به گزارش خبرنگار مهر، در هر مناسبت و هر برنامه ای رد پای کودکان را فقط در ایستگاه های نقاشی می توان دید. این گروه همواره در غرفه های کوچک روباز و روبسته نقاشی های تکراری با موضوعات از پیش تعیین شده را به عنوان کارنامه فعالیت های فرهنگی دستگاه های اجرایی برای خود ثبت می کنند.
سهم کودکان نه تنها در برنامه ها بلکه در تولیدات فرهنگی نیز ناچیز شمرده شده و گاها اهمیت این گروه با قد و قواره شان در ادارات سنجیده می شود.
در این میان خلا برنامه های فرهنگی تربیتی ادارات در کنار ضعف های عمده تربیتی و پرورشی در عملکرد دستگاه های متولی دستاوردی به دنبال دارد که والدین از آن به عنوان کودکی که نمی شناسند یاد می کنند.
کودکانی که مغایر هنجارهای از پیش تعیین شده با الگوبرداری های جسته گریخته به جای خلق امیدواری در آینده سازی به دردسر والدین تبدیل می شوند.
برخی کارشناسان تاکید دارند هر جامعه ای موفق عمل می کند به گروه کودک خود تمرکز و توجه دارد اما نگاهی به برنامه های فرهنگی و تربیتی حوزه کودک و نوجوان در اردبیل نه تنها خلاهای قابل توجه تربیتی را اثبات می کند حتی به تعبیر خود مسئولان امر با چالش های مهمی مواجه است.
اصلی ترین آن به عقیده مدیر کل کانون پرورش فکری کودک و نوجوان استان اردبیل دیده نشدن و شنیده نشدن کودکان است تا جایی که این تفکر اشتباه که کار بزرگسالان را کودکانه انجام دادن به منزله تربیت کودک قلمداد می شود به شدت رواج دارد.
پای صحبت های ناهید الله وردی زاده نشستیم تا به عنوان مدیر یکی از مهمترین نهادهای مدعی تربیت و پرورش کودک و نوجوان برنامه های فرهنگی خود را بیان کند.
آقای الله وردی زاده ابتدا از کتاب آغاز کنیم. به عقیده شما تولیدات کتاب حوزه کودک و نوجوان در اردبیل تا چه حد نیاز این گروه را تامین می کند؟
پسندیده ترین و ارجمند ترین کار در دین اسلام تفکر و تعقل عنوان شده است و این در حالی است که نه تنها بزرگسالان بلکه کودکان نیز دچار تنبلی فکر شده اند.
می توان رد پای این تنبلی فکر را در مطالعه آثار ترجمه ادبیات کودک مشاهده کرد. بنده معتقدم ترجمه آثار دیگران برای ما سرمایه فکری نمی شود اما متاسفانه اغلب کتب حوزه کودک و نوجوان ترجمه است و تولیدات در حد قابل قبول نیست. هر چند حرکت هایی آغاز شده اما باید مستمر باشد.
کودکان ما کوه سبلان را نمی شناسند اما ارتفاع کوه های کشورهای اروپایی را به خوبی می توانند بازگو کنند. نگاه ما در ادبیات کودک باید درون زا باشد و به جای تمرکز به کار ترجمه به سمت تولید کتاب برویم. به عنوان مثال در خود اردبیل یک کتاب مناسب که بتواند چهره های شاخص علمی، فرهنگی و دانشمندان یا افسانه های بومی ما را به کودک معرفی کند، نداریم.
کودکان ما کوه سبلان را نمی شناسند اما ارتفاع کوه های کشورهای اروپایی را به خوبی می توانند بازگو کنند.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان کارگاه های نقد کتاب برگزار می کند. تا چه حد این کارگاه ها می تواند در ارتقا کیفیت تولیدات موثر باشد؟
خیلی زیاد. در کارگاه ها نظراتی از سوی کودکان طرح می شود که بیانگر نبوغ و پتانسیل های فکری قابل توجه در کودکان است. کانون پرورش فکری اعتقاد دارد باید آموزش با در نظر گرفتن نیاز و عقاید کودک باشد. در واقع ما به جای مدرس اینجا مربی داریم و نقش مربی هدایت گری به جای مداخله گری است.
در کارگاه ها تولیدات مختلف بررسی می شود و نظرات کودکان حتی در تغییر و بازبینی آثار مورد توجه قرار می گیرد. باید توجه داشت کتاب با خواندن به اتمام نمی رسد. این نقد و بازنگری بعد از مطالعه است که می تواند آموزنده باشد و در کارگاه های نقد در واقع فاز دوم آموزش مورد توجه است.
در حال حاضر مهمترین آسیب های ادبیات کودک و نوجوان به ویژه در تولیدات نویسندگان اردبیلی را چه عواملی می دانید؟
آثار زیادی از نویسندگان اردبیلی حتی از والدین کودکان که به ترغیب ما کتاب می نویسند به دست ما می رسد تا بررسی شود و در صورت مناسب بودن به همت کانون به چاپ برسد. با این وجود اغلب این نویسندگان حتی اگر در ادبیات بزرگسال حرفه ای کار کنند در ادبیات کودک حرفه ای کار نمی کنند. ادبیات کودک ظرایف و لطایف خاصی دارد و و اینطور نیست که ادبیات کودک کودکانه بودن ادبیات تصور شود.
ادبیات کودک در کمال تاسف مهجور واقع شده است. البته ما پیشنهاد تشکیل انجمن نویسندگان کودک و نوجوان را طرح کردیم که متاسفانه هنوز نتیجه ای حاصل نشده است.
این انجمن می تواند تولیدات ادبی حوزه کودک و نوجوان را پایش کرده و مورد بررسی قرار دهد و خود فضایی برای تولیدات بیشتر فراهم سازد.
یکی از مهمترین چالش های تولید در حوزه کودک و نوجوان، تولید کتب ترکی است. به عقیده شما تولید کتب به زبان ترکی در حالی که کودکان خواندن و نوشتن این زبان را نمی آموزند ضرورتی دارد؟
این تعارض به ضعف نظام آموزشی ما باز می گردد. بنده تاکید دارم که آموزش زبان مادری یک مسئله اجتماعی است بر خلاف برخی دیدگاه ها که آن را سیاسی می دانند. اگر این موضوع درست مدیریت شود بهره وری کودک را افزایش خواهد داد.
۱۰ سال قبل تحقیق میدانی در خصوص آسیب های زبانی کودکان دو زبانه انجام دادم و از بچه ها خواستم در این تحقیق ارکان زبانی یک تعداد شعر را مرتب کنند. نتیجه به هیچ عنوان مثبت نبود و نشان می داد کودکان دو زبانه دچار شلختگی زبانی هستند و نه فارسی را خوب یاد می گیرند و نه زبان بومی خود مانند ترکی را.
با وجود اینکه در سند تحول آموزش و پرورش به زبان بومی توجه شده با این وجود حتی این مشکل را داریم که مربی و والدین کودک نیز نمی توانند کتاب ترکی را بخوانند. هر چند پیشنهاداتی در خصوص آموزش های مناسب زبانی به کودکان دو زبانه طرح کردیم اما عملا تغییری در برنامه ها حاصل نشده است.
کانون پرورش فکری برای ترویج کتابخوانی در مناطق محروم استان چه برنامه هایی در دست اجرا دارد؟
کانون پرورش فکری کودک و نوجوان در اردبیل ۲۵ مرکز ثابت و پنج مرکز سیار دارد که به روستاها رفته و کتب مورد نیاز کودکان را امانت می دهند. علاوه بر این دو کتابخانه پستی داریم که کودک بدون مراجعه به مراکز کتب دلخواه را تامین و مطالعه می کند و سپس باز پس می دهد.
فعالیت مراکز سیار و کتابخانه پستی شما تداخلی با کتابخانه های سیار امور کتابخانه های عمومی استان ندارد؟
نخیر اعضای دو کتابخانه متفاوت است از سویی هر قدر این فعالیت ها بیشتر باشد به نفع کودکان است.
آیا نقش مشارکتی والدین اردبیلی در امر کتابخوانی قابل قبول و کافی است؟
خانواده خود یک ستاد فرهنگی است. بدون مشارکت خانواده یک ضلع تربیت فرهنگی کودک ناقص است. نسبت به گذشته خانواده ها فهیم تر شده اند اما وضعیت همچنان مطلوب نیست. والدین حاضر به خرید اسباب بازی های گران هستند اما به عنوان مثال بارها پیش آمده برای هزینه ۳۰ هزار تومانی کارگاه های ما چانه می زنند.
کانون پرورش تلاش کرده است سهم مشارکتی خانواده را افزایش دهد و حتی آن ها را ترغیب به نوشتن کتاب کند. دو نمونه هم به دستمان رسید یکی در مورد پنگوئن ها و دیگری در خصوص «مقدس اردبیلی» که البته مورد تائید مرکز تهران قرار نگرفت اما ما برای تشویق لوح هایی به این والدین تقدیم کردیم.
در کارگاه های آموزشی کانون پرورش فکری تا چه حد به پرورش خلاقیت توجه می شود؟
خلاقیت یک نیاز جدی است. ما تلاش می کنیم مداخله گر نباشیم بلکه هدایت گر باشیم. اکثر هنرمندان امروز ما دچار فقر محتوا هستند و دلیل آن دوری از عنصر خلاقیت است.
یکی از عناصر جدی در تربیت خلاقیت کودک توجه به پرسشگری است. کانون پرورش اردبیل برای اولین بار در این حوزه ورود کرد و یک شیوه نامه برای پرسشگری تدوین کردیم. دلیل آن هم اهمیت پرسشگری است که به عقیده بنده گنجینه علم است و پژوهش و کشف علوم و یادگیری بدون پرسش امکان پذیر نیست.
به عقیده شما آموزش و پرورش با ارائه الگوهای محدود از خلاقیت کودک نمی کاهد؟
گفته می شود بهترین آموزش بدترین آموزش است. این به این معنی است که بی توجهی به خلاقیت صدمات جبران ناپذیری به دنبال دارد. و متاسفانه این ضعف در برنامه های آموزشی آموزش و پرورش مشاهده می شود.
پس با این حساب چرا کانون پرورش فکری در مناسبات مختلف برنامه کودکان را به برگزاری ایستگاه نقاشی محدود کرده است، آن هم با تصاویر و الگوهای از پیش تعیین شده.
این ضعف وجود دارد. وقتی ادارات برای مناسبتی برنامه ریزی می کنند به کودک و نوجوان که می رسند درخواست می کنند یک ایستگاه نقاشی دایر کنیم. در کانون پرورش فکری ۴۳ آیتم آموزشی مختلف داریم اما نگاه دستگاه ها معطوف به چند برنامه تکراری است.
موافق این دیدگاه هستید که چنین برنامه هایی تاثیر گذاری تربیتی چندانی ندارد؟
هر چند دستگاه های فرهنگی استان در دستور العمل ها برنامه های حوزه کودک و نوجوان را دارند اما در کم و کیف تولیدات جای بحث زیاد است. ببینید تولید فرهنگی یک فرایند زمان بر است باید مراقب کیفیت تولیدات بود و در عین حال به نیاز کودک نیز توجه داشت. در حوزه تولید می توان حتی از ظرفیت کودکان مدد گرفت. و از تکرار دوری کرد تا به نتیجه رسید.
به عقیده شما تولیدات دستگاه های فرهنگی استان در حوزه کودک و نوجوان تا چه حد پاسخگوی نیاز این گروه است؟
تولید انجام می شود هر چند تاثیر تولید فرهنگی زمان بر است. اما من معتقدم تولید فرهنگی نباید مختص به دستگاه های فرهنگی باشد. اگر این انحصار شکسته شود و مشارکت عمومی جلب شود می توان به نتایج مفید دست یافت.
هر چند دستگاه های فرهنگی استان در دستور العمل ها برنامه های حوزه کودک و نوجوان را دارند اما در کم و کیف تولیدات جای بحث زیاد است.
تا چه حد فعال سازی کارگروه کودک و نوجوان را در استان ضروری می دانید؟
هر چند فعال سازی این کارگروه ضروری است اما کارگروه کودک و نوجوان جزو کارگروه های رسمی نیست و ضروری است ساز و کار خاصی برای آن تعریف شود و به صورت رسمی شناخته شود.
ما در حوزه کودک نیاز مند سیاست های همگرایانه هستیم و این در حالی است که اغلب در سازمان ها واگرایی مشاهده می شود.
برخی کارشناسان اعتقاد دارند کانون پرورش فکری در خلق یک کاراکتر محبوب برای کودکان موفق عمل نکرده است. به عنوان مثال عروسک «سارا و دارا» نتوانست موفقیت کسب کنید. به عقیده شما دلیل این ناکامی چیست؟
ما با کمبود استراتژیست در حوزه کودک و نوجوان مواجه ایم. اینکه کاراکتر کارتونی یا عروسکی ما موفق نبوده به فقدان استراتژی باز می گردد. هر کاراکتری برای تولید نیازمند پژوهش است و هر اقدامی باید با پیوست پژوهشی همراه باشد.
عروسک سارا و دارا نیز در حال بازبینی استو و متاسفانه در این عروسک به بازی راحت و کیفیت توجه نشده بود. باید سازنده در ابتدا مشخص کند که این عروسک برای تزئین است یا برای بازی یا کارکرد دیگری دارد.
آیا از عروسک های بومی اردبیل برای تولید انبوه می توان استفاده کرد؟
سال گذشته هشت مورد از عروسک ها را پیشنهاد کردیم و حتی از روی «تکم» ساخته شد اما موفق نبود. به نظر می رسد عروسک «مبارک» موفق بوده و توانسته محبوبیت پیدا کند.
موافق تصویر سازی لوازم التحریر مدارس از سوی عروسک ها و شخصیت های کارتونی ایرانی هستید؟
من معتقدم اصل قضیه در خصوص استفاده از عکس کاراکتر های خارجی نیز ایرادی ندارد. مسئله اینجا است که باید بررسی شود چرا کاراکتر خارجی محبوب تر است و چرا بچه های ما بیشتر آن را می خرند. نگاه عامیانه این است که عروسک یک شی است در حالی که عروسک یک کنشگر اجتماعی است و خود می تواند فرهنگی را به بدنه یک جامعه و یک نسل تزریق کند.
فعالیت کانون پرورش فکری اردبیل در حوزه تولید انیمیشن را برای خوانندگان ما شرح دهید.
اردبیل در تولید انیمیشن در بین مراکز استان ها پیشگام است و ریاست کارگروه انیمیشن نیز به عهده استان اردبیل بود.
ما توانستیم کودکان را وارد پروسه انیمیشن سازی کنیم و حتی برای برگزاری کارگاه ها کتاب کاری تدوین کردیم که زیر چاپ است و قرار است در مراکز استان ها مورد استفاده قرار گیرد.
در خصوص بازی های آموزشی نیز اقداماتی انجام شده که قبلا نبود و هنوز جای کار دارد و باید تداوم داشته باشد.
برای افزایش مراکز به ویژه در روستاها برنامه ای دارید؟
به دلیل سیاست های انقباضی اولویت ما احداث نیست. بلکه استفاده بهینه از امکانات موجود است تا با توسعه و تعمیق محتوایی بتوان فعالیت ها را عمق بخشید. به دنبال افزایش تعداد اعضا همراه با افزایش کیفیت کار هستیم.
اگر از شما مهمترین ایراد برنامه های تربیتی کودک و نوجوان را سوال کنند به چه عاملی تاکید دارید؟
در جامعه ما کودکان نه دیده می شوند و نه شنیده می شوند. باید توجه داشت کودک مینیاتور بزرگسال نیست و تا زمانی که با دنیای کودک بیگانه باشیم نمی توانیم برنامه تربیتی موفقی به اجرا درآوریم. هر کس با کودکان رفتار بهتری دارد به همان درجه انسانی تر زندگی می کند.
در برخی مواقع این کودکان هستند که ما را تربیت می کنند و نه ما کودکان را. برای سلامت جامعه باید حساسیت ویژه به کودکان داشت چرا که این کودکان هستند که در مدیریت آینده نقش دارند.
............................
گفتگو : ونوس بهنود
نظر شما