خبرگزاری مهر ـ گروه استانها: در سال ۱۳۸۰، حدود ۲۰۰ هزار هکتار از منطقه حفاظت شده سیاه‌کوه ارتقاء یافت و به پارک ملی تبدیل شد تا عنوان تنها پارک ملی استان یزد لقب بگیرد و گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری را در خود پرورش دهد.
این پارک ملی سال‌ها با خشکسالی دست و پنجه نرم کرد و گرچه به دلایل مختلف برخی گونه‌های نادر خود نظیر پلنگ را از دست داد اما اکنون به هر ترتیبی که شد، گونه‌های بسیاری در آن زندگی می‌کنند، گونه‌هایی که برای برخی از آنها دیگر هیچ جای نگرانی به خاطر رفتن به سمت انقراض وجود ندارد.
کل و بز از جمله این گونه‌ها هستند و تقریبا می‌توان از این گونه جانداران به عنوان جمعیت ثابت حیات وحش در مناطق حفاظت شده، پارک‌های ملی، مناطق شکار ممنوع و ... یاد کرد.
محافظت مصنوعی از طبیعت رشد غیرطبیعی جمعیت کل و بز را به همراه داشت
زمانی که خشکسالی و کمبود آب، پوشش گیاهی منطقه را به شدت تحت تاثیر و حیوانات منطقه سیاه‌کوه را در تنگنای تغذیه قرار داده بود، تعلیف دستی، ایجاد آبشخورهای مصنوعی و ... شرایط را تغییر داد و حیاتی دوباره به گونه‌های مختلف جانوری در این منطقه بخشید اما این محافظت مصنوعی از طبیعت تا جایی پیش رفت که رشد غیرطبیعی جمعیت کل و بز را به دنبال داشت.
این روزها در حالی که برخی سایت‌ها و خبرگزاری‌ها از خشکسالی و سرمازدگی به عنوان طاعون سیاه‌کوه یاد می‌کنند و معتقدند این دو پدیده در حال قربانی گرفتن از سیاه‌کوه هستند، صاحب‌نظران محیط زیست از اینکه پوشش گیاهی این منطقه به خاطر جمعیت بیش از ظرفیت و توان برخی گونه‌ها تحت فشار شدید قرار گرفته، ابراز نگرانی می‌کنند.
مسئله سیاه‌کوه مسئله تهدید گونه‌های جانوری نیست
محمدرضا اقبالی که حرفه اصلی او پزشکی است اما از علاقه مندان به محیط زیست است و اقدامات بسیاری برای سیاه‌کوه انجام داده و از سوی نویسندگان اردکانی به عنوان پدر پارک ملی سیاه‌کوه معرفی شده، درباره وضعیت حیات وحش سیاه‌کوه به خبرنگار مهر گفت: مسئله سیاه‌کوه اکنون مسئله تهدید گونه‌های جانوری نیست و با قاطعیت می‌توان گفت که از این نظر هیچ مشکلی در سیاه‌کوه وجود ندارد.
وی بیان کرد: خشکسالی در برهه‌ای مشکلاتی برای سیاه‌کوه ایجاد کرد که با ایجاد آبشخورها و آب‌انبارها در نقاط مختلف این منطقه و تعلیف دستی، خطر برطرف شد و اکنون نیز محیط زیست اردکان در رایزنی با صنایع، برنامه تعلیف دستی را مورد توجه قرار داده است.
اقبالی با بیان اینکه اکتشافات معدنی میلیون‌ها بوته را از بین برده و پوشش گیاهی منطقه را تحت تاثیر قرار داده است، افزود: این مهم‌ترین مسئله زیست‌محیطی سیاه‌کوه است.
وی عنوان کرد: بر خلاف آنچه در برخی رسانه‌ها مطرح شده، حیات‌وحش سیاه‌کوه را خطر جدی تهدید نمی‌کند و مرگ گونه‌های جانوری بر اثر عوامل طبیعی نظیر پایان دوره میانگین سنی و به اصطلاح کهولت سن جانوران بوده است.
پدر پارک ملی سیاه‌کوه بیشتر دغدغه‌هایش در حوزه معدن و اکتشافات معدنی در این منطقه بود و شرایط زندگی حیوانات منطقه را بسیار خوب عنوان کرد.
حیوان گوشت‌خواری که جمعیت را کنترل کند در منطقه وجود ندارد
یکی دیگر از دوستداران و فعالان محیط زیست که از اعضای هیئت علمی دانشگاه یزد در گروه محیط زیست یزد است، نیز در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: در چند سال اخیر به‌رغم خشکسالی و مشکلات ناشی از آن، حفاظت خوبی از پارک ملی سیاه‌کوه شده است.
محمدحسين ایران‌نژاد بیان کرد: به دلیل خشکسالی، منابع آبی مصنوعی نیز ایجاد شد اما این منابع سبب شد تا جمعیت کل و بز بیش از ظرفیت منطقه شود به نحوی که اکنون جمعیت کل و بز موجود در سیاه‌کوه، دو برابر ظرفیت این منطقه است.
وی افزود: البته خشکسالی در ناتوانی از پذیرش این جمعیت دخیل است زیرا سیاه‌کوه از نظر وسعت در شرایطی است که می‌تواند سه تا چهار برابر جمعیت فعلی جانوران این منطقه را پوشش دهد اما خشکسالی، پوشش گیاهی در این منطقه را به شدت ضعیف کرده و ظرفیت تغذیه جمعیت فعلی را ندارد.
ایران‌نژاد تصریح کرد: حیوان گوشت‌خواری که بتواند این جمعیت را کنترل کند نیز در منطقه وجود ندارد و افزایش روزافزون جمعیت کل و بز، فشار بر روی پوشش گیاهی را هر روز بیشتر و بیشتر می‌کند و این امر سبب شده تا برخی گونه‌های گیاهی در معرض خطر انقراض قرار گیرند.
وقتی حیوانات منطقه از گرسنگی درخت می‌خورند
وی افزود: اغلب شاهدیم که این گونه‌ها، درختچه‌های کوهستان نظیر بنه یا انجیرهای کوهی، قیچ و ... را خورده‌اند زیرا خوراک لازم برای آنها وجود نداشته و این امر هم سیستم گوارش جانوران را دچار مشکل می‌کند و هم پوشش گیاهی منطقه را از بین می‌برد.
ایران‌نژاد با بیان اینکه در پارک‌های ملی و مناطق حفاظت شده، حفظ گونه‌های گیاهی نیز در کنار گونه‌های جانوری حائز اهمیت است، عنوان کرد: اگر به همین شیوه پیش برود، دیری نمی‌گذرد که پوشش گیاهی در منطقه به طور کامل از بین می‌رود.
عضو هیئت علمی گروه محیط زیست دانشگاه یزد تصریح کرد: ایجاد آبشخورهای متعدد در منطقه، بیش از حد نیاز بوده و این امر سبب شده تا اکوسیستم منطقه دچار مشکل شود و اکنون از بین رفتن پوشش گیاهی یک مسئله نگران‌کننده است.
وی افزود: وقتی غذا کم می‌شود، تلفات حیوانات نیز وجود دارد، گرچه نمی‌توانیم بگوییم این تلفات گسترده است اما نمی‌توانیم هم از کنار آن بی‌تفاوت عبور کنیم. ایران‌نژاد: تعلیف دستی را توصیه نمی‌کنم زیرا سیاه‌کوه، پارک ملی است و در پارک ملی نباید به شکل مصنوعی به طبیعت کمک کرد و همین که منطقه حفاظت شده و جمعیت قابل توجهی به عنوان جمعیت پایدار در این منطقه حفظ شده‌اند، ارزشمند است.
ایران‌نژاد تاکید کرد: تعلیف دستی را توصیه نمی‌کنم زیرا سیاه‌کوه، پارک ملی است و در پارک ملی نباید به شکل مصنوعی به طبیعت کمک کرد و همین که منطقه حفاظت شده و جمعیت قابل توجهی به عنوان جمعیت پایدار در این منطقه حفظ شده‌اند، ارزشمند است.
وی افزود: دخالت مصنوعی در طبیعت به ظاهر ارزشمند است اما اکوسیستم را به هم می‌ریزد اما اگر می‌شد، جمعیت را با شرایط طبیعی نظیر آوردن پلنگ در منطقه کنترل کرد، اتفاق بسیار خوبی برای سیاه‌کوه بود.
ایران‌نژاد با اشاره به اینکه گرچه حساسیت‌هایی در زمینه شکار وجود دارد، بیان کرد: اما واقعیت این است که شکار یک ابزار مدیریت در محیط زیست است و به نظر می‌رسد اکنون که امکان کنترل جمعیت به روش طبیعی وجود ندارد، باید از روش‌های مصنوعی استفاده شود تا جمعیت به تعادل برسد.
وی تصریح کرد: متاسفانه در مورد شکار افراط و تفریط شده، یک نگاه وجود دارد که به هیچ وجه به صلاح محیط زیست نیست و به شدت آن را در معرض تخریب و تهدید قرار داده و آن شکار بی‌ضابطه و بی‌برنامه است و یک نگاه دیگر که به هیچ‌وجه شکار را بر نمی‌تابد اما واقعیت این است که طبیعت به این ابزار محیطی نیازمند است اما با قانون، برنامه، نظارت و مدیریت.
انتظار از سیاه‌کوه باید در حد اقلیم منطقه باشد
ایران‌نژاد خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه سیاه‌کوه در اقلیم خشک قرار گرفته، انتظارها از این منطقه نباید مانند انتظار از پارک ملی در شمال کشور باشد زیرا آن مناطق غنی از پوشش گیاهی هستند و جمعیت حیات‌وحش هر چه بیشتر باشد، نقطه مثبتی برای منطقه خواهد بود اما در مناطقی نظیر سیاه‌کوه باید به پوشش گیاهی نیز توجه شود.
به نظر می‌رسد با توجه به حساسیت‌هایی که دوستداران محیط زیست به کلمه شکار دارند، لازم است محیط زیست با مدیریت و نظارت و آگاه‌سازی از شرایط منطقه، روش‌های حذف مصنوعی را نیز در دستور کار خود قرار دهد تا میزان برداشت پوشش گیاهی سیاه‌کوه در آستانه هشدار قرار نگیرد.
محیط زیست نیز مانند دیگر بخش‌های زندگی جانداران نیازمند تعادل و پرهیز از افراط و تفریط است، پرهیز از زیاده‌روی در دخالت مصنوعی در طبیعت یا پرهیز از ایستادگی در برابر ابزارهای حذف مصنوعی در طبیعت.
خبرنگار: نیره شفیعی‌پور
نظر شما