اُفت کمی و کیفی در جشنواره نقد کتاب/سنجش با رنجش همراه شده است

به گزارش خبرنگار مهر، نشست خبری یازدهمین جشنواره نقد کتاب صبح امروز شنبه (سیزدهم دی ماه) با حضور مجید غلامی جلیسه، سرپرست موسسه خانه کتاب و محمد حسین ساکت، دبیر این جشنواره در محل سرای اهل قلم در تهران برگزار شد.

در ابتدای این نشست، محمد حسین ساکت با ارائه گزارشی از دوره یازدهم نقد کتاب، گفت: اگرچه یازدهمین دوره این جشنواره از نظر تعداد مجموع مقالات رسیده، کاهشی را نشان می‌دهد، اما در مجموع، تعداد مجلاتی که این نقدها را منتشر کرده‌اند، نسبت به دوره قبل افزایش داشته است.

به گفته وی، در جشنواره امسال 563 مقاله منتشر شده در 258 مجله و نشریه مورد ارزیابی و داوری قرار گرفته و این در حالی است که در دوره دهم جشنواره مذکور، 1445 مقاله منتشر شده در 248 نشریه و رسانه ارزیابی شدند.

ساکت با اشاره به پایه‌گذاری جشنواره نقد کتاب در سال 83 و استمرار آن تاکنون، آن را کاری ارزشمند از سوی موسسه خانه کتاب خواند و گفت: این جشنواره تاثیر مثبت خودش را پهنه نقد و نقدگرایی بر جای گذاشته است اما تا نقطه رضایت‌بخش این پهنه، هنوز راه درازی در پیش داریم.

دبیر جشنواره نقد کتاب در تبیین علل کاهش شمار مقالات این دوره، گفت: شاید یکی از این عوامل، این باشد که هنوز جایگاه نقد در جامعه علمی، ادبی و هنری ما به خوبی شناخته نشده است؛ نقد یعنی سَره را از ناسره بازشناختن و بازشناساندن و این، شرایط ویژه‌ و سنگینی را برای ناقدین به وجود می‌آورد.

وی افزود: اول اینکه نقد باید با نگاه کارشناسی، بی‌غرضی، تجربه محور، ژرف و با پرهیز از سوگیری و سودگیری انجام شود که ما در این زمینه البته آغاز خوبی داشته‌ایم، اما ناتمام است.

ساکت با تقدیر از دست‌اندکاران دوره قبلی جشنواره نقد کتاب، تاکید کرد: ما در آستانه یک تحول قرار گرفته‌ایم که متاسفانه این تحول به زیان نقد تمام شده است؛ تعداد مجلات علمی ـ ترویجی و علمی ـ پژوهشی افزایش یافته اما آسیبی که این رشد وارد کرده، این است که نویسندگانی که مایلند در آن مجلات نقدی بنویسند، به خاطر ارتقای گروه و مسائل وابسته دیگر در دانشگاه‌ها، از نگارش نقدهایشان در مجلات دیگر خودداری می‌کنند.

دبیر جشنواره نقد کتاب ادامه داد: عامل دیگر این است که ما هنوز عادت نکرده‌ایم که از جنبه‌های دوستی، همکاری و همگامی هم اگر شاهد خرده‌گیری و خرده‌سنجی بودیم، نرنجیم؛ درواقع سنجش با رنجش همراه شده است. در حالی که اگر داوران شرایط خودشان را داشته باشند، هیچ گاه نباید در صحنه همکاری‌های علمی به ویژه در محیط‌های دانشگاهی و حوزوی، این مساله به وجود بیاید که مثلا فلان کس یا فلان دانشگاه با منِ نویسنده یک کتاب، سر ستیز و ناسازگاری داشته است.

وی تاکید کرد: تا به جریان افتادن رودخانه‌ای خروشان و زلال از نقد، ما راه درازی در پیش داریم و جایی که می‌تواند این راه را هموار کند، خانه کتاب است. خوشبختانه این موسسه در آستانه تحول جدید و تغییراتی که به تازگی داده شده است، در راه تحقق هدف دست‌اندرکاران پیشین جشنواره نقد کتاب، کوشش چشمگیری از خود نشان داد ولی مسلما هیچ کاری بی‌عیب و نقص نیست.

ساکت گفت: اگر از برخی جریان‌های فرهنگی دلگیر هستیم، باید کوشش‌ها و کشش‌ها را توامان و با هم در نظر بگیریم. هر اندازه بتوانیم خودمان را برای شکل‌گیری نقد، ارزیابی و سنجش آماده‌تر کنیم، در راه ترقی فرهنگی گام‌های بیشتری برداشته‌ایم.

دبیر جشنواره نقد کتاب در پایان بخش اول سخنان خود، نقد دلسوزانه کتاب را یکی از مصادیق مفهوم به گفته او «زندگی‌ساز»، امر به معروف و نهی از منکر دانست که «متاسفانه این ریزه‌کاری به فراموشی سپرده شده است».

وی همچنین در بخش پرسش و پاسش این نشست گفت: از مجموع مقالات داوری شده توسط بیش از 50 داور در رشته‌های گوناگون، 98 مقاله به مرحله دوم راه یافت. امسال برای اولین بار سپاس‌نامه منتخبین جشنواره نقد کتاب به قلم و خط زیبای استاد غلامحسین امیرخانی، خوشنویس معروف کشورمان، نوشته شد. ما همچنین سعی کردیم علاوه بر استفاده از داوران دوره‌های قبلی جشنواره نقد کتاب، از سلیقه و ذوق داوران تازه هم استفاداه کنیم.

ساکت اضافه کرد: در گروه‌های داوری 17 گانه این جشنواره، ادبیات فارسی با 98 مقاله، در صدر این گروه‌ها به لحاظ تعداد مقالات قرار گرفته است. بعد از آن، ادبیات داستانی و داستان کودک و نوجوان جای گرفته‌اند. با این حال باید بگویم که ما از نظر کمی و کیفی، نسبت به دوره‌های قبل افت داشته‌ایم اما این مساله به ما به عنوان دست‌اندرکاران جشنواره برنمی‌گردد، بلکه نشان از کاهش تعداد نقدهای کتاب در نشریات است.

به گفته وی، در یازدهمین جشنواره نقد کتاب هیچ اثر الکترونیکی مورد داوری قرار نگرفته است.

دبیر جشنواره نقد کتاب در پایان سخنانش با گلایه از برخی رسانه‌ها در جهت پرداخت اندک رسانه‌ای به جشنواره نقد کتاب در مقابل پوشش خبری فراوان برخی جشنواره‌ها که به گفته او چندان در سیاست‌گذاری‌های فرهنگی کشور تاثیرگذار نیستند، اعلام کرد: مراسم اختتامیه یازدهمین جشنواره نقد کتاب از ساعت 15 تا 17 بعدازظهر فردا (یکشنبه ـ چهاردهم دی ماه) در محل پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری جهاد دانشگاهی در تهران برگزار می‌شود.

در ادامه این نشست خبری مجید غلامی جلیسه، سرپرست خانه کتاب در سخنانی گفت: ما در دوره جدید فعالیت‌های خانه کتاب، به صورت کاملا جدی و برنامه‌ریزی شده، به دنبال این هستیم که فضای درست نقد کتاب را در کشورمان ایجاد کنیم. راه‌اندازی مرکز نقد خانه کتاب با همین رویکرد و اولویت بوده است که تاکنون بیش از 20 نشست در حوزه نقد و بررسی، معرفی و نظریه‌پردازی حوزه کتاب برگزار کرده است.

وی ادامه داد: جریان نقد برای تاثیرگذاری بر روند علمی تولید کتاب در ایران، نیازمند تزریق انرژی مضاعف است. خوشبختانه این فضا آماده است که راه‌اندازی نشریات و فصلنامه‌های نقد کتاب در موضوعات 15 گانه که در شُرُف چاپ هستند و به زودی از آنها رونمایی خواهد شد، گامی در این راستا است.

به گفته این مدیر میانی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، همه فعالیت‌های خانه کتاب و این معاونت وزارت ارشاد با یک برنامه‌ریزی مشخص در حال طی این مسیر است که بتوان در سال‌های آتی شاهد آن بود که فضای نقد در کشور، استانداردسازی شده باشد.

سرپرست خانه کتاب اضافه کرد: مقوله شوم کتاب‌سازی و انتحال، یک شبه به وجود نیامده و قطعا اقدام رسانه‌ها در تشویق مسئولین در حوزه‌های مختلف و نه تنها در وزارت ارشاد، می‌تواند در این زمینه تاثیرگذار باشد و هم‌افزایی ایجاد کند.

جلیسه در خصوص امکان حمایت خانه کتاب از نشریات خصوصی حوزه کتاب هم گفت: خانه کتاب یک نهاد سیاست‌گذار در عرصه کتاب است و حمایت از مجموعه‌های خصوصی، خاصه با گرایش کتاب، به احتمال زیاد در حیطه اختیارات و وظایف معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد است. ما نه ردیفی در این خصوص داریم و نه بودجه‌ای و صرفا بهبود و تقویت زیرساخت‌های عرصه کتاب، جزو وظایف ماست که در این خصوص هم فصلنامه‌های نقد کتاب را منتشر می‌کنیم.

وی با اشاره به استخراج 15 موضوع و مساله شاخص در جامعه کنونی ایران برای پرداختن به آنها در فصلنامه‌های نقد کتاب، گفت: ما از رده‌بندی دیوئی که به نوعی رده‌بندی آمریکایی بود، فاصله گرفتیم و به یک رده‌بندی تخصصی‌تر، عینی‌تر و مبتلا به جامعه امروز رسیدیم. از باب نمونه پیش از این کتاب ماه‌ دین، موضوع دین را به معنای کلی و عمومی مورد بررسی قرار می‌داد در حالی که دین در جامعه اسلامی ایران یک موضوع کلان، مهم و با ابعاد مختلف است. بر همین اساس این نشریه خود به چهار نشریه تخصصی دیگر تقسیم شد.