به گزارش خبرنگار مهر، در کتاب پژوهشی «كاركرد گفتمانی سكوت در ادبیات داستانی معاصر» که با دیدگاهی زبانشناسانه به سکوت نگاه شده است، با الهام از تقسیم بندی‌های مختلف سکوت در زمینه زبان‌شناسی اجتماعی و با استفاده از نظریه‌های فلسفی و ادبی موجود به تعریف مقوله جدیدی از سکوت پرداخته می‌شود که در آن بررسی سکوت گفتمانی در متن داستانی باعث می‌شود که گونه‌های متفاوت روایی قابل تقسیم‌بندی باشند.
در این کتاب نخست نظریه‌ای به نام سکوت گفتمانی مطرح می‌شود و سپس سطوح و انواع کارکرد آن مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. «سكوت به غیاب دلالتمند دال‌هایی گفته می‌شود که دارای کارکرد هستند و رد آ‌ها در بافت باعث بازیافت ناگفته‌های درون متن می‌شود و حضور گفته‌ها و غیاب آن‌ها بر روی هم به انسجام روایی متن می‌انجامند». سكوت نوشتاری در سه سطح ساختاری، معنایی و کاربردشناختی بر روی سه محور جانشینی، همنشینی و برهمکنش قابل‌بازنمایی است. سکوت ساختاری شامل حذف و ارجاع پسرو است، سکوت معنایی شامل استعاره و مجاز و در آخر سکوت کاربردشناختی شامل پیش انگاشت و دلالت ضمنی است.
کارکرد سکوت نوشتاری ساختاری، ایجاد گره‌افکنی در پیرنگ داستان است. سکوت معنایی به منظور زمینه سازی و فضاسازی که از عناصر داستان هستند، بکار می‌رود و سکوت کاربردشناختی برای گره افکنی و تعلیق در پیرنگ داستان مورد استفاده قرار می‌گیرد. تفاوت کارکرد سکوت ساختاری و کاربردشناختی در این است که کنش خواندن در سکوت نوع اول، بواسطه یافتن صورت‌های زبانی مفقود در سطح جمله است. اما در سکوت کاربردشناختی پاره گفتارهایی از روایت حذف شده اند که بواسطه پاره گفتارهای دیگر قابل پیش بینی هستند. بسامد بالای بکارگیری سکوت ساختاری باعث می‌شود که داستان از لحاظ سبکی بر زبان تکیه داشته باشد و زبانگرا تلقی شود.
در واقع با توجه به انواع مختلف سکوت ساختاری، معنایی و کاربردی که ماحصل مطالعه نظریات دانشمندان متفاوت و ارائه نظریه جدیدی از جانب مولف کتاب است، می‌توان به تحلیل گفتمانی متون مختلف داستانی پرداخت و به این نتیجه رسید که استفاده از هر کدام از انواع سکوت به دلایل سبک شناختی موجود در روایت داستان مربوط می‌شود. چرا که هرکدام از این انواع مختلف، در راستای شکل گیری برخی از عناصر داستان و یا اجزای پیرنگ قرار می گیرند.
این کتاب در هفت فصل به بررسی چیستی و پیشینه سکوت از دیدگاه‌های مختلف و سپس به منظور کاربردی کردن این مبحث و با ارائه ی نوع جدیدی از سکوت به عنوان «سکوت گفتمانی»، به تحلیل انواع سکوت در داستان‌های ابراهیم گلستان، هوشنگ گلشیری، بهرام صادقی، گلی ترقی و زویا پیرزاد می‌پردازد و نتیجه حاصله نشان می‌دهد که خواننده بر آن است که فاصله خالی متن را پركند و بدین ترتیب میان او و متن مناسبتی فعال برقرار می شود. البته این سفید خوانی، از شاخصه‌های نظریه دریافت نیز بوده است، اما مسئله مهم در این نظریه، شناخت ابزار تحلیلی مناسب برای سفید خوانی و پرکردن جاهای خالی متن است.
مسئله حائز اهمیت در بررسی سکوت این است که ناگفته‌ها در هر متن به یک شیوه حذف می‌شوند و هرگونه حذف، کارکرد خاصی را در پی دارد. ناگفته نماند که بررسی این پژوهش به صورت کیفی بوده است و قصد نگارنده ارائه ابزاری تحلیلی برای داستان است. در نتیجه، آمارگیری و اندازه گیری بسامد بکارگیری هر کدام از انواع سکوت در داستان می‌تواند موضوع پژوهش دیگری باشد.
نشست نقد و بررسی کتاب «كاركرد گفتمانی سكوت در ادبیات داستانی معاصر» نوشته لیلا صادقی که در سال ۱۳۹۳ نامرد دریافت جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد، دوشنبه، ١٨ آبان ساعت ١٠ تا ١٢ با حضور منتقدان: دكتر راغب و دكتر امن خانی در تالار ناصرخسرو دانشكده ادبیات دانشگاه شهید بهشتی برگزار می‌شود. دبیر این نشست دكتر قدرت الله طاهری است.
نظر شما