خبرگزاری مهر _ سرویس دین و اندیشه: متن پیش رو یادداشتی است درباره ویژگی های بازار اسلامی که از نظر می گذرد؛
بازار را چه در قاب شانزه لیزه و چه در چهارسوق و چه در بست‌های پائین و بالای حرم مطهر رضوی ببینم باید به‌طور حتم برای آن‌یک ویژگی متأثر از مکانشان منظور کنیم، هر بازاری چه سکولار و چه اسلامی بایستی دارای مختصاتی باشد که آن را از انواع دیگرش جدا کند؛ بازار اسلامی هم باید دارای مختصاتی باشد که نشان‌دهنده احکام و اخلاق و روح اسلامی باشد. حال اگر یک بازار اسلامی صفت دومی مانند زیارتی هم به دنبال خود یدک کشید، مختصات مضاعفی بر آن بار می‌شود، به‌طورقطع بازاری که مشتریانش زائران بارگاه ملکوتی امام رئوف باشند باید دارای امتیازاتی باشد که نشأت‌گرفته از صفتش است.
بازار شهر زیارتی هم از منظر گردش مالی و هم از منظر اخلاق بایستی در اوج صفات نیکو باشد چراکه این بازار صرفاً محلی برای دادوستد نیست، محلی برای انتشار ویژگی‌های شهر زیارتی نیز هست، محل تجلی اخلاق کسب و کار و صدها بایسته دیگر است. در مجموع باید دید تجربه خرید و هزینه کردن در بازار پایتخت معنوی چه تصویری در ذهن زائران از این شهر ایجاد می کند و این تصویر با ولی نعمتش چه نسبتی دارد؟ اگر فرصتی برای کسب و کار و مزیت نسبی زائرخیزی آن وجود دارد به برکت وجود مضجع حضرت رضا(ع) است. اما آیا استفاده کنندگان از این فرصت به فرصت ساز آن توجهی کرده اند؟ آیا به تاثیر عملکرد خود در بهره برداری نهایی زائر و برآیند و هدف غایی او اندیشیده اند؟ بی شک در میان بازاریان افرادی هستند که تنها هدفشان سود نیست و مضامین اسلامی را در کسب خود رعایت می کنند اما واقعیت این است که روح حاکم بر بدنه بازار مشهد با از این حال و هوا فاصله بسیار دارد
اما ویژگی‌های بازار یک شهر زیارتی مانند مشهد باید چگونه باشد در ادامه به برخی از این ویژگی ها اشاره می کنیم:
شفافیت
مهم‌ترین رکن اقتصادی یک بازار در معنای عام آن شفافیت است که بایستی اطلاعات به‌درستی و به‌طور کامل در اختیار همه خریداران قرار بگیرد، همان‌طور که در مفهوم بازار رقابت کامل به اثبات رسیده است، نتیجه شفافیت در کاهش قیمت، تسهیل مبادلات، افزایش رفاه مصرف‌کننده، اضافه ارزش تولیدکننده و سرانجام افزایش کارایی و بهره‌وری بازار ظاهر می‌شود.
اما آنچه امروز در بازاری مانند بازار منتسب به پایتخت معنوی مشاهده می‌کنیم، متفاوت از اصل شفافیت است؛ بازاری که مشتری آن (یعنی زائر) با عدم اطلاعات و توازن مواجه می‌شود از هزینه‌های حمل‌ونقل درون‌شهری گرفته تا قیمت محل‌های اسکان یا قیمت کالاهای مصرفی که نشان دهنده حضور پررنگ و بی ضابطه قیمت گذاران غیررسمی است. در این بازار فرصتهای فروش کالاهای قاچاق از پوشاک گرفته تا موبایل به سهولت فراهم است و از این حیث نه تنها با بازارهای شهرهای دیگر تفاوتی ندارد بلکه به دلیل نهادینه شدن فرآیندهای غیرقانونی و غیر رسمی در مدت زمان طولانی و فرصتهای ویژه و منحصر به فرد آن که برای عده‌ای تبدیل به حق شده! نمره‌های منفی بیشتری را در خود جمع کرده است. از کارگاههای تولیدی زیر زمینی که با سوء استفاده از اتباع خارجی غیر قانونی به دلیل هزینه پایین آن بدون پرداخت دستمزد کافی و عوارض و مالیات، سود نامتعارفی به جیب می زنند تا فروش اجناس بنجل قاچاق این نمره را پایین تر آورده است.
کیفیت
کیفیت کالا و خدمات ارائه‌شده بایستی در بهترین شرایط ممکن باشد چراکه خدمت ارائه‌شده و یا کالای فروخته‌شده مانند مستندی در ذهن و فکر زائر حک می شود و بخشی از تصویر ذهنی او از سفرش را ترسیم می کند، این در حالی است که کالاهای ارائه‌شده در بازار مشهد به‌خصوص در بازارهای اطراف حرم با کاستی‌های جدی مواجه است، بطوری که در برخی مواقع حتی اجناس دسته دوم خارجی ارائه می‌شود!
درون‌زایی
به‌طور حتم یکی از ویژگی‌های اقتصادی بازار شهر زیارتی درون‌زایی آن است، بدین معنی که کالاهای ارائه‌شده در بازار زیارتی بایستی متکی به ظرفیت‌های درونی و تولید داخل و باعث رشد اشتغال و نشان‌دهنده ویژگی‌های فرهنگی و بومی شهر زیارتی باشد. بازار بزرگ ۲۰ میلیونی زائر چقدر در اختیار تولید داخل است؟ این فرصت برای رونق تولیدات داخلی چگونه به خدمت گرفته می شود و چه کسانی متولی سیاستگذاری در این حوزه هستند.؟ با توجه به این ظرفیتها به نظر می رسد شیوه سیاستگذاری برای بنگاههای اقتصادی و تولیدی و عرضه محصولات آنها در یک نظام توزیع کالا باید متفاوت از سیاستهایی باشد که در شهرهای دیگر اتخاذ می شود باید به شهر مشهد به عنوان یک منطقه ویژه اقتصادی نگاه شود البته نه با تعاریف عرفی از مناطق ویژه که صرفا واردات در آنها با تسهیل بیشتری روبروست بلکه به این معنا که قواعد و مقرراتی ویژه کسب و کار و تولید نیز نیاز است که متناسب با خصوصیتهای منحصر به فرد این شهر باشد.
برونگرایی
با توجه به وجه بین‌المللی شهر مشهد و حضور هزاران زائر خارجی بایستی کالا و خدمات ارائه‌شده در بازار در تراز بین‌المللی باشد و به ویژگی هنجار فرستی و الهام بخشی این بازار توجه شود. در بازار مشهد باید محصولاتی جذاب و متناسب با تفکر انقلاب اسلامی و اسلام ناب و برای تبیین و صدور آن در دسترس باشد و زائر خارجی به سهولت بتواند به عنوان یک بازار مرجع آن را تهیه و به کشور خود ببرد
انصاف
به‌طور حتم یکی از مؤثرترین ویژگی‌های بازار اسلامی برای انجام یک معامله بدون شائبه، وجود انصاف است. این ویژگی نیز از مهماتی است که تصویرسازی خاصی در ذهن زائر ایجاد می کند. در دستورات دینی نیز تأکید فراوانی بر رعایت انصاف در انجام معاملات شده؛ در بازاری که رقابت صورت می‌گیرد به‌طور طبیعی هیچ فروشنده‌ای نمی‌تواند از حد تجاوز کرده و تا حدی قاعده انصاف را رعایت خواهد نمود اما اسلام برای زمانی که انحصار نیز شکل می‌گیرد، بر رعایت انصاف تأکید می‌کند اما آنچه امروز در بازار مشهد شاهد آن هستیم، فرسنگ‌ها با رعایت انصاف فاصله دارد، کمتر زائری را می‌توان سراغ گرفت که صابون بی‌انصافی برخی از کسبه به تنشان نخورده باشد. چرا این اصطلاح که مشهدی ها بجای زوارکِشی زوارکُشی می کنند باید در ذهن زائران نقش ببندد. در روایات از قول رسول خدا آمده است مَنْ تَمَنّى عَلى اُمَّتِى الْغَلاءَ لَیْلَةً وَاحِدَةً اَحْبَطَ اللّه ُ عَمَلَهُ اَرْبَعینَ سَنَةً. هرکس یک شب در آرزوى گرانى براى امت من باشد خداوند اعمال چهل ساله او را تباه خواهد کرد.
صداقت
صداقت نیز یکی از عناصر اعتماد زا در انجام معامله است که باید سرلوحه هر کاسبی باشد، چه در معرفی کالا و چه در ارائه مختصات فنی و محل ساخت و یا هر مشخصه دیگر؛ صداقت یک عنصر اساسی است که می‌تواند اثرات معنوی و حتی اقتصادی زیادی در پی داشته باشد، بازهم شواهد متعددی می‌توان به شهادت گرفت که نشان‌دهنده عدم رعایت این اخلاق حسنه اسلامی در بازار مشهد است.
چه باید کرد؟
وقتی به بافت بازاریان و کاسبان امروز نگاه می کنیم بیشتر چهره جوانانی را می بینیم که به تازگی وارد کسبی شده اند و به زودی نیز این شغل را ترک می کنند و به سراغ کسب دیگری می روند و به دلیل نداشتن تجربه و صبر کافی و تمایل به زحمت کم و سود زیاد از این شاخه به آن شاخه می پرند و کمتر چهره های اصیل و قدیمی به چشم می خورد چهره هایی که یک راسته بازار به سرشان قسم می خورند و روی اعتبارشان حساب می کنند. رشد فزاینده و قارچ گونه مراکز تجاری فرصت رشد اصولی و متعهدانه جوانان، زیر دست بازاریان اصیل را از بین برده است.
در گذشته مسجد بازار نقش کلیدی در تربیت و تعالی دینی و اخلاقی بازاریان ایفا می کرد. کاسب مکاسب خوانده اصطلاحی است که از ان دوران نه چندان دور به یادگار مانده است. بسیار کاسبانی بودند که در مسجد مرکزی بازار پای درس اخلاق و مکاسب اساتید مبرز حوزه می نشستند و با قواعد دینی کسب و کار خود آشنا می شدند و به انذارهای پیاپی اساتید اخلاق گوش جان می سپردند. و همین بازار بود که حرکتهای بزرگی مانند نهضت انقلاب اسلامی را پشتیبانی و حمایت کرد.
به نظر می رسد حوزه های علمیه و کانونهای مساجد مستقر در بازارها وظایف سنگین و مغفولی بر دوش دارند. متاسفانه مساجد به عنوان هسته اولیه و اصلی شکل گیری بازار در گذشته نقش خود را از دست داده اند. امروز وقتی در مساجد بازارها وارد می شویم با مساجد دیگر تفاوتی احساس نمی کنیم در صورتی که به دلیل موقعیت مکانی این مساجد باید مسئولیتها و مزیتهای خاصی برای آنها متصور بود. برنامه ریزی فرهنگی مساجد با محوریت اساتید اخلاق و طلاب فاضل خوش ذوق می تواند جریان سازی موثری در اصلاح رفتار بازار ایجاد کند.
نویسنده: صدرا صادقی، منبع: پایگاه دبیرخانه شورای عالی فرهنگی آستان قدس رضوی
نظر شما