به گزارش خبرنگار مهر، کشور جمهوری آذربایجان همسایه ایران است، این اصل مهم در بحث و بررسی روابط و مناسبات دو جانبه است، چراکه سیاسیون همواره تاکید کرده اند که بهترین نوع سیاست تعامل با همسایگان بوده و هر کشوری که نتواند با همسایگان خود تعامل داشته باشد، سیاست خارجی موفقی نخواهد داشت.
همسایگی ایران با جمهوری آذربایجان البته تفاوت عمده ای با سایر کشورهای همسایه دارد، آذربایجان همسایه ای است که بیشترین اشتراکات را با کشورمان در تمام زمینه های تاریخی، انسانی، فرهنگی، اقتصادی و بویژه دینی دارد، این کشور دومین کشور شیعه دنیا به لحاظ درصد جمعیتی است.
علاوه بر این ایران و آذربایجان در بسیاری از زمینه های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و... به هم گره خورده اند، چنانچه به اعتقاد بسیاری از مسئولان دو کشور عواملی که دو کشور را به هم پیوند می زند بیشتر از عواملی است که آنها را از هم دور می کند.
با این اعتقاد بارها تاکید شده که اختلافات عمیقی بین ایران و آذربایجان وجود ندارد و اگر هم اختلافی دیده می شود بیشتر بحث های ذهنیتی است، ضمن اینکه باید اعتراف کرد که برخی بحث های اشتباه هم در داخل دو کشور مطرح می شود که باعث جدایی و تنش شده است.
در این شرایط دوری از موضوع محوری و ورود به راهبرد محوری به عنوان سیاستی است که در قبال توسعه روابط دو جانبه هم اکنون مد نظر قرار گرفته است، این سیاست از سوی جمهوری اسلامی ایران نیز در آذربایجان پیگیری می شود. براساس آن امروز با عمیق تر شدن روابط بسیاری از موضوعات تنش زا با حفظ کرامت و عزت حل شده و اراده سیاسی برای برون رفت از روابط یخ زده ایجاد شده است.
چنانچه علی حسن اف رئیس اداره سیاسی اجتماعی نهاد ریاست جمهوری آذربایجان دشمنی با ایران را به نفع این کشور نمی داند و تاکید دارد که کافیست دو کشور تعمیق این روابط و تداوم مناسبات را بخواهند، چون جدا کردن این دو ملت و تفاهمات بین آنها غیر ممکن است.
وی با اشاره به فرهنگ، دین، تاریخ و آداب و رسوم مشترک بین ملت و دولت ایران و آذربایجان، به همسایگی و دوستی دو کشور پافشاری و اعلام کرده که در سالهای اخیر روابط دو کشور در زمینه های مختلف بویژه اقتصاد، فرهنگ، سیاست، روابط انسانی و... در حال گسترش بوده و چشم انداز روشنی دارد.
این مسئول دولتی کشور آذربایجان در عین حال واکنش مردم را در بیشتر مواقع برگرفته از رسانه دانسته و با اشاره به اهمیت رسانه ها در شکل دادن نوع رفتار و فرهنگ مردم عامه یادآور می شود که رسانه ها هم می توانند خوب ببینند و خوب بنویسند و هم می توانند برعکس آن باشند، رسانه ها می توانند نفرت مردم ایران یا علاقمندی به توسعه روابط را منعکس کنند و نیز عکس نفرت یا علاقه مردم آذربایجان را نشان دهند.
وی که روابط انسانی را مهمترین فاکتور در روابط دو دولت می داند به این نکته اشاره دارد که تصور کنید اگر این مبادلات و تردد انسانی نباشد روابط هر چقدر گرم هم باشد فایده ای نداشته و توسعه بسترها نیز بی فایده خواهد بود.
اظهارات حسن اف که بنوعی غیرقابل تفکیک بودن زمینه های همکاری در حوزه های اقتصادی، انسانی، فرهنگی و دینی را یادآور می شود، به حضور متخصصان و سرمایه گذاران ایرانی در باکو و نیز آمارهای غیررسمی مبنی بر ازدواج بالغ بر شش هزار ایرانی و آذری اشاره داشته و با بیان نکته مهمی تعمیق روابط فی مابین را به عنوان یک شیعه و بدون در نظر گرفتن نظام دو کشور خواستار می شود.
این دیدگاه ها نشان می دهد که مسئولان دو کشور خواستار تعمیق روابط برپایه اصول و سیاستهای همه جانبه بوده و برای تحقق آن در سال های اخیر گامهای محکمی برداشته و همکاری های گسترده ای با علم به اینکه آینده دو کشور ایجاب می کند که همکاری های خود را ارتقا دهند، آغاز شده است.
سطح ارتباط های دو جانبه نیز در حال افزایش است، بطوریکه در یک سال اخیر روسای جمهور دو کشور سه بار با هم دیدار کرده بودند که با سفر دیروز رئیس جمهور کشورمان به باکو این رقم به چهار دیدار در یک سال رسیده است.
با این حال برخی مسائل کلان در سیاستهای کشور جمهوری آذربایجان نگرانی هایی را نیز برای جمهوری اسلامی ایران ایجاد کرده است، نزدیکی این کشور به اسرائیل مهمترین آن است، اختلاف برسر تعيين رژيم حقوقي درياي خزر، طرح موضوع آذربايجان واحد، ترس از اسلام شيعي و تبليغات منفي رسانه ای، همكاري هاي آذربايجان با ناتو و... از دیگر مسائلی است که نگرانی ایران را در پی داشته است.
البته جمهوری آذربایجان نیز از روابط رو به رشد ايران با ارمنستان نگرانی هایی دارد و مسئولان آن در بسیاری از موارد به آن اشاره کرده و اعلام داشته اند که ارمنی ها از روابط خود با ایران مبالغه می کنند که موجب نگرانی هایی در بین دولت آذربایجان شده است.
سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان اخیرا در دیدار با هیئت رسانه ای ایران به این مسائل و نگرانی ها اشاره داشته و حتی در قبال ارتباط این کشور با اسرائیل ضمن تاکید بر استقلال سیاسی آذربایجان با وجود دوستی با این رژیم و کشورهای غربی از جمله آمریکا، این مسئله را تهدیدی برای کشورهای همسایه ندانسته بود.
حکمت حاجیف به دولت ایران اطمینان می دهد که کشور آذربایجان پایگاه نظامی کشورهای دیگر نخواهد شد، چراکه یکی از مبانی اصیل سیاست خارجی دولت آذربایجان این است که هرگز اجازه ندهد که هیچ کشوری در خاک آن پایگاه نظامی داشته باشد.
وی با تاکید براینکه برای دولت ما سخت است که دنیا و سایر کشورها تصور کنند از خاک این کشور بر علیه ایران استفاده شود، با تحسین قدرت نظامی و دفاعی ایران آن را مایه خوشحالی دولت آذربایجان می داند.
سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان در عین حال با بیان برادری و دوستی عمیق بین ایران و جمهوری آذربایجان، ناراحتی این کشور را از دوستی و ارتباط کشورمان با ارمنستان پنهان نکرده و ناراحتی دولت خود را "ناراحتی دوستانه" عنوان کرده بود.
وی با وجود این مسائل و نگرانی های دو طرف معتقد است امروز اگر روابط ایران و آذربایجان را تحلیل کنیم برخی مشکلات هست که طبیعی است، ما هم اینها را مهم تلقی نمی کنیم مهم ارتقاء روابط است که آغاز شده است.
به عقیده کارشناسان سیاسی این روابط پیچیده در حوزه سیاست نیازمند گذشت زمان و تداوم ارتباط های دو جانبه است، نگرانی هایی که در سالهای گذشته ایجاد شده باید با گذشت زمان و با توسعه همکاری های مشترک در زمینه های مختلف حل شود و یک سال زمان برای حل تمام مسائل کافی نیست.
اما در زمینه اقتصادی ایران و جمهوری آذربایجان به دلیل همسایگی و برخورداری از مشترکات مختلف، قابلیت های زیادی برای توسعه همکاری ها دارند و حوزه انرژی، توسعه تجاری و سرمایه گذاری از حوزه های راهبردی این روابط است.
کشور هفت میلیون نفری جمهوری آذربایجان با وابستگی ۹۲ درصدی اقتصاد آن به نفت یک کشور صرف مصرف کننده است، کشوری که چرخ هیچ صنعتی در آن نمی چرخد، آذربایجان کشوری است که می توانست به بزرگترین وارد کننده و شریک تجاری ایران تبدیل شود، اما نشد.
بررسي روابط اقتصادی آذربايجان و ايران نشان مي دهد كه اين روابط در ابتدا در سطحي بود كه ايران را در جايگاه عمده ترين شريك اقتصادي آذربايجان قرار مي داد، اما به تدريج اين روابط به مانند مناسبات سياسي دچار چالش هايی شد و ایران را از مهمترین بازار شمالی خود دور کرد.
پس از استقلال جمهوري آذربايجان، بازرگانان و كالاهاي ايراني زودتر از ديگر رقيبان وارد صحنه اقتصادي اين کشور شدند. تجار ايراني بدليل اشتراكات فرهنگي و زبانی و كالاهاي ايرانی بدليل کاهش هزينه های حمل و نقل و ارزاني نسبی با توجه به نزدیکی و عوامل توليد جايگاه خاصي را در اين بازار كسب كردند.
اما تجار و بازرگانان هنوز جای پای خود را در این کشور سفت نکرده بودند که با ورود كالاهاي ديگر كشورها و آغاز فعاليت شركتهاي خارجي در اين کشور رقابت بر سركيفيت كالا اهميت بيشتري كسب كرد. تیرخلاص نیز زمانی شلیک شد که پس از تدوين مقررات مالياتي و گمركي جديد كه با هدف اعطاي امتيازاتي خاص براي كالاهاي توليد داخل صورت گرفت، ميدان و عرصه براي كالاهاي وارداتي از ايران تنگ تر شد.
در سالهای اخیر رشد اقتصادی این کشور با سیاست های به اجرا درآمده تا حدودی آغاز شده، چنانچه تولید ناخالص داخلی آن در ۱۰ سال اخیر ۳.۲ درصد رشد داشته که این کشور را هشتمین کشور دنیا در این زمینه معرفی کرده است، افز ایش ۶.۵ درصدی در زمینه سرمایه گذاری، رشد ۱۶ برابری بودجه دولتی، رشد هفت برابری تجارت خارجی، کاهش هشت برابری فقر و... از دیگر آمار و ارقام های اقتصادی در این کشور اعلام می شود.
افزایش ذخایر ارزی آذربایجان به ۵۵ میلیارد دلار، کاهش بدهی خارجی، قرار گرفتن در ردیف اول دنیا از نظر شاخص تورم و... از دیگر آمارهای اقتصادی است که بنا به گفته مسئولان دولت آذربایجان این کشور را در مجمع جهانی که اخیرا در داووس برگزار شد، در ردیف ۳۸ جهانی قرار داده است. اینها نشان می دهد که در توسعه اقتصادی این کشور ایران به دلایل متعدد می تواند نقش آفرینی کند.
علاوه بر فرصت تجاری و صادراتی، در این کشور شرایط برای سرمایه گذاری خارجی نیز فراهم شده است، در ۹ سال اخیر ۱۹۵ میلیارد دلار سرمایه گذاری در این کشور صورت گرفته که ۴۸ درصد آن از سوی سرمایه گذاران خارجی و ۶۵ درصد آن در زمینه غیرنفتی بوده است.
دولت آذربایجان هم اکنون در بحث اقتصادی در حال کاهش وابستگی به نفت بوده و سیاست اقتصاد غیرنفتی را در پیش گرفته است، توسعه سرمایه گذاری در این حوزه نیز براین اساس صورت گرفته و ۶۰ درصد سرمایه گذاری نفتی این کشور در سال ۲۰۰۷ امروز به ۴۰ درصد کاهش یافته و در عوض به سرمایه گذاری غیرنفتی افزوده شده است.
در این شرایط روابط تجاری همانند مناسبات سیاسی دو کشور ایران و جمهوری آذبایجان در حال توسعه بوده و در شرایط مناسبی قرار گرفته است، امضا ۳۰ سند اقتصادی در سالهای اخیر در راستای تشویق سرمایه گذاری، رفع مالیات دو جانبه، همکاری در زمینه گمرکی، توسعه تجاری و... هم اکنون زمینه های خوب همکاری دو کشور را فراهم کرده است.
امروزه در تمامي بخش های اقتصادي، زمينه هاي فعاليت در جمهوري آذربايجان وجود دارد. ايجاد شركت هاي مشترك كشاورزي و دامي، نفت و گاز و پتروشيمي، صادرات محصولات كشاورزي و ميوه، سنگ و مصالح ساختماني، محصولات پلاستيكي و شيشه اي، ايجاد كارگاه هاي پرورش ماهي و كرم ابريشم، صادرات كفش و پوشاك و... از جمله زمينه هاي اقتصادي برای تجار ایرانی است.
روند تجاری دو کشور امسال براساس توسعه مناسبات از رشد هفت درصدی برخوردار بوده ضمن اینکه شرکتهای فعال و سرمایه گذار ایرانی در این کشور نیز به ۴۴۱ شرکت افزایش یافته است. این شرکتها در زمینه غیرنفتی بالغ بر ۱۰۰ میلیون دلار در این کشور سرمایه گذاری کرده اند. ضمن اینکه ارزش سرمایه گذاری شرکتهای ایرانی در این کشور طی ۱۰ سال اخیر ۳۸۲ میلیون دلار بوده است.
مهمتر اینکه یک شرکت ایرانی در بزرگترین لایحه انرژی قرن ۲۱ این کشور حضور داشته و سهم برابر با دولت آذربایجان در این پروژه مهم بخش انرژی دارد. ارزش سرمایه گذاری این شرکت ایرانی بالغ بر پنج میلیارد دلار بوده که برآورد می شود ارزش آن در آینده تا ۲۵ میلیارددلار افزایش یابد.
معاون وزیر اقتصاد و صنایع جمهوری آذربایجان با اشاره به تمایلات دو جانبه در زمینه گسترش و توسعه مناسبات تجاری اعتقاد دارد که ایران می تواند در آینده ای نزدیک به بزرگترین شریک تجاری جمهوری آذربایجان تبدیل شود.
ساحل بابایف روابط تجاری بین دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان را در حال توسعه می داند و با بیان علاقمندی مسئولان و نیز بخش خصوصی دو کشور برای توسعه این روابط تاکید دارد که ۱۰۳ سند تاکنون در بین دو کشور به امضاء رسیده که ۳۰ مورد یا نزدیک به ۳۰ درصد آن اقتصادی بوده که مهمترین و ضروری ترین اسناد در این زمینه است.
بنا به آمارهای رسمی اعلام شده از سوی کشور جمهوری آذربایجان میزان مبادلات تجاری و کالایی دو کشور در سال گذشته ۲۸۱ میلیون دلار بوده که البته این آمار با گزارش های ایران تفاوت دارد و رقم آن بالاتر بوده است.
علت این تفاوت در این است که بعضی محصولات از طریق آذربایجان به ایران وارد می شود که از طریق ترانزیت بوده و گمرک ایران آن را به عنوان تجارت با آذربایجان محاسبه می کند که این در گزارشهای حوزه اقتصادی آذربایجان اشاره نمی شود. قیمت کالا، بیمه، حمل و نقل و... نیز از جمله دلایل تفاوت آمارها است.
تشویق سرمایه گذاران بخش خصوصی از جمله تاکیدات دو کشور برای افزایش و توسعه مبادلات اقتصادی است، البته با علم به اینکه کار دولت تسهیل شرایط، ترغیب و تشویق است تا بخش خصوصی وارد این عرصه شود، هم اکنون در این زمینه توسعه مناسبات را از سوی دو کشور شاهد هستیم که می تواند آینده روشنی را رقم بزند.
برگزاری نشست های تخصصی بین دو طرف ایرانی و آذری در زمینه تسهیل شرایط برای بخش های خصوصی از جمله اقداماتی است که توسعه یافته است، محور این نشست ها تسهیل ترددهای تجاری، افزایش کار گمرکات دو کشور، اتخاذ تصمیمات جدید و تشویقی، شناخت زمینه های سرمایه گذاری و... است.
البته در این حوزه ایجاد کریدور شمال – جنوب، توسعه خطوط ریلی، بحث گردشگری، ایجاد واحدهای صنعتی و... از جمله مواردی است که می تواند به توسعه اقتصادی دو طرف منتج شده و فرصت های اقتصادی سرشاری را برای بخش های اقتصادی ایران ایجاد کند.
دولت آذربایجان برای توسعه اقتصادی خود به جمهوری اسلامی ایران نگاه ویژه ای دارد، این نکته ای است که مسئولان بلندپایه اقتصادی این کشور به آن تاکید دارند و ایران را بزرگترین منفعت برای خود می دانند.
این کشور همچنین امسال را سال صنایع نامگذاری کرده تا نشان دهد که توجه ویژه ای به حوزه صنعت داشته و در این راستا به راه اندازی پارک های صنایع در مناطق مختلف اقدام کرده است که فرصت بزرگ را برای صادرات تکنولوژی و فناوری کشورمان ایجاد می کند. ضمن اینکه سرمایه گذاری در این زمینه نیز می تواند تاثیرات اقتصادی بالایی داشته باشد.
در حوزه های فرهنگی، هنری و انسانی نیز فرصت های بسیار گسترده ای بین دو کشور وجود دارد، اشتراکات فرهنگی و تاریخی و نیز دینی موجب شده که بخش مهمی از ریشه های فرهنگی این کشور برگرفته از تمدن و فرهنگ ایرانی باشد.
در این بین مسئولان دو کشور نقش رسانه هارا بسیار مهم ارزیابی می کنند و تاکید دارند که با بزرگ نمایی برخی مسائل می شود این فرصت را بزرگ و بسیاری از تهدیدها را کاهش داد. رسانه ها باید تلاش کنند که نباید چیزی در اذهان دو ملت و دو کشور باشد تا باعث ایجاد برخی اختلافات باشد به طوریکه سفیر ایران در جمهوری آذربایجان به این نکته اشاره داشته و اظهار کرده است که بررسی روابط ۲۰ ساله بین دو کشور ایران و آذربایجان نشان می دهد که عملکرد رسانه ها در تقویت و یا تضعیف آن تاثیر گذار بوده است.
محسن پاک آئین با بیان اینکه هر کجا در این ۲۰ سال نگاه می کنیم تقویت و یا تضعیف روابط بین این دو کشور با نقش رسانه ها پر رنگ و یا کم رنگ شده است، اخذ خبر از منبع ثالث از سوی رسانه ها را یکی از دلایل بروز و دامن زدن به برخی عوامل عنوان می کند.
به گفته وی این مسائل باعث می شد که شرایط از کنترل خارج و انرژی زیادی برای دو کشور داشت تا این روابط دوباره استحکام یابد. اما روابط دو کشور هم اکنون بسیار خوب و در سطح معقول و رو به رشد است، ما توانستیم در این مدت در حوزه رسانه ای رسمی کنترل مطلوبی داشته باشیم که نتایج خوبی به دنبال دشت.
پاک آئین با بیان اینکه باید با جمهوری آذربایجان بهترین روابط را داشته باشیم، اعتقاد دارد که هیچ کشوری را در دنیا پیدا نمی کنید که مثل ایران و آذربایجان اشتراکات سياسي اقتصاىي و فرهنطي داشته باشند.
وی با اشاره به فرصت های اقتصادی کشورمان در سه حوزه تجارت، ترانزیت و انرژی در ارتباط با جمهوری آذربایجان، افزایش سرمایه گذاری نفتی، سوآپ گاز به نخجوان، انتقال برق را از زمینه های اقتصادی در زمینه انرژی می داند.
سفیر ایران در جمهوری آذربایجان در بحث ترانزیت نیز ایران را کوتاه ترین، اقتصادی ترین و مطئن ترین مسیر برای آذربایجان عنوان می کند و در بحث تجارت نیز با اشاره به وابستگی این کشور به واردات کالا، تاکید دارد که ایران می تواند به صادرکننده اول کالا به آذربایجان تبدیل شود و این یک فرصت مثبت است.
............................
محمد میرزایی ناطق
