نسل جوان از فرهنگهای بومی دور می شود/ گویشهای محلی خراسان جنوبی رو به فراموشی

به گزارش خبرنگار مهر، اگر بخواهیم منطقه قهستان یا همان خراسان جنوبی را با قدمت کهن خود که به دوران هخامنشی و قبل از آن بر می گردد را مورد بررسی قراردهیم باید به سراغ یکی از نمودهای مهم فرهنگی و هویتی مردمان این منطقه یعنی لهجه و گونه محلی این منطقه برویم که براساس نظر کارشناسان لهجه مردمان خراسان جنوبی نزدیک ترین لهجه به زبان فارسی است و یکی از گونه های زبان فارسی محسوب می شود.

هرچند در 150 سال گذشته زبان مردمان خراسان جنوبی به عنوان یک گویش دارای دستور زبان خاص خود بوده است اما از 50 سال گذشته به این طرف این زبان نکات دستوری خود را از دست داده و در مقابل زبان فارسی معیار سر تسلیم فرودآورده و به یکی از گونه ها زبان فارسی تبدیل شده که تنها در آواها و هجاها با زبان فارسی معیار تفاوت دارد.

هرچند که لهجه مردمان خراسان جنوبی لهجه شیرینی است ولی متاسفانه در سال های اخیر به دلیل نظام آموزشی حاکم بر کشور و هجوم گسترده رسانه ها بر زندگی مردم این لهجه در حال فراموشی است و متاسفانه نسل جوان دیگر قادر نیستند مانند گذشتگان خود به این لهجه شیرین سخن بگویند.

به دلیل بی توجهی در آموزش این زبان به کودکان، نسل جدید در این منطقه با لهجه مادری بیگانه شده اند که این موضوع زنگ خطری جدی برای کسانی است که می خواهند فرهنگ را با تمامی نمودهای آن از جمله زبان حفظ کنند و اگر روند بی توجهی به لهجه های موجود در خراسان جنوبی به همین شکل ادامه داد یابد حداقل در 20 سال آینده از لهجه خراسان جنوبی در این خطه پهناور هیچ چیزی وجود نخواهد شد.

حفظ لهجه های محلی حفظ نمادهای فرهنگی و ملی است

استاد ادبیات دانشگاه بیرجند با بیان این که امروزه حفظ هویت فرهنگی در گرو حفظ زبان و لهجه های محلی است، گفت: بی توجهی به لهجه به عنوان بارزترین نماد هویتی و فرهنگی موجب گسست فرهنگی می شود.

سید مهدی رحیمی، استاد ادبیات دانشگاه بیرجند و زبان شناس در گفتگو با مهر، با بیان این که زبان و لهجه یکی از بارزترین نمادهای هویتی و فرهنگی در میان جوامع است، اظهارکرد: بی توجهی به حفظ لهجه های گوناگون؛ گویش های محلی کشور را در یک گسست فرهنگی و از بین رفتن پشتوانه های فرهنگی ملی و قومی قرار داده است.

وی با بیان اینکه در سال های اخیر هجوم گسترده رسانه ها موجب شده که لهجه ها و گویش های محلی به نفع زبان فارسی معیار عقب نشینی کنند، تصریح کرد: همین موضوع و بی توجهی به آموزش لهجه های محلی به کودکان، لهجه های محلی را در معرض فراموشی قرار داده است.

استاد گروه ادبیات دانشگاه بیرجند عنوان کرد: برنامه هایی که در شبکه استانی و رادیو به  لهجه بیرجندی گذاشته می شود خوب است ولی متاسفانه همین موضوع موجب شده که سایر لهجه های موجود در استان مانند لهجه خوسفی، سرایانی، نهبندانی، سربیشه ای، فردوسی و سایر لهجه ها به نفع لهجه بیرجندی عقب نشینی کرده است.

 وی بیان داشت:در گذشته به این شکل بود که اگر شما به دو روستای مجاور هم در استان می رفتید متوجه تفاوت لهجه ها می شدید ولی متاسفانه امروزه این تنوع لهجه ای در استان از بین رفته است.

رحیمی با اشاره به این که حفظ گویشهای محلی یکی از راه های تقویت فرهنگ در کشور است، افزود: باید لهجه ها و گویش های محلی با حفظ جایگاه زبان فارسی به نسل جوان آموزش داده شود و در مقابل گروه های فرهنگ دوست و نهادهای متولی سعی کنند با حفظ و مستند سازی لهجه ها از افراد کهنسال این تنوع زبانی و فرهنگی را در کشور حفظ کنند.

لزوم راه اندازی زیر مجموعه گویش ها در دانشگاه

وی با تاکید بر اینکه میراث فرهنگی باید در زمینه حفظ آیین های معنوی تلاش بیشتری کند، ادامه داد: در حال حاضر فعالیت نهادهای متولی فرهنگ در زمینه حفظ فرهنگ چنگی به دل نمی زند و دانشگاه بیرجند باید قبل از این که لهجه های خراسان جنوبی به کلی نابود شود با راه اندازی زیر مجموعه گویش ها در زمینه حفظ گونه های زبانی خراسان جنوبی وارد عمل شود.

استاد گروه ادبیات دانشگاه بیرجند با اشاره به این که  در سرفصل های درسی دانش آموزان باید مباحثی به لهجه های محلی اختصاص داده شود، گفت: بی توجهی به این پشتوانه های فرهنگی در آینده نه چندان دور ضربه سنگینی به کشور در حوزه فرهنگ وارد خواهد کرد.

حفط لهجه در کنار زبان رسمی بزرگترین پشتوانه فرهنگی برای نسل جوان است

استاد گروه ادبیات دانشگاه بیرجند با بیان این که حفظ لهجه در کنار زبان رسمی بزرگترین پشتوانه فرهنگی برای نسل جوان است، تصریح کرد: باید لهجه های محلی به عنوان مواریث فرهنگی از گذشتگان حفظ شود.

حامد نوروزی در گفتگو با مهر، با بیان این که لهجه مردمان خراسان جنوبی یکی از گونه های زبان فارسی محسوب می شود و تنها در آواها و هجاها با زبان فارسی معیار تفاوت دارد، ادامه داد: این زبان در 150 سال گذشته دارای ساختارهای دستوری و صرف نحوی بود که به مرور زمان این ویژگی های دستوری خود را از دست داده است.

وی با بیان اینکه لهجه بیرجندی نزدیک ترین لهجه به زبان فارسی معیار است، گفت: به دلیل همین شباهت این گونه زبانی در برابر هجوم زبان فارسی معیار عقب نشینی کرده و درمقابل زبان رسمی دچار تحول شده است.

زبان شناس و استاد دانشگاه بیرجند گفت: هجوم گسترده رسانه ها و نظام آموزشی و تحصیلات عالی موجب شده که نسل جوان از سخن گفتن به لهجه مادری خود خجالت بکشند که همین موضوع لهجه های محلی را در معرض آسیب قرار داده است.

نوروزی با بیان اینکه زبان نشانه برتری یک قوم بر قوم دیگر نیست، ادامه داد: اگر ما بتوانیم این فرهنگ را در جامعه نهادینه کنیم خواهیم توانست گویش ها و لهجه های محلی را در کشور حفظ کنیم ولی اگر این بستر در جامعه فراهم نشود گویش ها و لهجه های محلی خود به یکی از عوامل تفرقه در میان ملت ایران تبدیل خواهد شد.

وی افزود: حفظ گویش های محلی درکنار زبان فارسی به معنای انجام یک حرکت فرهنگی عمیق برای حفظ پشتوانه ها و میراث فرهنگی گذشتگان است.

غفلت از گویش های محلی و فراموشی آرام آرام لهجه ها

فرامرز مهدوی از چهره هایی است که پنج سال به نوعی با مردم روستا زندگی کرده است و به جمع آوری هزار و 820 کلمه محلی در خراسان جنوبی و 400 ضرب المثل پرداخته است.

وی با اشاره به اینکه جوانان فکر می کنند که دوره حفظ سنت های قدیمی تمام شده است، می گوید: جوانان ما نمی دانند که برای به دست آوردن موفقیت در آینده نباید از داشته های فرهنگی خود غافل شد.

وی با بیان اینکه ارتباط با مردم روستا زمانی مستحکم است که با گویش و لهجه خود آنها صحبت کنیم، بیان کرد: تکلم با زبان و لهجه اصیل در بیرجند باعث برقراری ارتباط مثبت و جلب اعتماد مردم به یکدیگر می شود.

مهدوی با اشاره به اینکه وجود افراد غیربومی و گسترش شهر از دلایل فراموشی لهجه و فرهنگ بومی در خراسان جنوبی است؛ بیان داشت: لهجه بیرجندی به دلیل غفلت آرام آرام به دست فراموشی سپرده می شود.

وی با بیان اینکه بسیاری از مردم ساکن بیرجند تصور می کنند اگر به زبان و گویش خود صحبت کنند مورد تمسخر قرار می گیرند، افزود: امروز شاهد این هستیم مردم روستایی  حتی در برخورد با دوربین و یا حضور در شهر تلاش می کنند با گویش محلی صحبت نکنند.

هر چند در چند روز گذشته جشنواره میراث های معنوی در خراسان جنوبی برگزار شد ولی متاسفانه بی توجهی نسبت به سنت ها، زبان و مفاخر در خراسان جنوبی همچنان بیداد می کند و سنت ها و میراث های معنوی و فیزیکی خراسان جنوبی در معرض آسیب و خطر جدی هستند و نهادهای متولی فرهنگ هم در استان کمبود اعتبار و علت های مشابه را دلیل کم کاری خود در این زمینه عنوان می کنند.

 به گفته کارشناسان مرگ لهجه ها در استان خراسان جنوبی نزدیک است و در چند دهه آینده باید این لهجه ها را در کتاب ها جستجو کرد و آن هم به شرطی که دلسوزی باشد و این گنجینه ها را ثبت کند.

 با توجه به رهنمودهای مقام معظم رهبری از نهادهای فرهنگی استان توقع می رود با مدیریت جهادی برای حفظ نمادهای فرهنگی و بومی استان تلاش کنند تا آینده گان ما دچار بحران های هویتی و گسست فرهنگی با گذشتگان خود نشوند.