کاردهایی که جز برای قسمت کردن بیرون نمی‌آیند/ ملیله؛ هنر بافت فلز

به گزارش خبرنگار مهر، «ملیله سازی» از جمله ظريف‌ترين رشته‌های فلزکاری و يکی از برجسته‌ترين صنايع دستی ايران است. هنر مليله، هنری گران‌قیمت و محصول کار با طلا، نقره و مس است. این فلزات به صورت مفتول‌های باريک درمی‌آیند و با صرف وقت و دقت بسیار و حوصله و ظرافت هنرمند مليله‌کار  برش داده می‌شوند و به صورت نگاره‌هاي سنتی و طرح‌های اسليمی درمی‌آیند.

قديمی‌ترين مليله ايران به روايتب یشتر محققان به سال‌های ۳۳۰ تا ۵۵۰ پیش از میلاد یعنی به دوره هخامنشی برمی‌گردد. اما به دليل آن که بیشتر مليله‌کاری‌ها به منظور استفاده دوباره، ذوب شده‌اند، نمونه‌های چندانی از این هنر ظریف در دسترس نيست و تنها از دوره قاجاريه، تعدادی سرقليان، گيره استکان و سينی در اندازه های مختلف در کشور ايران باقی مانده است.

درباره تاریخچه ملیله زنجان، اطلاعات جامعی در دست نیست اما از دو طریق می ‌توان به قدمت این هنر ارزنده پی برد. اول با نوشته‌ها و سفرنامه‌های گردشگرانی که به این منطقه سفر کرده و از هنر زیبای ملیله‌کاری یاد کرده‌اند؛ دوم با استفاده از آثار اندکی که باقی‌مانده و متعلق به دو سده اخیر است.

اما پیشینه ملیله کاری در زنجان از قرن دهم هجری به بعد، روشن و مشخص است تا آنجا که فردریک ریچارد شرق‌شناس اروپایی، در سفرنامه خود می نویسد: «شهر زنجان، شهر کوچکی است و  نقره، و ملیله کاری این شهر پر زرق و برق»؛ ملیله کاری تا پیش از دوره پهلوی، به عنوان هنر دستی  زنجان فقط در این شهر رواج داشته، اما در زمان حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادی از هنرمندان این شهر به تهران و اصفهان در سایر نقاط کشور نیز، هنر ملیله‌کاری رواج یافته است.

توليدات مليله شامل گيره، شربت خوري، گلاب پاش، قاب عکس، بشقاب، شکلات خوري، شيريني خوري، زنجير، گل سينه و گوشواره است. ابزار کار مليله شبيه ابزار و ادوات زرگری است و چکش‌کاری، حرارت‌دهی، نوردکشی، مفتول‌کشی، حدیده‌کاری و قالب‌بندی، از جمله کارهایی است که توسط استادکار در صنعت ملیله سازی انجام می‌شود.  

یکی از صنایع دستی بسیار ارزشمند، ظریف و هنرمندانه زنجانیان، صنعت ملیله کاری است که با ظرافتی بسیار پیچیده و زیبا، تارها و رشته های نقره را کنار هم قرار داده و طرحی ماندگار برای ساخت ظرفی زیبا و مجلل رقم زده است.

اما مگر می‌توان به زنجان رفت و از چارق سراغی نگرفت. چارقی که یک روز از چرم خام ساخته می‌شده و بندهاییس داشته که به ساق پا می‌پیچیده‌اند. زمانی چارق، پاپوش چوپانان بوده اما امروز کفشی زیبا و گران است که خانم‌ها به پا می‌کنند و بیشتر جنبه تزئینی و تفننی دارد.

اما چاقوی زنجان را در تیزی و برندگی نمی‌توان نادیده گرفت. گرچه امروز با ورود چاقوهای چینی بی‌کیفیت، بازار چاقوی زنجان کمی سرد شده اما هنوز چاقوسازان بسیاری در این شهر فعال هستند تا از هویت چاقوسازی در این شهر دفاع کنند. از شهری که مردمانش، کاردهایشان را جز از برای قسمت کردن بیرون نمی‌آورند.