برنامه‌سازی بدون پژوهش مشکلات جدی ایجاد می‌کند

احمد کاظمی‌ مدیر واحد پژوهش‌های کاربردی معاونت برون‌مرزی صداوسیما در گفتگو با خبرنگار مهر، درباره فعالیت‌های این معاونت در هفته پژوهش توضیح داد: مهمترین برنامه ما برگزاری اولین گردهمایی پژوهشگران و کارشناسان تحقیقات سیاسی حوزه‌های مختلف معاونت برون‌مرزی از جمله واحد پژوهش‌های کاربردی، اداره کل خبر و تفسیر و واحد فرهنگ و معارف اسلامی‌ در روز سه شنبه 25 آذر بود. در این گردهمایی حجت الاسلام و المسلمین دکترسعیدرضا عاملی معاون محترم برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات دانشگاه تهران و رییس انجمن علمی‌ مطالعات جهان در موضوع «یگانگی فناوری، یکپارچگی رسانه‌ای و تحولات آینده» و همچنین دکتر اخگری معاون محترم برون‌مرزی درباره اهمیت پژوهش سخنرانی کردند. همچنین از پژوهشگر برتر برون‌مرزی در این گردهمایی تقدیر شد.

راه‌اندازی سایت اینترنتی واحد پژوهش‌های کاربردی معاونت برون‌مرزی

وی افزود: همچنین واحد پژوهش‌های کاربردی برون‌مرزی مشارکت فعالی در 2 نمایشگاه هفته پژوهش سازمان در ساختمان شهدای رادیو و همچنین در پانزدهمین نمایشگاه دستاوردهای پژوهش، فناوری و فن بازار کشور در محل دائمی‌ نمایشگاههای تهران داشت، در این دو نمایشگاه، واحد پژوهش‌های کاربردی علاوه بر آثار پژوهشی خود، پوسترهایی درباره معرفی این واحد، فرآیند اجرای پژوهش در برون‌مرزی و عناوین برخی از پژوهش‌های در دست انجام را به نمایش گذاشت. معرفی مجموعه راهبردهای پژوهشی رسانه‌ای و کاربردی یکی دیگر از بخش‌های غرفه پژوهش‌های کاربردی برون‌مرزی در این نمایشگا‌ه‌ها بود. ضمن اینکه در آستانه هفته پژوهش سایت اینترنتی واحد به نشانی arc.irib.ir راه اندازی شد.

مولف کتاب «امنیت در قفقازجنوبی» در پاسخ به اینکه فرآیند پژوهش در حوزه برون‌مرزی چه تفاوتی با پژوهش‌های سازمانی دارد، اظهار کرد: واحد پژوهش‌های کاربردی از سال 1376 و با هدف پشتیبانی محتوایی واحدهای تولیدی و عوامل برنامه ساز در معاونت برون‌مرزی صدا و سیما شروع به کار کرده و در طول نزدیک به دو دهه فعالیت توانسته است با انجام بیش از 200 طرح پژوهشی، محتوای بسیاری از برنامه‌های تولیدی رسانه برون‌مرزی را تامین کند.

ضرورت پژوهش‌های قوی برای رسانه برون‌مرزی با گستردگی فراوان

کاظمی ادامه داد: رسانه برون‌مرزی رسانه‌ای است که در اقصی نقاط جهان مخاطب دارد و دامنه فعالیت و تأثیرگذاری‌اش از شرق آسیا تا آمریکای جنوبی و روسیه تا جنوب آفریقا گسترده است. این مخاطبان دارای ویژگی‌های فرهنگی، دینی، مذهبی، قومی، زبانی و سیاسی متفاوت و بالتبع سلیقه‌های متنوعی هستند و دقیقا همین نکته است که ضرورت تشکیل واحد پژوهش‌های کاربردی و انجام پژوهش‌های قوی و مؤثر را مشخص می‌سازد.

وی تصریح کرد: فعالیت‌های پژوهشی این واحد علاوه بر حفظ چارچوب‌های علمی‌ و پژوهشی آثار، که ویژگی ذاتی فعالیت‌های تحقیقاتی است، مشتمل بر رعایت ویژگی‌هایی است. از جمله باید کاربردی باشند. به منظور عملیاتی شدن این ویژگی مهم، تحول جدیدی در فرایند اجرایی پژوهش‌ها صورت گرفته و پس از اتمام پژوهش، متون برنامه‌های رادیویی از متن پژوهش تهیه می‌شود و برای سیماهای معاونت نیز علاوه بر پژوهش، خلاصه طرح ارسال می‌شود. کاربردی بودن یک پژوهش از اهمیت فراوانی برخوردار است، همانطوری که مقام معظم رهبری می‌فرمایند: باید تحقیقات ما کاربردی باشد، یعنی تحقیق خارج از زمینه عمل، راه دور و دراز پیمودن در زمان و فرصت کم است.

مدیر واحد پژوهش‌های کاربردی معاونت برون‌مرزی تأکید کرد: این فعالیت‌های پژوهشی همچنین باید قابلیت رسانه‌ای شدن داشته باشند، دارای صبغه برون‌مرزی باشند یعنی اینکه پژوهش‌های این واحد علاوه بر جنبه کاربردی رسانه‌ای، دارای قید برون‌مرزی نیز هستند. توجه به دغدغه‌های اکثریت خاموش و رعایت خطوط قرمز اخلاقی هم مدنظر هستند.

پژوهش درباره نقش و جایگاه‌ هالیوود در پیشبرد سیاست اسلام هراسی

کاظمی درباره کارهای پژوهشی در حال انجام این واحد گفت: اولویت‌های پژوهشی این واحد براساس نیاز سنجی و اخذ پیشنهادات شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی برون‌مرزی صورت می‌گیرد. بر این اساس آینده سیاسی سوریه و جریان مقاومت پس از انتخابات 2014، معادله و ساختار جدید قدرت در خاورمیانه بعد از افول نقش عربستان، واکاوی نقش فرانسه در افریقا، فروش نفت اقلیم کردستان عراق به ترکیه و تأثیر آن در تجزیه عراق، بررسی نقش آمریکا در حمایت از گروه‌های تکفیری و تروریستی در سوریه و عراق، بررسی جریان‌های دینی و شبه دینی در آمریکای لاتین، بررسی مدل جدید تغییر دولت در  اوکراین و تأثیر جهانی مقابله روسیه با آن، موانع و محدودیت‌های جریانات فکری و سیاسی شیعی در قفقاز، نقش و جایگاه‌ هالیوود در پیشبرد سیاست اسلام هراسی، تشابهات و تفاوت‌های میان سلفی‌ها، وهابی‌ها و تکفیری‌ها و وضعیت حقوق بشر در کشورهای مدعی همچون آمریکا، کانادا، انگلستان و فرانسه عناوین تعدادی از پژوهش‌های در حال انجام ما هستند.

وی یادآور شد: علاوه بر این هر ماه دو مجموعه راهبردهای پژوهشی رسانه‌ای و کاربردی که متکی بر جلسات کارشناسی ماهانه و تحلیلی راهبردی و ایده پردازی و محوریابی رسانه‌ای درباره مهم‌ترین تحولات رسانه‌ای روز است، تهیه و با تایید معاون محترم برون‌مرزی به واحدهای ذیربط برون‌مرزی ارسال می‌شود.

اهمیت بسیار روابط بین الملل و تحولات سیاست بین المللی

مدیر سابق رادیو آذری برون مرزی در پاسخ به اینکه مهم‌ترین پژوهش‌های انجام گرفته از گذشته تاکنون در معاونت برون‌مرزی کدام هستند، بیان کرد: بر اساس تقسیم‌بندی صورت گرفته در نظام جامع تحقیقات سازمان، حوزه فعالیت‌های پژوهشی این واحد به پنج رشته مربوط می‌شود که مهم‌ترین آن روابط بین الملل و تحولات سیاست بین المللی است. در مقاطعی نیز علاوه بر پژوهش‌های مذکور، فعالیت‌ها و محصولات پژوهشی دیگر مانند گزارش‌های گردآوری شده یا نشریه انسجام اسلامی‌ و پرونده هسته‌ای تولید شده‌اند. 

کاظمی در پاسخ به اینکه با توجه به جایگاه صداوسیما به عنوان رسانه‌ای اسلامی‌ با رسالت جهانی، این سازمان باید از چه ظرفیت‌ها و توانمندی‌های مطالعاتی و پژوهشی در خصوص تحقق این رسالت برخوردار باشد، گفت: وقتی از رسانه‌ای اسلامی با رسالت جهانی سخن می‌گوییم، به این موضوع تاکید می‌شود که وجه متمایز رسانه ملی، اسلامی‌ بودن آن و جامعه مخاطبش، جامعه جهانی است. برای رسیدن به این رسالت و دیگر وظایف و اهدافی که در متن انتصاب جناب آقای دکتر سرافراز به ریاست سازمان از سوی رهبر معظم انقلاب تاکید شده است، حوزه پژوهش سازمان باید از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های خاصی برخوردار باشد.

وی تأکید کرد: از جمله تعریف پژوهش به عنوان لازمه و زیرساخت تصمیم گیری‌ها و برنامه‌سازی‌ها، همانطوری که مقام معظم رهبری فرموده‌اند: عنصر تحقیق و پژوهش در همه جا به صورت یک اصل در مجموعه کارها باید مورد توجه قرار گیرد. داشتن نقشه راه از نیازهای پژوهشی سازمان با محوریت آینده پژوهشی، نیروی پژوهشی مجرب و کارآمد که ضمن رعایت متد‌های علمی، توانایی پاسخ به نیازهای پژوهشی حوزه‌های سازمان در سریع‌ترین زمان را با توجه به الزامات عصر پردازش اطلاعات داشته باشند، ایجاد شبکه‌ای از پژوهشگران در حوزه‌های مختلف با توجه به تنوع نیازهای پژوهشی سازمان و برقراری ارتباط علمی‌میان آنها، تعامل با مراکز پژوهشی برجسته کشور و بهره برداری از نتایج تحقیقات آن در تولیدات رسانه‌ای و نیز استفاده تعریف شده و معقول از برون سپاری پژوهش برای ایجاد چابکی در این بخش ضروری است. بهره‌گیری از پتانسیل‌های فضای مجازی برای پژوهش در کنار سایر متدهای مرسوم هم امری مطلوب خواهد بود.

نیازسنجی شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی و انجام پژوهش‌ها

مدیر واحد پژوهش‌های کاربردی معاونت برون‌مرزی درباره موثرترین اقدام صورت گرفته در جهت نهادینه شدن امر پژوهش از سال گذشته تاکنون، توضیح داد: به حمدلله با عنایتی که دکتر سرافراز به حوزه پژوهش با محوریت کاربردی بودن آن داشته‌اند، حوزه پژوهش در برون‌مرزی به ویژه از ُبعد به محصول رسانه‌ای تبدیل شدن پژوهش‌ها خوب بوده است،  واحد پژوهش‌های کاربردی برون‌مرزی، هر سال نیازهای پژوهشی شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی را اخذ و پس از جلسات متعدد شورای پژوهشی، اولویت‌ها مصوب و با دستور معاون محترم، پژوهش‌ها انجام می‌شوند.

وی افزود: در کنار این موضوع، برای تقویت هرچه بیشتر جایگاه پژوهش در معاونت برون‌مرزی از مهر ماه 93، هر ماه دو مجموعه پژوهشی با عنوان مجموعه راهبردهای پژوهشی رسانه‌ای و کاربردی تهیه می‌شود. این مجموعه که با هدف رفع فاصله بین پژوهش و تولید تهیه می‌شود، بر انجام پژوهش‌های زودبازده تولیدمحور درباره تحولات مهم بین المللی با محوریت تحلیل راهبردی رویدادها، تبیین مواضع کشورمان و ارائه راهبردها و پیشنهادهای رسانه‌ای و کاربردی برای برنامه‌سازان 34 رادیو و 7 شبکه تلویزیونی برون‌مرزی استوار است. در این راستا، تاکنون مجموعه‌های راهبردی و رسانه‌ای با عناوین «بررسی تحولات یمن و چشم انداز آن»، «تحلیل روندی و محتوایی مذاکرات هسته‌ای و چشم انداز آن» و «بررسی چشم انداز داعش؛ اهداف و پیامدهای ائتلاف بین المللی علیه آن» و «پیامدهای سیزده سال حضور اشغالگران در افغانستان » منتشر شده است.

دغدغه مهم فاصله پژوهش و تولید

مولف کتاب «پان تركیسم و پان آذریسم» درباره تعامل هر چه بیشتر حوزه‌های پژوهش و برنامه‌سازی اذعان کرد: از گذشته بزرگ‌ترین دغدغه در موضوع پژوهش در رسانه ملی، فاصله پژوهش و تولید است، از یک سو برنامه سازمان دغدغه رساندن تولید به آنتن را دارند که اصطلاحا تب آنتن خوانده می‌شود و از سوی دیگر پژوهش علمی‌ نیازمند زمان کافی است، محصولات رسانه‌ای بدون پژوهش می‌توانند مشکلات جدی را ایجاد کنند.

وی تصریح کرد: به نظرم، راهکار عملی از یک سو احیاء و اجباری کردن کد پژوهش در برنامه‌سازی و از سوی دیگر بازنگری در مکانیسم‌های انجام پژوهش در بخش‌های مختلف سازمان است. پژوهش‌ها در عین حال که از اصول مشترک علمی‌ برخوردار هستند اما با توجه به تنوع بخش‌ها و کارکردهای رسانه، نوعی بومی‌سازی پژوهش در هر بخش به منظور چابک کردن روند پژوهش و کاهش بوروکراسی اداری لازم است.

کاظمی در پایان گفت: تصمیم درباره برگزاری اولین گردهمایی پژوهشگران برون‌مرزی در دوره حضور دکتر سرافراز در معاونت برون‌مرزی اتخاذ  و با عنایت و حمایت دکتر اخگری معاون جدید برون‌مرزی اجرایی شد که جا دارد از این دو بزرگوار تشکر کنم.