ویرانی عقبه‌ مهارت‌های بومی کشور/ لزوم روزآمدی حرفه‌های در حال خاموشی

به گزارش خبرنگار مهر، دکتر صادق واعظ‌زاده در ششمین کنگره پیشگامان پیشرفت با بررسی علل عقب ماندگی و پیشرفت‌های کشور افزود: گسست واقعی در زمان حال در حال رخ دادن است، اکنون به لحاظ تعداد مقاله و تولید فناوری‌های جدید در بعضی حوزه ها پیشرفت داشته ایم اما در عین حال شاهد ویرانی عقبه مهارتی و حرفه های بومی هستیم.

واعظ زاده خاطرنشان کرد: در این زمینه تحلیل‌های فراوانی ارائه شده است که برخی از آن‌ها عوامل اقلیمی، فقدان آزاداندیشی، فضای بسته و تهاجم بیگانه را از علل عقب ماندگی کشور ذکر کرده‌اند؛ اما جای بررسی های دقیق تر برای شناختن علل عقب ماندگی ما خالی است. برای این منظور باید به بررسی حوزه های مختلف زندگی ایرانیان پرداخت و چگونگی عقب ماندگی و علل آن را کشف کرد و در نهایت به نتیجه کلی رسید.

وی با اشاره به حوزه حمل و نقل به عنوان نمونه‌ ای در زندگی اجتماعی ایرانیان در طول تاریخ و اثر تغییرات این حوزه در عقب ماندگی های کشور گفت: در دوره هخامنشیان ایران دارای امپراتوری پهناوری در جهان بوده است که با استفاده از وسائل حمل و نقل آن دوره این سرزمین وسیع به هم مرتبط و مدیریت می‌شده است. براساس اسنادی که از آن زمان در دست است ایران دارای ارابه‌های مستحکم و تندرو بوده است که جنگ‌آوران و چاپارها و دیگران از آن استفاده می‌کردند.

رئیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت افزود: صنعت ارابه سازی و کالسکه سازی و درشکه سازی در عصر صفویه نیز ادامه داشته است و در دوره های بعد با بزرگ شدن شهرها به وسیله حمل و نقل درون شهری تبدیل شد اما با اینکه در اروپا وسائل حمل و نقل قدمت کمتری داشت اما در جریان انقلاب صنعتی و کشف نیروی بخار، بر روی کالسکه‌ها ماشین‌های بخار نصب کردند و پس از آن توانسته‌اند خودروهایی با موتور احتراقی داخلی عرضه کنند. با ورود این خودروها به ایران، حرفه چند هزار ساله ساخت وسائل حمل و نقل بومی به سرعت از دور خارج شد و وسائل مزبور یکباره از چرخه انتفاع خارج و این حرفه و وسائل آن با فوت صاحبان حرفه مدفون شد و در نتیجه گسست مهارتی و حرفه ای حادث شد.

واعظ‌ زاده نمونه دیگر پیشرفت ایران در زمان گذشته را در حوزه معماری برشمرد و گفت: ایران تاریخ هفت هزار ساله شهرنشینی دارد ضمن آنکه ما شاهد معماری ‌های عظیم و پیچیده‌ای چون شهر سوخته، زیگورات‌ها، بنای تخت جمشید، ارگ بم، برج قابوس، مساجد و کاخ ها و چاپارخانه‌ها و راه ها و پل ها و بسیاری تأسیسات دیگر بوده ایم. اما ورود پر حجم معماری اروپایی به ایران در اواخر دوره های قاجار و رضا خان، موجب کنار گذاشتن معماری ایرانی شد که نمونه آن را می توان در ساختمان صندوق پس انداز بانک ملی مشاهده کرد که مشابه کلیساهای اروپایی ساخته شده است که این موضوع موجب گسست در معماری چند هزار ساله ایرانی شد. 

وی خاموشی صنعت نخ ریسی در ایران را نمونه دیگری از این تحولات نام برد و گفت: در ایران مردم به فن نخ‌ریسی آشنا بودند اما چرخ نخ‌ریسی ایرانی تحولی نیافت ولی در اروپا با نصب موتوری بر روی چرخ‌های نخ ریسی اقدام به ایجاد صنعت ریسندگی و آن را به ایران عرضه کردند. به این ترتیب مهارت نخ ریسی از خانواده های ایرانی رخت بر بست.

رئیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با اشاره به دلایل اصلی این گسست در معماری و فناوری ایران، خاطرنشان کرد: عده‌ای معتقدند دوره قاجاریه دوره عقب ماندگی ایران بوده است ولی بررسی‌ها نشان داده است که علیرغم آن که مهارت های بومی در این دوره پیشرفتی نداشت و نوآوری ها ناچیز بود اما مهارت ها و تولید غیر صنعتی کفاف اغلب نیازها را می کرد و مهارت ها و حرفه ها از دور خارج و گسست زیادی در آن ایجاد نشد. اما اساس و مقدمه عقب ماندگی که غفلت نخبگان و حاکمان از پیشرفت های دنیا بود در این دوره به وقوع پیوست.

وی پیشرفت بروز شدید آثار عقب ماندگی را از حدود صد سال پیش ذکر کرد و در این باره توضیح داد: از صد سال پیش با ورود برخی از دستاوردهای اروپایی به کشور بخش عمده‌ای از تجارب ایرانی به کنار زده شد. حرفه‌های کوچکی مانند کفاشی، پیراهن دوزی و ریسندگی در حالی که باید نو و مهارت‌های آن به فناوری تبدیل می‌شد و کارگاه ها و کارخانه های صنعتی را شکل می‌داد، ولی امروزه فقط نیمه جانی از این حرفه‌ها باقی مانده است و در حال تجربه کردن گسست در این مهارت‌ها و حرفه‌ها هستیم.

واعظ‌زاده با تاکید بر اینکه گسست واقعی در زمان حال در حال رخ دادن است، اظهار داشت: در حال حاضر کشور به لحاظ تعداد مقاله و تولید فناوری‌های جدید در بعضی حوزه ها پیشرفت داشته است ولی در عین حال شاهد ویران شدن عقبه مهارتی و حرفه های بومی زیادی هستیم.

وی با تاکید بر لزوم توجه به حفظ مهارت‌های موجود در کشور گفت: عدم توجه به این مهارت‌ها باعث خواهد شد تا محصولات تولید شده تاب رقابت در برابر محصولات صنعتی جدید را نداشته باشد و از این رو شناخت‌های مهارت های خودی، نوآوری در آنها و تبدیل شان به فناوری و در نهایت تولید صنعتی ضرورت دارد.

رئیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با اشاره به تجربه های صنعتی شدن غرب و بروز نوآوری علمی و فنی در محصولات سنتی و صنعتی کردن آن‌ها خاطرنشان کرد: دلیل نوآوری فکری و فنی اروپا این بود که اروپا به یکباره از زندان هزار ساله قرون وسطی آزاد شد و مثل کسی که از سیاه چال به روشنایی وارد شده باشد و یا کودکی که تازه زبان باز کرده، نسبت به همه چیز با کنجکاوی و با سؤال مواجه می شدند و دنبال نوآوری بودند. ولی درایران این زندان وجود نداشت و آزادی از آن هم معنی نداشت و در نتیجه احساس کنجکاوی و نیاز به نوآوری شدید نبود.

وی افزود: در ایران هر چند مانند غرب حکومت‌های مستبد وجود داشت اما استبداد مذهبی دیده نمی شد و یا نادر بود. در ایران در هر دوره نخبگانی مثل بوذرجمهر و حسنک وزیر و خواجه نصیر و شیخ بهایی و قائم مقام و امیرکبیر که مربوط با حکومت بودند حکومت‌ها را آرام و رام می کردند و تا حدی پناه مردم بودند و نویسندگان و علما و شاعران که در دربارها بودند دائماً توصیه به اخلاق و انصاف می کردند که بی تأثیر نبود. در حالی که در اروپا استبداد مذهبی شدید حاکم بود و نخبگان که عمدتاً مقامات کلیسا بودند حکومت‌ها را به استبداد و شکنجه گری تشویق و مجبور می کردند از این رو مردم پناهی نداشتند؛ بنابراین وقتی از این استبداد شدید آزاد شدند حرص زیادی برای تغییر همه چیز داشتند و این یک عامل نوآوری بود.

واعظ زاده رشد جمعیت در اروپا را دلیل نیاز به تولید انبوه و در نتیجه استقبال ناگزیر از صنعت و تقسیم کار و در نتیجه پیشرفت ذکر کرد و افزود: رشد سریع جمعیت از علل انقلاب صنعتی و در نتیجه پیشرفت اروپا بود. در اروپا از 1700 میلادی رشد جمعیت به یکباره شدت گرفت در حالی که در ایران این رشد از حدود سال 1300 هجری اتفاق افتاد و این به معنای فاصله 200 ساله با اروپا است که از نظر آغاز صنعتی شدن نیز همین فاصله میان ایران و اروپا دیده می شود.

وی اضافه کرد: بر اثر انفجار جمعیت در اروپا نیاز به مواد و کالا افزایش یافت و تولید انبوه صنعتی ناگزیر شد در حالی که رشد سریع جمعیت در ایران دیر اتفاق افتاد و وقتی هم که جمعیت زیاد شد کالای صنعتی غرب که آماده بود به بازارهای کشور سرازیر شد و نیازها را جبران و مهارت ها و حرفه های بومی را با آن همه سابقه منزوی و از دور خارج کرد و ما به دنبال وارد کردن محصولات نهایی رفتیم و این امری است که در حال حاضر هم ادامه دارد.

رئیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت شناخت مهارت ها و حرفه های در حال از بین رفتن در کشور و علمی کردن و نوآوری در آن ها را با استفاده هوشمندانه از دستاوردهای دیگران ضروری شمرد و بر تبدیل آن ها به فناوری های جدید و تولید صنعتی بر اساس آن ها تأکید کرد و آن را از فوری ترین کارهای کشور ذکر کرد.

وی غفلت از داشته های خود و به روز نکردن آن ها را از علل اصلی عقب ماندگی بر شمرد و به خطر گسست معنوی و فرهنگی اشاره کرد که سبک زندگی را در ایران تهدید می کند و از گسست در مهارت ها و حرفه ها خسارت‌بارتر است و از جوانان حاضر در نشست خواست که رسالت خود را در راهیابی و پیشگیری از این گسست نیز به انجام رسانند.