آيت الله سيد مصطفي محقق داماد، رئيس گروه مطالعات اسلامي فرهنگستان علوم، در گفتگو با خبرنگار گروه دين و انديشه "مهر" درباره اخلاق زيستي و نگاه جهان بيني الهي به اين موضوع گفت : از مهمترين مسائل و دغدغه هاي انسان معاصر موضوع طبيعت و محيط زيست است. اين قضيه تا بدانجا حساس شده كه به آن بحران محيط زيست نيز اطلاق مي كنند. اين بحران نيز به واسطه نوع تفكر انسان و نگرش او به طبيعت به وجود آمده است. به عبارتي ديگر علت اساسي بحران محيط زيست و تخريب طبيعت و از ميان رفتن منابع ارزشمند طبيعت كه به نابودي محيط زندگي انسان انجاميده است، نگرش و رويكرد جديدي است كه انسان پس از دوران رشد علمي جديد و صنعتي شدن به طبيعت داشته است.
دكتر محقق داماد در ادامه افزود : علم جديد طبيعت را به مثابه ماده اي بي جان مي داند كه انسان قدرت و اجازه هر گونه دخل و تصرف را در آن دارد و مشكل تجاوز به طبيعت از همين جا ناشي مي شود، حال آنكه در فرهنگهاي سنتي و شرق و بويژه اسلام و در تصور و انديشه شيعي و ايران زرتشتي قبل از اسلام طبيعت وديعه اي الهي است كه انسان موظف به رعايت احترام، قداست و حفظ تعادل در آن است.
استاد حقوق دانشگاه شهيد بهشتي با تاكيد بر اين نكته كه مادي انگاشتن موضوعات مرتبط با محيط زيست اشتباه است و مي بايست نگاهي مبنايي و معنوي و اخلاقي به طبيعت داشت، گفت : بحران زيست محيطي بشر معاصر، بحراني معنوي - اخلاقي است نه مادي و در جهان بينيها و نگرشها و نگاه انسان امروز به طبيعت و تفسيري كه از طبيعت ارائه مي دهد، ريشه دارد و مادام كه نگاه انسان معاصر به عالم هستي بر بنيادي غير مادي استوار نگردد و رابطه او با محيط زيست اصلاح نشود از چنبره اين بحران نجات نخواهد يافت.
دكتر محقق دامادعلم گرايي انسان به همراه انسان گرايي او كه نوعي خود پرستي را تداعي مي كند از مهمترين عوامل سلطه جويي انسان قرون اخير از محيط زيست دانست و اظهار داشت : در واقع انسان خويش را مالك بلامنازع زمين مي شمارد و در برابر خداوند و معنويت و قوانين حاكم بر طبيعت و حتي نسبت به خويش طغيان كرده است خود را مجاز به هر گونه دخل و تصرفي در طبيعت مي پندارد. انسان علي رغم پيشرفتهاي تكنيكي و مادي و علمي از نظر معنوي به قهقرا رفته و دچار نوعي بت پرستي شده است. او علم را به مثابه بتي بر تارك هر آنچه مي سازد قرار داده و به آن سجده مي كند و جالب است كه اين بت نيز الوهيت خويش را باور كرده و امر بر او مشتبه شده است و هر گونه مفاهيم داراي مفاد روح و روان را بر آستانش سر نسايند و تسليم بي چون و چراي او نشوند، بدون محاكمه از دم تيغ مي گذراند.
رئيس بخش كلام مؤسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران با تأكيد بر اين نكته كه در جهان بيني الهي، محيط زيست موجودي هوشمند و داراي حيات و معني و داراي ملكوت است گفت : در اين نگرش قوانيني بر محيط زيست حاكم است كه تخطي از آنها زمينه مبارزه جهان را با عنصر خاطي فراهم مي آورد كه نتيجه آن يا اصلاح و به راه آمدن يا هلاك عناصر و عضو خاطي حتي اگر انسان باشد، خواهد بود. به ديگر سخن جهان بيني الهي تبيين معنوي جهان است و نمي تواند جهان طبيعت و عالم وجود و اجزاي آن را پوچ و بي شعور قلمداد كند. انسان موجد هستي را نه دستگاهي مادي و بي شعور و بي هدف و پوچ كه يك پيكره زنده و حساس و خود آگاه و معقول و داراي نيروي اراده، علم، آرمان و افرينندگي مي نگرد. به نظر او محيط زيست از مجموعه هماهنگ پديده ها و نمودها با نظام دقيق تشكيل شده و متوجه هدف متعالي است.
به گزارش "مهر"، دكتر محقق داماد در ادامه با اشاره به ايران، به عنوان سرزميني كه تمدن و فرهنگ ژرف و غني دارد و انديشمنداني را در طول تاريخ به خود ديده است كه بدون هيچ گونه ترديدي نمي توان ايران را در فرهنگهاي شرقي ناديده گرفت، گفت : من معتقدم كه ايران در سايه فرهنگي مي زيد كه از سه عنصر اصلي : ايراني، اسلامي و شيعي سامان و شكل گرفته است.
وي افزود: با تأثير گذاري جهان بيني اسلامي، غناي فرهنگ ايراني در رابطه انسان با محيط زيست و چگونگي بهره گيري از آن دو چندان شد. عالم هستي در نظر ايراني مسلمان به طور كل و يكجا آيه اي از حق متعال و وجهه ربوبي است و شريعت اسلامي مراعي داشتن اصولي همچون احتراز از اسراف و تبذير و رعايت ميانه روي و تعادل و قناعت و بهره گيري از منابع طبيعي در مسير منطقي و انساني، حقوق حيوانات، گياهان و حتي جمادات و نفي هر گونه سلطه جويي مفسدانه را مورد تاكيد قرار داد.
رئيس گروه مطالعات اسلامي فرهنگستان علوم تصريح كرد : ايرانيان با بهره گيري از آموزه هاي پيشوايان گرانقدر شيعي، از اهل بيت عصمت و طهارت (ع) و الگو قرار دادن گفته ها و سفارشها و نيز سيره عملي در زندگي آنان اين فرهنگ را به اوج كرامت و فضيلت رساندند. امير المومنين(ع) به مسلمانان در حفظ محيط زيست و عدم تعرض آنها حتي در زمان درگيري هاي مسلحانه تذكر مي دهد و حمايت از آنها را در كنار ارزشهاي انساني و جان آدميان قرار داده است. اين گونه دستورهاي اسلامي در خصوص حفظ طبيعت و عدم تعرض به آن بخشي از حقوق بشر دوستانه را نيز تشكيل مي دهد.
دكتر محقق داماد در بخش ديگري از اين گفتگو به آموزش به عنوان يكي از اركان حفظ و كرامت محيط زيست اشاره كرد و افزود: آموزش جامعه امكان فراهم آمدن شناخت طبيعت و ريشه ها و علل تخريب آن به همراه علت لزوم حفاظت از آن و نيز برنامه ريزي به منظور اين شناخت و حفاظت را تامين مي كند. بايد يكي از مهمترين حقايق و واقعيتها را بر اساس اصول و ارزشهاي مذكور در فرهنگ غني اسلامي – ايراني متمركز كرد.
استاد حقوق دانشگاه شهيد بهشتي منابع غني حقوق اسلامي همراه با نهاد مقدس اجتهاد مستمر شيعي و فراخ نگري ناشي از درد آشنايي و تعهد در قبال حل مشكلات و حوادث واقعه را به عنوان چشم اندازي بسيار روشن براي جامعه ما ترسيم نمود و گفت : من معتقدم كه وظيفه اصلي متفكران اسلامي اين است كه با تبيين و تعليم حقايق اسلام كه از ضمانت اجرايي ايماني برخوردار است، از انجام عملياتي غير اسلامي و غير انساني و غير اخلاقي از جمله تخريب منابع طبيعي و ذخاير زيستي محيطي جلوگيري كند. متون مختلف اسلامي به انحاي مختلف به طبيعت و عناصر آن و همچنين فوايد و ثمرات آن اشاره نموده است و در كنار اين اشارات به لزوم حفاظت از آن نيز پرداخته اند.
نظر شما