به گزارش خبرنگار مهر، باغداری و کشاورزی برای قزوینی ها تنها یک شغل و پیشه ای که بتوان از رهگذر آن صاحب درآمد شد، نیست بلکه باغداری و کشاورزی آمیخته با روح و جان مردمان این ناحیه، برای آنها نوعی سبک زندگی محسوب می شود چندانکه به گواهی تاریخ، سراسر استان قزوین در طول قرن ها مملو از شهرها و روستاهای آبادان و سرسبزی بوده است که معاش و زندگی مادی و معنوی هر یک از قِبل باغ ها و زمین های کشاورزی آباد و سرسبز تامین می شده است.
آب، باران، محصول، درخت و هر چیزی از جنس و یاریگر سرسبزی و آفت، خشکسالی و هر چیزی از جنس و یاریگر خشکی، در زندگی این مردمان، حیاتی و سرنوشت ساز است. چنانکه به همان اندازه که دسته اول مقدس و مسرت بخش است؛ دسته دوم شوم و مصیبت بار.
به عبارت دیگر در این سبک زندگی عدم بارش کافی، کم آبی و یا خشکسالی احتمالی، بدترین کابوس مردم محسوب می شده است. کابوسی که باید به هر قیمت مانع از تحقق آن شد. بنابراین ۵۰ روز پس از نخستین روز سال نو، بازه زمانی که بارش های آن در تعیین سال زراعی پرثمر و یا بی ثمر، حکم تعیین کننده ای دارد برای کشاورزان و باغداران قزوینی، بازه زمانی مرگ و زندگی است.
در این بین کشاورز و باغدار قزوینی با خانواده خود ۵۰ روز پس از نوروز به دامان طبیعت پناه می آورد تا اگر زمین او از آب باران های بهاری سیراب است، از مادر طبیعت سپاسگذاری کند و اگر نه، با انجام دعا و نماز باران، نظر مهر آسمان را برانگیزاند و اینها همه به انضمام رسومی خاص روی می دهد که همگی به شکلی مدون و تشریفاتی خاص از دربار صفویه سرچشمه گرفته است.
پنجاه بدر فرصتی برای تفرج در طبیعت و تکریم آن
کارشناس فرهنگی سازمان میراث فرهنگی در تشریح رسم پنجاه بدر می گوید: در حال حاضر این مراسم هر ساله ۱۹ اردیبهشت ماه در باغات جنوبی شهر قزوین به ویژه در منطقه مصلی برگزار می شود که در این مراسم شهروندان اقدام به پختن آش رشته و دُیماج می کنند و یا از تنقلاتی چون آجیل و شیرینی برای پذیرایی از یکدیگر استفاده می کنند.
هادی ذاکری بیان می کند: مصلی، آب انباری در خیابان "راه ری" واقع در جنوب شهر قزوین است که اطراف مصلی را باغ های سنتی و قدیمی منطقه محصور کرده است. مردم با حضور در این باغات ضمن نیایش به درگاه خدواند، مراسمی مشابه سیزده بدر را در ابعادی کوچکتر برگزار می کنند.
وی اظهار می دارد: همچنین رسم های دیگری پیرامون این روز وجود دارد چنانکه به باور عامه اگر مُهری روی دیواری گذاشته شود و در خلال این حرکت، انسان آرزوهای خود را در دل بیان دارد در صورتی که پس از رها کردن دست، مهر روی دیوار بماند، آروزها در آن سال برآورده خواهد شد در غیر این صورت باید منتظر سال بعد بود.
ذاکری ادامه می دهد: تنها در متون عصر صفویه و بعد از آن به این رسم اشاره شده است و در این بین درست نمی دانیم که برخی از این رسوم و از جمله رسم مذکور و سایر رسم ها از چه زمانی وارد پنجاه بدر شده اند اما گذشته از این رسوم امروز پنجاه بدر بیش تر بهانه ای برای تفرج و تفریح در دامان طبیعت و تکریم آن است.
پنجاه بدر آیین باغداران و کشاورزان قزوینی
استاد تاریخ دانشگاه امام خمینی(ره) در رابطه با پیشینه رسم پنجاه بدر معتقد است که این رسم پیش تر با نام پنجاه بدر شناخته نمی شده است و این نامی است که متاخرین برآن نهاده اند.
دکتر علی محد فلاح بیان می کند: نام پنجاه بدر بیش تر برای قرینه سازی این روز با روز طبیعت یا همان سیزده بدر وضع شده است و برعکس خود رسم، چندان اصالت ندارد با این حال برحسب قاعده "غلط مصطلح، صحیح است" نمی توان چندان بر این تسمیه خرده گرفت و باید با رایج شدنش آنرا پذیرفت.
وی ادامه می دهد: دومین اشتباه در رابطه با روز طبیعت قزوین این است که آن را نوعی رسم قومی و محلی نشان دهیم که این هم درست نیست؛ چرا که این روز دربردارنده رسمی آیینی، برخواسته از زندگی دینی و کشاورزی محور مردم ایران بوده که در مجموع دربردارنده فرهنگ مجموع اقوام می شده است و در این بین نیز این رسم به گونه ای خاص در قزوین تجلی یافته است.
رسمی به قدمت دوره صوفیه
فلاح می گوید: نفس انجام عبادت برای طلب باران، سرسبزی و باوری محصولات که فلسفه اصلی برگزاری روز طبیعت قزوین است، در زندگی بشر و به ویژه در زندگی مردم ایران سابقه ای به قدمت پیش از تاریخ و عصر اساطیر دارد اما برگزاری روز طبیعت قزوین، به صورت یک رسم به احتمال قوی مربوط به دوره صفویه و دربار شاه طهماسب می شود جایی که شخص شاه، حرم و سرداران وی، امام جمعه شهر به همراه علمای دربار و مدارس علمیه به باغات اطراف می رفته اند، نماز و دعای طلب باران را با انجام رسومی که شباهت بسیاری به رسم های امروزی دارد، به جای می آورده اند.
وی ادامه می دهد: در برخی از گزارشات تاریخی ذکر شده که شخص شاه طهماسب به همراه علمای دربار و مدارس دینی، زنان دربار به عامه مردم شهر دستور می دهد در سالی که قزوین دچار خشکسالی است به باغات اطراف شهر یعنی محلی در قسمت جنوبی قزوین رجوع کنند و آیین "یاقیش نامازی" که همان دعا و نماز طلب باران است را برجای آورند که این آیین با توجه به خشکسالی که بیش از ۱۰ سال در قزوین روی داد، همچنان ادامه می یابد.
پژوهشگر تاریخ ایران می افزاید: در پایان مراسم نیز از مردم با غذاهایی که از دربار برای آنها تهیه شده بود پذیرایی به عمل می آمد تا با استفاده از اطعام همه مردم شهر آسمان نیز درهای برکت الهی را برروی اهل زمین بگشاید. ضمن اینکه چون بر اساس باورهای دینی ما هنگام نزول باران درهای رحمت الهی باز است شیخ الاسلام دربار صفویه به مردم توصیه می کند که هنگام دعای طلب باران با استجابت دعا هر حاجت دیگری که خداوند دارند را طلب کنند چرا که در این لحظه درهای رحمت و استجابت الهی باز است.
اصالت قزوین به آداب و رسوم بومی و محلی است
محمد علي حضرتي با اشاره به نقش پنجاه بدر در اصالت بخشی به فرهنگ مردمان قزوین می گوید: رسومی از این دست نوع خاصی از زندگی و میراث فرهنگی را ایجاد کرده که بسیار فراتر از کشاورزی صرف بوده است تا جایی که می توان گفت در کشور بی‌نظیر است.
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین ادامه می دهد: این رسم و رسومی چون جشن برداشت محصول، از كهن‌ترين آيين‌هاي شادماني بشر بر روي زمين هستند كه در طول تاريخ، همواره استمرار داشته و در روزگار ما نيز با روز آمد شدن و كاربرد روش‌هاي نوين همچنان به حيات خود ادامه مي‌دهند.
حضرتي می افزاید: اين جشن‌ها امروزه همراه با صنعت گردشگري برگزار مي‌شود و با توجه به رويكردهاي فرهنگي و اقتصادي جهانگردي در جهان، معناي ديگري يافته و به ابزاري كارآمد براي جذب گردشگران تبديل شده است.
این مسئول برپایی رسوم مربوط به طبیعت را در استان قزوین عاملي بسيار مهم براي همگرايي اجتماعي، حفظ و انتقال آداب و رسوم، تعميق ميراث كشاورزي و ارائه الگوهاي سبك زندگي، حمايت از منابع طبيعي و محيط زيست و نقطه‌ي طلايي به هم پيوستن اقتصاد و فرهنگ می داند و اظهار می دارد: مي‌توان از اين ظرفيت براي اجرايي كردن راهبردهاي اقتصاد مقاومتي و توانمند سازي مناطق مختلف استان بهره جست.
پنجاه بدر یکی از فرصت های ارزشمند گردشگری در استان قزوین است
مرتضی روزبه در تبیین ارزش پنجاه بدر برای استان قزوین به سهم این میراث در اشاعه و معرفی جاذبه های گردشگری قزوین اشاره می کند و می افزاید: در این استان ظرفیت های زیادی در حوزه گردشگری وجود دارد که اگر مورد توجه قرار گیرد می تواند موجب رونق اقتصادی منطقه شود.
استاندار قزوین ادامه می دهد: فرصت‌های گردشگری بسیار خوبی مانند پنجاه بدر فقط مخصوص استان قزوین است، وجود دارد که با برنامه ریزی مناسب می‌توانیم از این ظرفیت بهترین بهره را ببریم.
روزبه با اشاره به ضرورت معرفی جامع و جذاب این رسم و رسومی از این دست به هموطنان اظهار می دارد: باید در کنار معرفی روز طبیعت قزوین و سایر رسومی از این در در استان، لیستی هم از تنوع غذایی مناطق مختلف استان قزوین تهیه کرده و با معرفی آنها به گردشگران آنان را با فرهنگ تغذیه‌ای مردم این استان آشنا کنیم.
وی یادآور می شود: توجه به حوزه گردشگری در همه حوزه های آن (اعم از گردشگری اجتماعی که شامل آداب و رسوم و جشنواره های محلی می شود و جاذبه های گردشگری) از اولویت های اساسی استان در سال جاری است و باید برنامه ها در مسیر تحقق این رویکرد، اجرایی و حساب شده باشد.
لطفا طبیعت را در روز طبیعت تحقیر نکنید
روز طبیعت، روز پنجاه بدر و همه رسوم و آیین هایی از این دست گرچه در نگاه اول دیگر تشریفات ظاهری خود را از دست داده اند اما باید دانست که پیشینیان ما در ورای وضع رسوم و آدابی مانند روز پنجاه بدر، هدفی را پیگیری می کردند که این هدف فلسفه اصلی برگزاری این روز بوده است.
تکریم طبیعت و نشان دادن نقش بی بدیل آن در زندگی و مرگ انسان ها مهم ترین فلسفه روز طبیعت، پنجاه بدر، جشن برداشت محصول و همه آیین های از این دست بوده است که توجه به آن و کاربست این هدف بسی مهم تر از سرمایه گذاری برای جذب گردشگر است.
با این حال متاسفانه هر سال با برگزاری پنجاه بدر باغات ارزشمند سنتی قزوین شاهد بدترین نوع تخریب و آلودگی هستند بگونه ای که رفع این تخریب ها و آلودگی ها (اگر واقعاً قابل جبران باشد) تا سال بعد زمان می برد که پنجاه بدری دیگر رخ می نمایاند و باز هم روز از نو روزی از نو.
بنابراین روزی که قرن هاست برای تکریم طبیعت و ادای احترام به مادر طبیعت وضع شده است به ضد خود تبدیل می شود و در نقش روز تخریب طبیعت عمل می کند حال آنکه پنجاه بدر، سیزده بدر، جشن برداشت محصول، جشن خرمن و همه این آیین ها و رسوم زمانی زیبا و فرح بخش است که طبیعت نیز زیبا و فرح بخش باشد وگرنه برگزاری پنجاه بدر در باغی با درختان شکسته و آتش گرفته، پر از زباله و دود قلیان و سیگار تحقیر طبیعت و رسوم پیشینیان است نه تکریم آن.
نظر شما