خبرگزاری مهر- گروه استانها: استان اردبیل از منظر بحران‌های زیست‌محیطی در وضعیت مطلوب توصیف می‌شود، دیدگاهی که حتی حامیان محیط‌زیست به آن اعتقاددارند و حداقل اذعان دارند که بسیاری از مشکلات زیست‌محیطی در استان‌های دیگر فعلاً به استان راه نیافته است.
باوجود وضعیت مطلوبی که نفس راحتی به مدیران بخشیده هشدارهای مشکلات زیست‌محیطی هرروز از گوشه و کنار به گوش می‌رسد تا جایی که آن گروهی که دلسوزی بیشتر به محیط‌زیست دارند حرف از بحران‌هایی می‌زنند که در سایه همین خیال راحت مدیران حادث‌شده و اگر دیر بجنبیم وضعیت اردبیل را به‌مراتب بدتر از استان‌هایی خواهد ساخت که در مقام مقایسه خود را برتر از آن‌ها تصور کرده‌ایم.
ازجمله کمبود آب با افت سطح آب‌های زیرزمینی که در ادامه گرفتاری‌هایی ازجمله شوری خاک را به دنبال داشته، رشد صنایع بی‌توجه به محیط‌زیست، اجرای پروژه‌های عمرانی که مواریث زیستی را تغییر می‌دهد و معضل پسماند با رشد جمعیت دغدغه‌هایی است که این روزها فکر و ذهن مدافعان محیط‌زیست را به خود مشغول ساخته تا شاید بتوانند نظر مدیری را برگردانند و یا صاحب صنعتی را ملزم به رعایت پیوست‌های زیست‌محیطی کنند.
سید رضا موسوی مدیرکل حفاظت از محیط‌زیست استان اردبیل برنامه‌های کاری این نهاد اجرایی را بر اساس اولویت‌هایی می‌داند که در پی مطالعات و بررسی مشکلات محیط زیستی حادث‌شده است. برنامه‌هایی که اجرای آن درگرو مشارکت سایر دستگاه‌ها و مسئولیت‌پذیری در قبال صیانت از محیط‌زیست است.
* واحدهای تولیدی موجود در استان تا چه حد دغدغه صیانت از محیط‌زیست را دارند؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد در بیشتر مواقع واحدهای تولیدی و صنعتی با قوانین زیست‌محیطی آشنا نیستند. به‌عنوان‌مثال ما به واحد تولیدی مراجعه می‌کنیم و به مدیر واحد گفته می‌شود که قرار است به‌عنوان صنایع آلاینده معرفی شود که این به معنی کسر یک درصد از فروش واحد کارخانه است و متأسفانه وی بعد از نگاهی به پرونده آن را به کناری می‌گذارد.
هرچند استان اردبیل استان صنعتی نیست متأسفانه بسیاری از واحدها به دغدغه‌های زیست‌محیطی توجه ندارند و مسائل زیست‌محیطی را در اولویت آخر خود می‌دانند. بطوریکه واحد تولیدی انتظار دارد تمامی مراحل دایر کردن خط تولید خود را سپری کند و درنهایت به حوزه محیط‌زیست توجه نشان دهد.
* آیا اهرم قانونی بازدارنده برای تغییر این روند فکری وجود دارد؟
عمده مشکلات زیست‌محیطی واحدهای تولیدی این است که یا به تصفیه هوا یا فاضلاب یا پسماند بی‌توجه‌اند.
مسیر درست این است که واحد بی‌توجه پروانه بهره‌برداری نگیرد و ما هم پیگیر این موضوع باشیم که پیوست محیط زیستی بگیرد. محیط‌زیست با دستگاه‌های ذی‌ربط در این خصوص نشست‌های هم‌اندیشی داشته است. برای اینکه واحد تولیدی با آگاهی در مسیر درست قرار گیرد کارشناسان و مشاوران ما اطلاعات لازم را به تولیدکننده ارائه می‌کنند تا الزامات را رعایت کند. به‌عنوان‌مثال حداقل ۱۰ درصد از مساحت واحد تولیدی باید به ایجاد فضای سبز اختصاص یابد بااین‌وجود برخی واحدها عملاً تمکین نمی‌کنند.
اهرم قانونی این است که پروانه صادر نکنیم که در برخی مواقع مورد غفلت است. با توجه به رویکرد دولت مبنی بر اینکه صنعت محور توسعه اردبیل باشد با توجه به مشکلات فعلی اگر مسیر را اشتباه طی کنیم دچار بحران خواهیم شد.
* کدام دسته از صنایع در استان اردبیل زیست‌بوم‌ها را تهدید می‌کنند؟
دغدغه اصلی صنایع آب بر است. بی‌شک این صنایع در آینده مشکل‌آفرین خواهند بود. در دشت اردبیل روزبه‌روز با افت سفره‌های زیرزمینی مواج‌هستیم و تأکید ما در استقرار صنایع توجه به دو بخش رعایت ضوابط استقرار و نحوه فعالیت خود واحد است.
در ضوابط استقرار ازجمله فاصله ایجاد واحد تولیدی بر اساس حداقل‌ها مثلاً از حوزه مسکونی عنوان می‌شود اما متأسفانه در برخی مواقع مورد بی‌توجهی است.
در ارزیابی اثرات زیست‌محیطی نیز بعد از مطالعه طرح، مطالعات در کارگروه ارزیابی بررسی می‌شود و بعد از اصلاح مشکلات احتمالی جهت دفاع به سازمان مرکزی ارسال می‌شود.
بنده تاکنون ندیدم طرحی در مرحله دفاع رد شود حتی اگر با ملاحظات زیست‌محیطی استان سازگار نباشد.
به‌عنوان‌مثال ما پروژه پتروشیمی داریم اما این منطق که چون در فلان استان پتروشیمی هست ما هم باید داشته باشیم صحیح نیست و بعد از آغاز به کار پتروشیمی آلودگی هوای اردبیل دور از ذهن نیست؛ چنانچه به‌عنوان‌مثال در شهر تبریز فعالیت پتروشیمی تأثیرات نامطلوب در آلودگی هوا داشته است.
بنده به لحاظ اداری باید بگویم موافق پتروشیمی هستم چون مکان‌یابی صحیح است و به برخی ضوابط توجه شده است؛ اما به لحاظ کارشناسی موافق نیستم و این شکاف در بلندمدت آسیب به دنبال خواهد داشت.
* اظهاراتی مبنی بر اینکه اردبیل استان پاک به لحاظ مشکلات زیست‌محیطی است تا چه حد صحت دارد؟
در بهره‌برداری از معادن استان نیز باید ارزش‌افزوده ملاک اصلی باشد و صرفاً بهره‌برداری و خام فروشی آفت استما در نظر داشتیم با توجه به پتانسیلی که در استان اردبیل وجود دارد این استان را به‌عنوان استان پاک معرفی کنیم که متأسفانه با برخی واکنش‌های منفی مواجه شد. استدلال مخالفان هم این بود که مثلاً مگر اصفهان استان پاک است که ما هم باشیم. درحالی‌که همین استان باوجود واحدهای صنعتی مادر با مشکلات زیست‌محیطی مواجه است و تأکید ما بر این است نباید توسعه و اشتغال به بهای آلودگی محیط‌زیست باشد.
* چه الزاماتی برای صنعتی شدن استان مورد تأکید شما است؟
ما اگر مسیر را اشتباه طی کنیم خیلی طول نمی‌کشد که با مشکلات زیست‌محیطی استان‌هایی نظیر اصفهان مواجه شویم. برای صنعتی شدن باید در راستای پتانسیل‌های موجود که با کمترین هزینه قابلیت ایجاد دارد حرکت کرد.
به‌عنوان‌مثال ما در حوزه کشاورزی معضل خام فروشی داریم آن‌هم در وضعیتی که با برخورداری از یک درصد مساحت کشور، چهار درصد از محصولات کشاورزی را تولید می‌کنیم. این یعنی به صنایع تبدیلی نیاز داریم و استقرار صنایعی مانند فولاد و ... باید در اولویت‌های بعدی باشد.
از دیگر ظرفیت‌ها معادن است که اگر مغفول باشد و به این شیوه بهره‌برداری‌ها ادامه یابد طولی نمی‌کشد که ایران به گورستان بزرگ معادن کشور تبدیل می‌شود و درنهایت نیز عایدی ما در معادن سود اقتصادی ناچیز است.
در بهره‌برداری از معادن استان نیز باید ارزش‌افزوده ملاک اصلی باشد و صرفاً بهره‌برداری و خام فروشی آفت است.
* شما به بحران‌های آبی استان اشاره کردید. تا چه حد راهکار انتقال حوزه به حوزه آب از منظر زیست‌محیطی راهگشا است؟
هرچند در انتقال حوزه به حوزه آب که به‌ویژه در خصوص قزل‌اوزن طرح می‌شود نیاز شرب عنوان‌شده اما ما اعتقادی به انتقال نداریم. تأکید ما بر این است که آب هر حوزه در همان حوزه مصرف شود و اگر کمبودی هم هست با مدیریت منابع مصارف همان حوزه جبران شود.
انتقال حوزه به حوزه هم برای پایین‌دست و هم بالادست اثرات منفی دارد و به‌عنوان‌مثال در خصوص قزل‌اوزن باید گفت شوری آب قزل‌اوزن بالاتر از دشت اردبیل است. سالانه قرار است ۵۰ میلیون مترمکعب آب انتقال یابد که بخش عمده‌ای از آن بعد از صرف به فاضلاب تبدیل خواهد شد. شوری و فاضلاب حاصل به سفره‌های زیرزمینی اردبیل نفوذ خواهد کرد و به‌عنوان‌مثال ۱۰ سال بعد املاح آن کیفیت سفره‌های زیرزمینی و حتی خاک منطقه را متأثر می‌سازد.
بااین‌وجود برای تأمین شرب تا حدودی انتقال حوزه به حوزه پذیرفتنی است.
* عمده مشکلات زیست‌محیطی روستاهای اردبیل را بیان کنید؟
مشکل اصلی این است که صدای بحران آب شنیده می‌شود. افت سفره‌های آبی معضل بزرگی است که به‌عنوان‌مثال به دلیل اینکه کشاورزی محور توسعه استان است این حوزه را به جد متأثر می‌سازد و در زندگی شهری و روستایی تأثیرگذار خواهد بود.
علاوه بر این هم در شهر و هم در روستا دغدغه جدی مدیریت پسماند است. بر اساس قانون پنجم تا پایان سال جاری دفع زباله ممنوع اعلام‌شده و به‌ویژه شهرهایی با جمعیت بالای ۲۰۰ هزار نفر خانوار باید از روش‌های جدید برای بازیافت زباله استفاده کنند که تحقق آن برای اردبیل حتی در مرکز استان امکان‌پذیر نیست.
مدیریت پسماند استان با بلاتکلیفی مواجه است و هرچند طرح‌هایی مانند تفکیک از مبدأ زباله یا راه‌اندازی کارخانه بازیافت عنوان می‌شود، تاکنون هیچ‌یک به فرجام نرسیده و حتی شما اگر زباله را تفکیک کنید در هنگام جمع‌آوری باهم جمع‌آوری می‌شوند.
برنامه‌های پاک‌سازی شیوه صحیحی نیست و در مدیریت پسماند باید از قدم اول که همان تفکیک زباله و آموزش خانواده‌ها برای اجرای این مهم است اقدام شوددر روستاها نیز وضع به همین شکل است و ما تنها ناظر اجرای قوانین مدیریت پسماند هستیم و هرچند هشدارهای لازم عنوان می‌شود اما هنوز در مدیریت پسماند به برنامه منسجمی دست نیافتیم.
* برخی معتقدند برنامه‌های پاک‌سازی طبیعت و محیط‌زیست خروجی مطلوبی ندارد و صرفاً نمادین است. آیا موافق این دیدگاه هستید؟
در مدیریت پسماند باید مسیر درست طی شود. برنامه‌های پاک‌سازی شیوه صحیحی نیست و در مدیریت پسماند باید از قدم اول که همان تفکیک زباله و آموزش خانواده‌ها برای اجرای این مهم است اقدام شود.
بنده معتقدم همین برنامه جمع‌آوری روزانه زباله تا حدودی شهروندان را برای تولید زباله راغب کرده است. بی‌آنکه خود این اقدام به دنبال چنین دستاوردی باشد. باید با طی مسیرهای درست و راه‌اندازی کارخانه بازیافت بتوان وضعیت مدیریت پسماند اردبیل را به شکل مطلوبی رساند.
* بفرمایید ساخت شهرک‌های جدید مسکونی در اردبیل چه تبعات منفی زیست‌محیطی داشته است؟
ما تأکیدداریم که شهرسازی و توسعه شهری بر اساس طرح جامع و تفضیلی باشد و اگر مطالعات در این خصوص به شکل مناسبی انجام شود نباید مشکلی ایجاد شود.
از جمله مشکلات توسعه شهرک‌ها مسکن مهر است که یک پروژه عجله‌ای بود و به دلیل اینکه نیاز مبرم به مسکن احساس می‌شد از برخی مطالعات صرف‌نظر شد.
وقتی یک ساختمان احداث می‌شود مالک نزدیک به دوسوم عمر خود را در آن سپری می‌کند پس توجه به مبلمان مطلوب شهری در سلامت زندگی شهروندان مؤثر است.
از دیگر مشکلات موضوع فاضلاب مساکن مهر است که به‌ویژه در مسکن مهر نمین مشاهده می‌شود. علاوه بر این تغییر کاربری به‌ویژه تغییر کاربری فضاهای سبز اغلب بی‌توجه به معوض صورت می‌گیرد.
به‌عنوان‌مثال گفته می‌شود معوض فضای سبزی که به کاربری مسکونی یا تجاری تبدیل‌شده کجا است و متأسفانه برای این پرسش پاسخ‌های مطلوب طرح نمی‌شود.
همچنین در شهرک‌های کوثر و شام اسبی که گفته می‌شود با ۲۰۰ متر از پی ساختمان به آب می‌رسند ممکن است درصورتی‌که شبکه فاضلاب مناسب طراحی نشود در آینده فاضلاب موجب آلودگی سفره‌های زیرزمینی شود. آن‌هم به دلیل تراکم بالای جمعیت در این مناطق که سطح تولید فاضلاب بالا است.
انتظار می‌رود در توسعه صنعتی و شهرنشینی و حتی توسعه روستاها ملاحظات زیست‌محیطی به جد موردتوجه قرار گیرد.
خبرنگار: ونوس بهنود
نظر شما