به گزارش خبرنگار دانشگاهي "مهر"، متابوليت هاي ثانويه گياهي تركيباتي هستند كه توسط سلول هاي گياه توليد مي شوند اما غالبا به مصرف گياه نمي رسند. اين متابوليت ها كاربردهاي مختلفي در صنايع گوناگون و به ويژه پزشكي دارد. اسانس ها و مواد معطر، مواد موثر دارويي، فرمون ها، حشره كش ها، علف كش ها، قارچ كش ها، هورمون هاي گياهي و مواد آللوپاتيك (ايجاد كننده انواع مقاومت ها و يا بازدارنده رشد و نو) از اين جمله هستند.
در اين ميان تركيبات دارويي و اسانس ها داراي اهميت ويژه اي هستند. از آنجايي كه كشور ما از تنوع گياهي مطلوبي برخوردار است، اين زمينه مي تواند در بحث بيوتكنولوژي كشاورزي مورد توجه قرار گيرد.
قيمت متابوليت هاي ثانويه معمولا بسيار بالا است، به طوري كه فروش محصولات دارويي مانند شيكونين (Shikonin) يا ديجيتوكسين (Digitoxin) و يا عطرهايي همچون روغن جاسمين (Jasmin) از چند دلار تاچند هزار دلار به ازاي هر كيلوگرم تغيير مي كند. همچنين قيمت هر گرم از داروهاي ضد سرطان مانند وين بلاستين (Vinblastin)، وين كريستين (Vincristin)، آجماليسين (Ajmalicine) و تاكسول (Taxol) به چند هزار دلار مي رسد.
به عنوان مثال، تاكسون يكي از تركيبات دارويي است كه از پوست درخت سرخدار (.Taxus brevifolia L) بدست مي آيد و در درمان سرطان هاي سينه و تخمدان مورد استفاده قرار مي گيرد. ضمن اينكه آزمايش هاي متعددي براي بررسي اثر اين دارو بر روي انواع سرطان ها مانند سرطان خون، غدد لنفاوي، ريه، روده بزرگ، سر و گردن و غيره در دست انجام است.
طبق گزارش اعلام شده از سوي سازمان هلال احمر ايران، ميزان ارز تخصيص يافته براي خريد هر گرم تاكسول تا 5/2 ميليون تومان نيز رسيده است. از آنجايي كه رشد اين درخت به كندي صورت مي گيرد و منابع دسترسي به اين گياه محدود بوده و در عين حال براي درمان يك بيمار سرطاني، حدود 28 كيلوگرم از پوست درخت سرخدار لازم است كه اين مقدار معادل پوست سه درخت يكصد ساله است، لذا توليد اين دارو به روش استخراج از پوست درخت مقرون به صرفه نيست.
به همين دليل در حال حاضر، اين متابوليت را با استفاده از روش كشت سلولي و در شرايط آزمايشگاهي توليد مي كنند. با اين روش، توليد يك گرم از داروي تاكسول حدود 250 دلار هزينه دارد، در حالي كه با قيمتي حدود 2 هزار دلار در بازار عرضه مي شود.
به گزارش "مهر"، گونه اي ديگر از اين درخت با نام علمي .Taxus bacata L وجود دارد كه در جنگل هاي شمال كشور داراي پراكندگي زيادي است اما تاكنون ارزيابي دقيقي از لحاظ ميزان تاكسول در اين گونه و امكان سنجي توليد آن به طور جدي صورت نگرفته است.
به نظر مي رسد، بخش اعظمي از ضعف كشور در توليد متابوليت هاي ثانويه مربوط به عدم توجه كافي به بيوتكنولوژي گياهان دارويي است، چرا كه بخش اعظم متابوليت هاي گياهي را تركيبات دارويي تشكيل مي دهند.
در واقع بيوتكنولوژي گياهان دارويي مورد كم توجهي شديدي واقع شده و تعداد نيروهاي متخصص فعال در اين عرصه بسيار ناچيز است.
بر اساس آمارهاي موجود، ارزش بازار جهاني داروهاي مشتق از گياهان در سال 2002 با رشد 2/6 درصدي نسبت به سال پيش از آن، به 7/13 ميليارد دلار بالغ شد.
پيش بيني مي شود اين مقدار در سال 2007 به رقمي معادل 8/18ميليارد دلار برسد. آمريكا در سال 2002 بيش از 50 درصد اين بازار را به خود اخصاص داده بود. نقش بيوتكنولوژي در اين بازار بسيار حايز اهميت بوده است.
نظر شما