جلوه‌های زیبای رمضان در ایران

ماہ رمضان 

در گذشته مردم ایران برای استقبال از ماه رمضان آداب و آیین خاصی داشتند. آدابی چون نقاره زنی، کلوخ اندازون، خاک گیری، بازسازی و نوسازی مساجد و قالی‌های آن‌ها، ریزه خوانی و مناجات خوانی که امروزه به دلیل اقتضائات زندگی شهری، این آداب و رسوم در برخی مناطق کمرنگ شده یا از میان رفته است.

رمضان در شیراز

شیرازی‌ها، آخرین جمعه ماه شعبان را کلوخ اندازون می‌گویند. در این روز رسم است که مردم به گردشگاه‌های اطراف شهر می‌روند و آن روز را با خوشی به شام می‌رسانند. چون باور دارند که ماه مبارک رمضان، ماه عبادت است و در این ماه تنها باید عبادت کرد.

از چند روز مانده به ماه رمضان، بعضی خانواده‌ها نذر دارند و افطاری می‌دهند و بیشتر مهمانی‌ها به شکل افطاری برگزار می‌شود. همچنین رسم است که پس از افطار، مردم به دید و بازدید می‌روند و گاهی تا وقت سحر دور هم می‌نشینند، صحبت می‌کنند و شب چره‌ای شامل رنگینک، زولبیا و بامیه ‌می‌خورند.

در همین شیراز، خانواده‌هایی که دختری را شوهر داده باشند، در اولین ماه رمضان پس از عروسی، خود را موظف می‌دانند تا افطاری کاملی به نام «روز والون» تهیه کنند و همراه با گلی برای عروس بفرستند.

رمضان در مازندران

در استان مازندران مرسوم است افرادی که حاجتی داشته باشند، برای برآورده شدن آن، نذر ختم انعام می‌کنند و برای این کار از کسانی که در قرائت قرآن تبحر دارند، دعوت می‌کنند و هنگام خواندن قرآن، مقداری نمک، چند قرص نان و چند ظرف آب در سینی بزرگی می‌گذارند و در مجلس قرار می‌دهند و پس از خواندن سوره انعام، افراد روزه خود را با غذاهایی که در سینی قرار دارد، باز می‌کنند و نان‌های باقیمانده را به عنوان تبرک در سفره نان قرار می‌دهند تا برکت پیدا کند و در ادامه، صاحب مجلس سفره افطار را پهن می‌کند.

قدیم در مازندران رسم بود افرادی که فرزند پسر می‌خواستند، نذر می‌کردند که در طول ماه مبارک رمضان مردم را برای خوردن سحری بیدار کنند؛ به این صورت که یک ظرف حلبی خالی را به گردن خود می‌آویختند و با چوب به آن ضربه می‌زدند تا مردم برای سحری بیدار شوند که البته این رسم‌ها اکنون از بین رفته است.

نذر حلوا از دیگر نذورات مردم این منطقه است که در شب پانزدهم ماه مبارک رمضان و همزمان با میلاد حضرت امام حسن مجتبی‌(ع)، زنان به عنوان نذری، قند، چای، خرما و حلوا به مسجد می‌برند که این کار تا پایان ماه مبارک رمضان ادامه دارد.

در مازندران مرسوم است کسانی که برای نخستین بار به سن تکلیف می‌رسند و روزه می‌گیرند، تا زمانی که از جانب بزرگ‌ترها به عنوان روزه سری هدیه‌ای نگیرند، افطار نمی‌کنند. معمولاً این هدایا شامل چادر نماز و طلاجات برای دختران، پول و انواع نقره جات قدیمی برای پسران است.

رمضان در خراسان

در خراسان و به ویژه در شهر بیرجند نیز مرسوم است کودکان و نوجوانان در ایام ماه رمضان در گروه‌های مختلف و تحت سرپرستی یک نفر به در منازل می‌روند و با خواندن شعرهایی، از صاحب‌خانه تقاضای شیرینی و خوردنی می‌کنند، شعرهایی که در این مراسم خوانده می‌شود به نام رمضانی مشهور است و معمولاً توسط سرگروه خوانده می‌شود.

رمضان 

رمضان در گیلان
مردم گیلان نیز چند روز قبل از آغاز ماه مبارک رمضان با روزه داری به پیشواز این ماه مبارک می‌روند که در اصطلاح محلی به آن، آیین «پیشاشو» گفته می‌شود. بسیاری از خانواده‌های گیلانی در این ماه برای افطار، یک نوع شیرینی محلی تهیه می کنند که به آن رشته خوشکار می‌گویند.

رمضان در میان تركمن‌ها

ترکمن‌ها نیز در ایام ماه مبارک رمضان، آداب و رسوم مخصوص خود را برگزار می‌کنند. آداب و رسومی چون نماز تراویح، روز خانه تکانی، روز شیرینی پزان و مراسم ویژه نماز عید سعید فطر که خود آیین مفصلی دارد. یکی از جالب‌ترین رسوم ترکمن‌ها، تهیه جهیزیه دختران در شب‌های ماه مبارک است.  در این شب‌ها دختران جوان و دم بخت ترکمنی تا سحر بیدار می‌مانند و به دوخت و دوز جهیزیه مشغول می‌شوند.

هر دختر باید 40 عدد پیراهن بلند ترکمنی و 40 عدد «نقش بالاق» یا شلوار هفت تکه ترکمنی به عنوان جهیزیه به خانه شوهر ببرد و همه این‌ها را باید با دست‌های خود دوخته باشد.  همچنین در شب‌های قدر برای دخترانی که تازه نامزد شده‌اند، یا نوعروسانی که پیش از ماه مبارک رمضان به خانه بخت رفته‌اند، شیرینی مخصوصی فرستاده می‌شود.

رمضان در آذربایجان

در منطقه آذربایجان نیز به ماه روزه داری «اوروشلوخ» گفته می‌شود کلمه «اروج» یا «اروش» به زبان ترکی عبارتی است که به مفهوم روزه و روزه داری استفاده می‌شود.

رسم کیسه دوزی بیست و هفتم ماه رمضان از مراسم قدیمی این دیار است که هنوز در برخی مناطق استان آذربایجان زنده است. معروف است که روز بیست و هفتم ماه رمضان، شب قصاص ابن ملجم است، در این روز، زنان برخی مناطق کیسه‌ای می‌دوزند که به کیسه لعن ابن ملجم یا کیسه مراد معروف است، در شب بیست و هفتم ماه رمضان با هر سوزنی که به این کیسه می‌زنند، یک بار به ابن ملجم لعنت می‌فرستند.

سفره‌های افطاری در آذربایجان به تنوع غذایی معروفند. در این میان فرنی، شیر برنج، انواع دلمه، کتلت، کوکو، سالاد، ختایی، اهری، حلوا، پنیر، سبزی، خرماهای تزئین شده با گردو و پودر گردو، انواع مربا و حلیم‌ها، پای ثابت سفره‌هاست. زنان آذربایجانی، لذیذترین و خوشمزه‌ترین کلوچه‌ها، نان‌ها، کیک‌ها و شیرینی‌ها را برای مهمانان روزه‌دار خود تدارک می‌بینند.

رمضان در سیستان و بلوچستان

جامعه مسلمان شیعه و سنی استان سیستان و بلوچستان نیز همانند مردمان دیگر مناطق کشور، آداب و رسوم ویژه‌ای در ماه مبارک رمضان دارند.

مردم این استان پهناور کشور، چند روز مانده به آغاز ماه رمضان با برپایی آیین‌های خاصی به پیشواز ماه مبارک می‌روند. تعمیر و غبارروبی مساجد، اهدای فرش به مکان‌های مذهبی، کمک به نیازمندان و دادن خیرات از جمله برنامه‌های پیش از آغاز ماه مبارک رمضان در سیستان و بلوچستان است.

در روستاهای این منطقه، همچنان بر اساس سنت دیرینه هنگام سحر، صدای سحرخوانی ریش سفیدان به گوش می‌رسد که با خواندن دعاهای ویژه اقدام به بیدار کردن مردم می‌کنند. این افراد، اشعار مذهبی و سروده‌های شاعران کشور از جمله خواجه عبدالله انصاری و باباطاهر عریان را با صدای بلند روی پشت بام خانه می‌خوانند.

آیین رمضان خوانی نیز از هشتم تا چهاردهم ماه رمضان در سیستان مرسوم است. در این آیین که شب هنگام اجرا می‌شود، جمع زیادی از نوجوانان و جوانان هر محله در مقابل منازل سایر مردم اجتماع کرده و اشعار محلی را با صدای رسا قرائت می‌کنند. شرکت کنندگان در این آیین، پس از اجرای برنامه رمضان خوانی، منتظر دریافت پاداش از سوی صاحب‌خانه می‌مانند.

رمضان

رمضان در كردستان
در کردستان نیز فرا رسیدن ماه رمضان با ندای مرحبا مرحبا با آهنگ و وزن خاصی در محله‌ها به گوش می‌رسد و مردم خبردار می‌شوند که فردا اولین روز ماه مبارک رمضان است.

پیش از اذان مغرب، مساجد و تکایای استان کردستان پر از صدای دعاهای مذهبی و اشعاری می‌شود که نمازگزاران در مدح رسول گرامی اسلام می‌خوانند و به همین دلیل است که برگزاری مولودی‌خوانی در ایام ماه مبارک رمضان در مساجد، تکایا و حتی منازل شخصی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

این اشعار مذهبی تا پانزدهم ماه رمضان به اوج خود می‌رسند، اما با گذشتن از نیمه ماه رمضان، آوازها کم کم تغییر لحن پیدا می‌کنند و لحن اندوه و حزن می‌گیرند و مردم خود را آماده سوگواری برای شهادت امیرمومنان (ع) و گرامی داشتن شب‌های قدر می‌کنند.

رمضان در بوشهر

در استان بوشهر نیز رسم «گری گشو» از مهم‌ترین مراسم این منطقه است و رسم است اغلب خانواده‌هایی که کودکان کمتر از یک سال دارند، به شکرانه سلامت کودکشان در این مراسم شرکت می‌کنند و از چند روز قبل از نیمه ماه رمضان به تهیه ملزومات این رسم می‌پردازند، در این روز بچه‌های محله با در دست داشتن کیسه‌ای به مراسم گری گشو می‌روند.

این مراسم بعد از افطار آغاز می‌شود و تا پاسی از شب ادامه دارد. هر گروه یک نفر را به عنوان سالار انتخاب می‌کند که کارش رهبری گروه است و به هر خانه‌ای که می‌رسد به در می‌کوبد و با صدای بلند می‌گوید «گری گشو» و بچه‌ها هم جواب می‌دهند «سرته بشو پی ارد شو» و این جمله را آنقدر تکرار می‌کنند تا صاحب‌خانه در را بگشاید و مشتی آجیل را در کیسه هر کدام از آن بچه‌ها بریزد و بچه‌ها هم به عنوان تشکر و دعای خیر می‌گویند «خونه‌ای گچی پر همه چی» و سپس از خانه دور می‌شوند.