نادر منصورکیایی در گفتگوی تفضیلی با خبرنگار مهر در پاسخ به این پرسش که مطابق تحلیل ها چه خطراتی، کودکان و نوجوانان را تهدید می کند، گفت: تحلیل های مختلفی در مورد خطراتی که کودکان و نوجوانان را تهدید می کند وجود دارد که اما وجه مشترک این تحلیل ها، در موضوع رفتارهای پرخطر است.
وی افزود: رفتارهای پرخطر نیز شامل مجموعه و طیفی از مخاطرات است که گرایش به دخانیات، مصرف مواد و خشونت از جمله آن است. در این بین به ویژه در موضوع مواد، باید توجه داشته باشیم که خطر، تنها اعتیاد نیست بلکه گرایش به مصرف هر نوع موادی است که ممکن است زمینه اعتیاد و وابستگی را فراهم کند.
الگوهای خطرپذیری و مخاطرات تهدیدکننده کودکان و نوجوانان، متفاوت شده است
مدیركل دفتر مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش بیان کرد: برای مثال مصرف هر نوع دارو نیز به اسم آرامش بخش، رفع اضطراب، خواب، تقویت حافظه و انرژی زا، می تواند برای کودکان و نوجوانان خطرناک باشد. این نکته از آن جهت اهمیت دارد که والدین، تمرکز خود را تنها بر اعتیاد و یا تنها بر موادمخدر قرار ندهند. همه ما باید توجه داشته باشیم که الگوهای خطرپذیری و مخاطرات تهدیدکننده کودکان و نوجوانان، متفاوت شده است.
وی تصریح کرد: رفتارهای پرخطر در اغلب مطالعات، یکی از اضلاع مهم سایر مخاطرات هستند. به این معنی که به شکل قابل تاملی با سایر آسیب های اجتماعی در هم تنیده شده اند. در این تحلیل، به عنوان مثال، فردی که با استدلال تفریح و سرگرمی، به دخانیات گرایش پیدا می کند، ممکن است همزمان دچار سایر انواع رفتارهای پرخطر شود. به همین دلیل باید مراقب باشیم که آسیب های اجتماعی بزرگتر می توانند از همین رفتارهای پرخطر آغاز شوند.
مدیركل دفتر مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش در پاسخ به این پرسش که ساختار برنامه های «پیشگیری از اعتیاد و آسیب های اجتماعی» در مدارس چگونه است گفت: تلاش ما این بوده است که ساختار و برنامه های پیشگیری از اعتیاد و آسیب های اجتماعی در مدارس، با متون نظری و شواهد مربوط به راهکارهای اثربخش در زمینه برنامه ها و خدمات پیشگیری، مطابقت داشته باشد و به طور مستمر در حال روزآمدسازی و ارتقاء کارایی فعالیت های خود هستیم.
وی ادامه داد: به‌طور کلی، ساختار برنامه های ما در قالب الگوی مراقبت اجتماعی است و برای این منظور تلاش می کنیم تا با توسعه ظرفیت ها و با مشارکت ذینفعان، عوامل محافظت کننده کودکان و نوجوانان را تقویت کنیم و عوامل مخاطره آمیز آنان را کاهش دهیم و توانمندی آنان را برای مواجهه موثر با رویدادها، عوامل و موقعیت های مخاطره آمیز، افزایش بدهیم همچنین به افرادی که در معرض خطر هستند، خدمات مربوط به مداخلات توانمندسازی ارائه دهیم.
وی بیان کرد: در زمینه تقویت عوامل محافظت کننده، به همه عوامل مصونیت بخش دانش آموزان از قبیل آگاهی، دانش، نگرش و محیط توجه داریم. همچنین در زمینه عوامل مخاطره آمیز نیز، هم به رصد و کاهش عوامل مخاطره آمیز توجه داریم و هم کوشش می کنیم تا آگاهی و دانش کودکان و نوجوانان را در مورد رویدادها و عوامل مخاطره آمیز افزایش بدهیم تا بتوانند از خود مراقبت کنند.
وی افزود: بخش دیگری از برنامه های ما در مورد کودکان و نوجوانانی است که در معرض اختلالات و رفتارهای مخاطره آمیز هستند و برای مراقبت از آنان، برنامه های آموزشی و حمایت های روانی، اجتماعی و در صورت نیاز، با همکاری دستگاه های همکار، خدمات درمان و بازتوانی ارائه می شود.
تمرکز آموزش و پرورش، آموزش مهارت های خودمراقبتی برای دانش آموزان است
مدیركل دفتر مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی در پاسخ به این پرسش که چه فعالیت هایی در زمینه پیشگیری از آسیب های اجتماعی در مدارس صورت می گیرد، گفت: ما در قالب رویکرد پیشگیری اولیه، تمرکز خود را بر آموزش مهارت های خودمراقبتی قرار داده ایم. برای این منظور برنامه های مختلفی را در مدارس اجرا می کنیم. این برنامه ها شامل برنامه های آموزشی، فرهنگی و مراقبتی هستند. در بخش برنامه های آموزشی، طرح هایی را به منظور آموزش پیشگیری به تناسب دوره های مختلف تحصیلی اجرا می کنیم. در این طرح ها که تاکنون ۴ طرح را شامل می شدند و ۴ طرح جدید نیز به آن ها اضافه شده است، مهارت های خود-مراقبتی به دانش آموزان آموزش داده می شود.
وی ادامه داد: همچنین در بخش فعالیت های آموزشی، کارگاه هایی را برای شناخت رفتارهای پرخطر و آشنایی با راهکارهای مراقبت از نوجوانان در برابر خطرات برای والدین و نیز همکاران فرهنگی برگزار می کنیم. در بخش فعالیت های فرهنگی، اقدامات مختلفی صورت می گیرد که شامل برگزاری جشنواره نوجوان سالم ( در دو بخش خلاقیت های دانش آموزی و ابتکارات مدرسه ای )، تولید و انتشار گسترده محصولات فرهنگی شامل دفترک ها و کتابچه های آموزشی برای دانش آموزان، والدین و همکاران فرهنگی همچنین برگزاری نمایشگاه های سیار پیشگیری در مدارس است. در بخش فعالیت های مراقبتی، برنامه هایی برای کاهش عوامل مخاطره آمیز و توانمندسازی و حمایت از نوجوانان در معرض خطر، طراحی و اجرا می شود.
مدیركل دفتر مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی وزارت آموزش وپرورش در پاسخ به پرسش دیگری درباره درصد نرخ پوشش فعالیت های پیشگیری در مدارس نیز با ارائه تعریف «نرخ پوشش» گفت: نرخ پوشش، فراوانی یا درصد جمعیت هدف تحت پوشش است اما سوال این است كه این جمعیت، تحت پوشش چه برنامه هایی باید قرار گیرند. در این زمینه دو پاسخ وجود دارد. ابتدا این كه برنامه ها و فعالیت ها، همان فعالیت هایی هستند كه متون نظری و دانشگاه پیشگیری از آسیب های اجتماعی همچنین شواهد معتبر آن ها را تایید می كنند. بنابراین در گام نخست، همه برنامه های پیشگیرانه، فرهنگی یا آموزشی می توانند شامل برنامه هایی باشند كه در تعیین نرخ پوشش، ملاک قرار می گیرند. دوم این كه، برنامه ها و فعالیت ها باید به افزایش آگاهی، ارتقاء دانش و اصلاح و بهبود نگرش و در نتیجه ایجاد و یا تغییرات نگرشی و رفتاری در جهت اهداف تعیین شده برنامه های پیشگیری از آسیب های اجتماعی منجر شود. پس نتیجه می گیریم كه در یک زمان ممكن است انتشار یک كتابچه آموزشی منجر به این هدف شود و در زمان دیگری، اجرای یک پروژه آموزشی. اما در عین حال اگر نرخ پوشش، مبتنی بر برنامه های چندبعدی و نیز مبتنی بر شواهد باشد، در آن صورت می تواند بیشتر موثر واقع شود.
وی افزود: با این توضیح، به تناسب جمعیت تحت پوشش، برنامه های فرهنگی، آموزشی و مراقبتی متفاوت است. به عنوان مثال در برنامه های فرهنگی مانند جشنواره نوجوان سالم در سال تحصیلی گذشته، کلیه مدارس دوره متوسطه تحت پوشش قرار گرفتند که با تسری این برنامه به دوره ابتدایی در سال تحصیلی جاری، پوشش آن کامل می شود. این شامل فعالیت هایی مانند برگزاری نمایشگاه ها و تولید محصولات فرهنگی نیز می شود. در برنامه های آموزشی، به دلیل پیچیدگی های فنی، روشی و اجرایی، این نرخ متفاوت است.
سالانه ۲۰ هزار مدرسه تحت پوشش برنامه های مستقیم آموزشی قرار می گیرند
وی بیان کرد: هم اکنون به طور میانگین سالانه ۲۰ هزار مدرسه کشور ، با اولویت خطرپذیری ، تحت پوشش برنامه های مستقیم آموزشی برای دانش آموزان قرار دارند. تلاش ما این است كه در كنار كوشش برای گسترش و افزایش نرخ پوشش پروژه ها و فعالیت های آموزش پیشگیری، در عین حال ، از طریق تلفیق این آموزش ها با كلاس درس، به نرخ پوشش كامل در این زمینه دست پیدا كنیم كه با انتشار كتاب های راهنمای آموزش پیشگیری در كلاس درس كه به زودی صورت خواهد گرفت، قدم بزرگی در این زمینه برداشته خواهد شد.
منصور کیایی درباره چگونگی عملکرد مدارس در زمینه پیشگیری از اعتیاد و آسیب های اجتماعی، در سال تحصیلی گذشته گفت: در سال تحصیلی ۹۴-۹۳ ، برنامه های متنوعی در زمینه پیشگیری از اعتیاد و آسیب های اجتماعی در سطح مدارس اجرا شده است. این برنامه ها شامل سه محور آموزشی، فرهنگی و مراقبتی بوده اند. در محور آموزشی دو دسته برنامه اجرا شده است.
وی افزود: در دسته اول، برنامه های آموزش پیشگیری برای دانش آموزان بوده است که شامل ۳ طرح آموزش مهارت های مراقبت از خود ، مقابله با رفتارهای پرخطر و مدارس عاری از خطر بوده اند که به ترتیب برای دوره های تحصیلی ابتدایی ، متوسطه اول و دوم اجرا شدند. همچنین طرح مدارس مراقب نیز برای کلیه دوره های تحصیلی اجرا شدند. این طرح ها ، در مجموع بطور میانگین در ۲۰ هزار مدرسه کشور اجرا شده اند. در دسته دوم ، کارگاه های آموزشی و توانمندسازی برای والدین و نیز همکاران بخش های مختلف آموزشی و پروشی مدارس اجرا شده اند که شامل برگزاری کارگاه های آموزشی برای یک میلیون و ۲۵۰ هزار نفر از والدین و ۱۶۰ هزار نفر از همکاران فرهنگی می باشد.
مدیركل دفتر مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی بیان کرد: در محور فعالیت های فرهنگی، چهارمین دوره جشنواره نوجوان سالم در سراسر کشور و در مدارس دوره متوسطه برگزار شد که شاهد رشد ۳۵ برابری آثار رسیده به جشنواره در مقایسه با دوره اول آن بوده ایم. همچنین نمایشگاه های سیار پیشگیری در مدارس کشور برگزار شد و مجلات پیشگیری نوین برای سه گروه مخاطب والدین ، همکاران فرهنگی و دانش آموزان، تولید، منتشر و توزیع شد. در زمینه فعالیت های مراقبتی نیز برنامه های آموزشی، توانمندسازی و مداخلات مختصر برای دانش آموزان در معرض خطر اجرا شد که در مجموع ، شامل ۶۰۰ پروژه مداخله ای در سراسر کشور بوده است. علاوه بر این فعالیت ها، ادارات کل آموزش و پرورش استان ها نیز برنامه ها و فعالیت های ابتکاری خود را در قالب تولید محصولات فرهنگی و نیز فعالیت های آموزشی و فرهنگی، طراحی و اجرا کرده اند.
وی همچنین در مورد همکاری با سایر دستگاه ها و نیز سازمان های مردم‌نهاد در زمینه پیشگیری از آسیب های اجتماعی، تصریح کرد: هم اکنون برای اجرای فعالیت های پیشگیری، همکاری های گسترده ای با دستگاه ها و سازمان ها وجود دارد که شامل مشارکت در اجرای برنامه های گوناگون آموزشی، فرهنگی و مراقبتی است. کمیته های پیشگیری از آسیب های اجتماعی در سطح استان ها و مناطق آموزش و پرورش به طور مستمر، برنامه های همکاری با دستگاه ها و سازمان ها را بررسی می کنند و اقدامات و فعالیت های مشترک را طراحی و اجرا می کنند. همچنین به طور مستمر، کارشناسان، پژوهشگران و سازمان های مردم‌نهاد در زمینه های آموزشی و فرهنگی با آموزش و پرورش همکاری می کنند و به‌ویژه در زمینه برگزاری کارگاه های آموزشی برای والدین و همکاران فرهنگی، حضور و مشارکت فعالی دارند. ما نیز در دفتر مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی، از برنامه های پیشنهادی دستگاه های اجرایی و نیز انجمن ها و سازمان های مردم‌نهاد، استقبال می کنیم.
لفظ دقیق و حساس «اعتیاد» در آمارها به آسانی به‌کار برده نشود
منصور کیایی در پاسخ به این پرسش که تحلیل های مختلفی در مورد اعتیاد در بین دانش آموزان منتشر می شود، آیا شما این تحلیل ها را تایید می کنید گفت:در این مورد ، ما دیدگاه مان را قبلا نیز به روشنی بیان کرده ایم. نکته مهم این است که ما ، اعتیاد و خطر آن را برای کودکان و نوجوانان را جدی می دانیم و برای محافظت از آنان در برابر اعتیاد ، برنامه ریزی می کنیم و فعالیت های مختلفی را برای این منظور در مدارس اجرا می کنیم. این ادعا که ما پنهان کاری می کنیم و یا اصل موضوع را انکار می کنیم، درست نیست.
وی بیان کرد: اما برای روشن شدن دیدگاه‌مان لازم است به چند نکته اشاره کنم. آنچه که در رسانه ها اغلب منتشر می شود، با لفظ « آمار اعتیاد» است. این در حالی است که اعتیاد، مرحله وابستگی به مواد است که سنجش آن هم از طریق ابزارهای پژوهشی، از قبیل پرسشنامه و مطالعات شیوع شناسی صورت نمی گیرد و امکان پذیر نیست. اگرچه از پرسشنامه و شواهد میدانی ممکن است به‌عنوان ابزار تکمیلی استفاده شود، اما ابزار تشخیصی نیستند. علاوه بر این، آمارهایی که در مورد مصرف مواد هم منتشر می شود، باز هم بر اساس شیوع شناسی هستند و علاوه بر این به‌طور روشن باید بین تجربه یک بار مصرف و یا بیشتر، تفکیک قائل شوند. پس جمع بندی من این است که در مورد روش شناسی آمارها باید دقت شود و لفظ دقیق و حساس «اعتیاد» به آسانی به‌کار برده نشود و به ملاحظات فنی و تربیتی آن توجه شود. این نکته را نیز باید در نظر داشته باشیم که در گروه سنی نوجوانان، نوع خطرپذیری متفاوت است.
وی درباره ی رویکرد آموزش و پرورش در مورد افراد در معرض خطر گفت: در مورد نوجوانانی که در معرض خطر هستند و یا نوجوانانی که ممکن است دچار اختلالات مصرف شده باشند، رویکرد ما، مداخلات مراقبتی است. برای این منظور تلاش ما این است که با همکاری نهادها و مراکز مشاوره ای، درمانی و حمایت اجتماعی، چرخه منظمی از خدمات غربالگری، آموزش، درمان، مشاوره و مددکاری را طراحی و اجرا کنیم.
سالانه ۶۰۰ پروژه در حوزه توانمندسازی برای دانش آموزان اجرا می شود
منصور کیایی افزود: برای این منظور، از مهرماه سال ۱۳۹۲، برنامه های مداخلات توانمندسازی را برای این دسته از نوجوانان در مدارس اجرا می کنیم که هر ساله ۶۰۰ پروژه در سطح کشور اجرا شده اند. در بهار سال ۱۳۹۴ نیز، کارگروه مشترک ستاد مبارزه با موادمخدر، وزارت آموزش و پرورش، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان بهزیستی، شیوه نامه ای را برای این منظور تدوین کرده اند که اکنون میثاق همکاری های ما در این زمینه است و برای اجرای مطلوب این دسته از فعالیت ها، کارگاه های آموزشی را برای مجریان در سطح مراکز استان ها آغاز کرده ایم. بنابراین ، رویکرد ما در این زمینه، نقش آفرینی فعال برای کمک به توانمندسازی نوجوانان در معرض خطر است.
وی در پاسخ به این پرسش که چه برنامه هایی در سال تحصیلی ۹۵-۱۳۹۴ دارید، تصریح کرد: در سال تحصیلی ۹۵-۱۳۹۴ ، سه دسته برنامه آموزشی ، فرهنگی و مراقبتی را اجرا خواهیم کرد. در بخش آموزشی ، طرح های آموزش پیشگیری را برای دانش آموزان دوره های مختلف تحصیلی ، اجرا می کنیم. این طرح ها ، شامل « مراقبت از خود» در دوره ابتدایی، «مقابله با رفتارهای پرخطر» در دوره متوسطه اول و «مدارس عاری از خطر » در دوره متوسطه دوم می باشد.
وی افزود: همچنین کارگاه های آموزشی برای والدین و همکاران فرهنگی ، استمرار خواهد داشت و آموزش های لازم در زمینه شناخت رفتارهای پرخطر و راهکارهای مراقبت از نوجوانان ، ارائه می شود. در زمینه فعالیت های فرهنگی ، برگزاری پنجمین دوره جشنواره نوجوان سالم ، برگزاری متمرکز و سراسری نمایشگاه های سیار پیشگیری و توزیع محصولات فرهنگی از دیگر برنامه ها است.
منصور کیایی بیان کرد: در زمینه فعالیت های مراقبتی نیز ، اجرای طرح « مدارس مراقب » با رویکرد پیشگیری جامعه – محور ، همچنین اجرای طرح مداخلات و حمایت های روانی – اجتماعی برای نوجوانان در معرض خطر نیز از دیگر برنامه های این محور استعلاوه بر این فعالیت ها ، چند برنامه جدید نیز که مبتنی بر شواهد هستند ، در دستور کار قرار دارند که به تفکیک دوره های تحصیلی ، بصورت آزمایشی اجرا می شود.
وی دربارهی ویژگی این برنامه ها، در مقایسه با سال تحصیلی قبل گفت: برنامه های ما در سال تحصیلی جدید ، چند ویژگی خواهند داشت. برخی از مهم ترین این ویژگی ها گسترش فعالیت های فرهنگی است برای این منظور ، جشنواره نوجوان سالم به دوره ابتدایی هم تسری پیدا کرده است و جشنواره ابتکارات مدرسه ای در زمینه پیشگیری نیز به جشنواره اضافه شده است. همچنین بسته فرهنگی پیشگیری از آسیب های اجتماعی به شمارگان انبوه ( یک دفترک آموزشی برای والدین در شمارگان ۵ میلیون ، یک دفترک آموزشی برای مدارس در شمارگان ۱ میلیون و نیز ۱۸۰۰۰ آلبوم پیشگیری سیار برای مدارس متوسطه ) در آغاز سال تحصیلی و در مهرماه در مدارس کشور توزیع شد که ظرفیت ارزشمندی برای فعالیت های فرهنگی و آموزشی پیشگیری در مدارس خواهند بود.
وی ادامه داد: فعالیت های آموزش پیشگیری به کلاس درس گسترش پیدا می کند و برای این منظور ، یکی از الزامات مهم، تدوین راهنمای آموزش پیشگیری در کلاس درس برای معلمان بوده است که کار تدوین این راهنماها ، بزودی به پایان می رسد و پس از انتشار، گام مهمی برای فراگیرساختن رسالت پیشگیری در کلاس درس، صورت خواهد گرفت. همچنین این راهنماها، به نوعی برنامه درسی آموزش پیشگیری نیز خواهند بود و به منظور ارتقاء استانداردها و اثربخشی آموزش پیشگیری، تربیت مدرسان و آموزشگران پیشگیری، گسترش پیدا خواهد کرد. در مورد فعالیت های مراقبتی نیز، ضمن گسترش همکاری های برون سازمانی، شیوه نامه ای در مورد نحوه توانمندسازی دانش آموزان در معرض خطر تهیه شده است که موجب تقویت و توسعه این دسته از برنامه ها، با همکاری ستاد مبارزه با موادمخدر، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان بهزیستی خواهد بود.
وی در پاسخ به این پرسش که اولویت های شما در سال تحصیلی ۹۵-۱۳۹۴ چیست گفت:مهم ترین اولویت ما در سال تحصیلی جاری، افزایش نرخ پوشش فعالیت های پیشگیری خواهد بود. تلاش ما این است که در کنار فعالیت هایی که برای گسترش نهضت فرهنگی و نیز ارتقاء کارایی و اثربخشی فعالیت های پیشگیری در سطح مدارس و در بین دانش آموزان، انجام می دهیم، در عین حال، نرخ پوشش این فعالیت ها را در سطح مدارس افزایش بدهیم. همچنین استقرار نظام مراقبت اجتماعی دانش آموزان، افزایش اثربخشی و کارایی برنامه ها و منابع آموزشی، گسترش آموزش پیشگیری از طریق کلاس درس، گسترش نهضت فرهنگی پیشگیری از آسیب های اجتماعی در مدارس، از دیگر اولویت های ما هستند.
منصور کیایی در پایان در پاسخ به این پرسش که برای كمک به آموزش و پرورش در زمینه پیشگیری از آسیب های اجتماعی، چه انتظاری از سایر دستگاه ها و همچنین از سازمان های مردم‌نهاد دارید بیان کرد: یکی از انتظارات ما این است که به گسترش « نهضت فرهنگی پیشگیری از آسیب های اجتماعی » در مدارس کمک شود. برای این منظور دستگاه ها می توانند با استفاده از ظرفیت های خود به آموزش و پرورش در برگزاری گسترده جشنواره نوجوان سالم ، افزایش شمارگان محصولات ، منابع و رسانه های آموزشی و فرهنگی برای توزیع ادر مدارس و نشر آن از طریق رسانه ها، برگزاری نمایشگاه های سیار پیشگیری در مدارس همچنین راه اندازی نمایشگاه های دائمی پیشگیری كمک کنند.
وی خاطرنشان کرد: دستگاه ها مختلف و نهادهای مردمی می توانند به افزایش نرخ پوشش طرح های آموزش پیشگیری در مدارس و برای دانش آموزان، همچنین افزایش نرخ پوشش كارگاه های آموزشی برای والدین و همكاران فرهنگی کمک کنند و توجه ویژه به دانش آموزان و مدارس در تدوین احكام مربوط به پیشگیری از آسیب های اجتماعی در برنامه ششم توسعه شود و همچنین به استقرار نظام مراقبت اجتماعی برای توانمندسازی و حمایت از كودكان و نوجوانان در معرض خطر کمک شود.
نظر شما