خبرگزاری مهر، گروه استانها - زهرا ذوالفقاری: گره‌های چوبی را یکی پس از دیگری کنار هم می‌چیند تا بازهم با استادی تمام شاهکار دستانش را به نمایش گذارد، استاد چیره‌دست که گره چینی چوب را از گذشتگان به ارث برده با فاق و زبانه چنان هنرنمایی می‌کند که چشم هر بیننده‌ای با تماشای هنر دست استاد خیره می‌ماند.
آری! این خاصیت هنرهای قدیمی و اصیل ایرانی بوده که هرکدام با ویژگی‌های منحصربه‌فردشان گویی انسان را به دنیای دیگری می‌برد، هنرهای بی‌نظیری که این روزها برخی از آن‌ها فقط نامشان باقی‌مانده است.
هنرها و صنایع‌دستی هر مرزوبومی همواره حاکی از قدمت و ریشه‌های فرهنگی آن دیار دارد و میراث به‌جای مانده از گذشتگان و پیشینیان بوده که باید قدر و ارزش آن را دانست چراکه هر یک از این هنرها گویای فرهنگ و نحوه زندگی گذشتگان است.
همدان نیز به‌عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران‌زمین از دیرباز دارای گنجینه‌ای باارزش از هنرها و صنایع‌دستی اصیل ایرانی بوده که توسط استادکاران ماهر و چیره‌دست همدانی خلق می‌شده است، و هرکدام از هنرها و صنایع‌دستی همدان در کشور و حتی در دنیا بی‌نظیر و منحصربه‌فرد بوده است، همدان نه‌تنها ازلحاظ تاریخی و باستانی قدمتی سه‌هزارساله دارد بلکه علاوه بر این هنرهای اصیل را با قدمتی چندین هزارساله در خود نهفته دارد که متأسفانه برخی از این هنرها در حال حاضر یا فراموش‌شده‌اند و یا اینکه در حال فراموشی هستند.
دوات گری (حلبی‌سازی) هنری زیبا و اصیل همدانی که در حال حاضر تنها یک استادکار ماهر در همدان آن را ادامه می‌دهد، نمدمالی که امروز فقط یک استادکار پیر در رزن آن را دنبال می‌کند، جاجیم‌بافی که به یک کارگاه در شهرستان تویسرکان بسنده کرده است.
مسگری هم که روزگاری برای خود حکایت پرشوری داشت امروز تنها دو کارگاه از آن در همدان باقی‌مانده است، چلنگری که عده معدودی در شهر همدان به آن می‌پردازند، دباغی سنتی که جایگاه ویژه‌ای در همدان داشت امروزه تنها دو سه کارگاه از آن باقی‌مانده است.
زمانی چاقوسازی روزگار خوشی را در راسته چاقوسازها داشت که امروز چیزی از آن باقی نمانده است، قفل‌سازی و نازک‌کاری روی چوب هم از جمله هنرهای در حال فراموشی استان و شهر همدان است که امروز به دلیل نداشتن کاربری در زندگی روزمره در حال فراموشی است.
«گره چینی چوب» از هنرهای در حال فراموشی همدان
«گره چینی چوب» یکی از هنرهای در حال فراموشی شهر همدان و دیار هگمتانه بوده که امروز پس از گذشت سالیان دراز تنها یک کارگاه در همدان فعال است و توسط استادکار چیره‌دست «امیر برق‌زدگان» اداره می‌شود.
«گره چینی چوب» یکی از اصیل‌ترین هنرهای ایرانی که از دیرباز در ایران بوده و در آثار تاریخی کشورمان به‌خوبی مشاهده می‌شوند و جزو عناصر مهم آثار باستانی است.
«گره چینی چوب» عبارت است از کنار هم قرار گرفتن اشکال هندسی طبق قاعده و اصول و از تکرار گره‌ها در کنار هم‌شکل‌های زیبای گره چینی به وجود می‌آیند و در «گره چینی» مسئله خیلی مهم زاویه‌ها هستند در حقیقت زاویه‌ها هستند که باعث به وجود آمدن شکل‌های هندسی می شوند و به خاطر همین شناخت زاویه‌ها و مهم‌تر از آن رسم گره اولین کار است.
نام هنر: گره چینی چوب
قدمت: دوران صفویه و احتمالا قبل از این دوران هم وجود دارد
شهر زادگاه هنر: همدان و سایر شهرهای کشور
معرفی کوتاه هنر: گره‌های هندسی چوبی طبق اصول و قواعد خاصی در کنار هم قرار می‌گیرد تا هنری زیبا خلق شود
بیشترین کاربرد: درب و پنجره‌های منازل و اماکن متبرکه
هنرمندان به نام این عرصه: استادکاران همدانی و سایر نقاط کشور
هنرمندان بازمانده: استاد امیر برق‌زدگان و شاگردان وی
وضعیت فعلی این هنر در استان: تنها یک کارگاه در همدان فعال است
علل رکود و مهم‌ترین چالش پیش روی احیاء: کاربرد نداشتن در زندگی روزمره کنونی به دلیل روی کار آمدن فلز و غیره
ارائه راهکار برای حفظ و احیاء : تغییر کاری و آموزش به علاقه‌مندان برای ادامه این هنر
بیشترین کاربرد گره چینی در درب‌ها و پنجره‌های منازل و ضریح امامزادگان بوده است
گره چینی چوب مانند هزاران هنر اصیل ایرانی هنری بوده که از دیرباز در شهرهای کشور و به‌ویژه در همدان جایگاه خاصی را داشته و بیشترین کاربرد آن در منازل و اماکن متبرکه مانند امامزادگان بوده است.
کارشناس پژوهش معاونت صنایع‌دستی همدان در گفتگو با خبرنگار مهر بابیان اینکه متأسفانه امروزه بسیاری از هنرهای اصیل ایرانی و یا همدانی روبه فراموشی گذاشته است، اظهار داشت: هنرهایی چون مسگری، نازک‌کاری و یا گره چینی ازجمله هنرهایی بوده که این روزها در حال فراموشی هستند.
زهرا شیرزادی در ادامه سخنان خود در خصوص گره چینی افزود: گره چینی هنر اصیل ایرانی بوده که در برخی نقاط کشور و ازجمله شهر همدان قدمتی دیرینه دارد.
وی بابیان اینکه گره چینی شامل گره‌های چوبی هندسی بوده که استادکار آن بامهارت تمام و قواعد و اصول خاص آن را کنار هم می‌چیند، بیان داشت: گره‌ها با اشکال هندسی در کنار هم قرار می‌گیرند تا چهارچوبی در قالب پنجره و یا درب منازل و یا پاراوان (جداکننده اتاق‌های منازل) ساخته شود.
کارشناس پژوهش معاونت صنایع‌دستی همدان با اشاره به اینکه گره‌ها دارای نام‌های مختلف مانند گره شمسه و ترنج، گره سرمه‌دان و غیره می‌شود، عنوان کرد: ساخت هر یک از این گره‌ها علم بزرگی می‌خواهد که از دست هرکسی بر‌نمی‌آید و استادکار خود را لازم دارد.
درب دو لنگه گره چینی با چوب در امامزاده سام و حام
شیرزادی بیان کرد: بیشترین کاربرد گره چینی در درب‌ها و پنجره‌های منازل و ضریح امامزادگان و یا در درب‌ها پنجره‌های اماکن متبرکه بوده و یا طاقچه‌های زیبایی که با گره‌های چوبی ساخته می‌شده است.
وی در ادامه سخنان خود با اشاره به اینکه در حال حاضر در شهر همدان یک کارگاه وجود دارد که در گره چینی چوب فعال است، عنوان کرد: استاد امیر برق‌زدگان استاد چیره‌دستی بوده که نزدیک به ۴۰ سال به این هنر مشغول بوده و شاگردانی را نیز تربیت‌کرده است.
کارشناس پژوهش معاونت صنایع‌دستی همدان در خصوص قدمت این هنر در همدان گفت: بر اساس شواهد پیداشده قدمت این هنر به دوران صفویه و یا حتی قبل از آن تخمین زده می‌شود و یک درب دو لنگه گره چینی با چوب در امامزاده سام و حام شهرستان ملایر کشف‌شده است که قدمت آن به دوره صفویه بازمی‌گردد و در حال حاضر در موزه لطفعلیان ملایر نگهداری می‌شود.
شیرزادی با اشاره به اینکه هنر گره چینی چوب زیبایی خاصی دارد، افزود: گره چینی چوب هنری بوده که معنویت را در خود دارد و از همین رو در اماکن مذهبی به‌کاربرده می‌شده است و درواقع دیباچه شکیل بودن امامزاده‌ها به هنر گره چینی برمی‌گردد.
وی در مورد دلیل رکود این هنر به خبرنگار مهر گفت: به دلیل افزایش استفاده از «ام دی اف» در منازل و یا موارد مشابه آن و یا فلز در منازل این هنر در رکود به سر می برد.
نوآوری و تغییر کاربری راهی برای احیاء هنر گره چینی چوب
کارشناس پژوهش معاونت صنایع‌دستی همدان در ادامه تغییر کاربری و ارائه نوآوری در این هنر را راهکاری برای احیاء آن عنوان کرد و گفت: می‌توان با نوآوری در این هنر و تغییر کاربری مانند استفاده این هنر در وسایل منازل و یا وسایل تزئینی و قاب عکس و غیره دوباره این هنر را رونق بخشید.
شیرزادی آموزش و تبلیغات از سوی رسانه‌های جمعی و صداوسیما را نیز از عوامل مؤثر برای رونق این هنر عنوان کرد و بیان داشت: فاق و زبانه دو عامل مهم در گره چینی بوده و قسمتی مهم از این هنر بوده که به کار گرفتن آن کار هرکسی نیست.
معاون صنایع‌دستی میراث فرهنگی همدان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد هنرهای فراموش‌شده و گره چینی چوب اظهار داشت: رشته‌ها و هنرهایی هستند مانند پالان دوزی، مسگری، حلبی‌سازی و گره چینی که امروزه دیگر کاربردی ندارند و با توجه به رشد و توسعه جوامع کاربرد خود را از دست دادند.
لزوم مستند سازی هنرهای از یاد رفته همدان
علیرضا قاسمی با اشاره به اینکه این هنرها هنرهای منسوخ‌شده خوانده می‌شود، عنوان کرد: میراث فرهنگی همدان و معاونت صنایع‌دستی برای حفظ و احیاء ابتدا این هنرها را مستند نگاری می‌کند.
وی در این خصوص ادامه داد: مستندی از روند اجرای هنر و ابزارآلات آن و همچنین نحوه اجرای هنر و پیشکسوت هنر ساخته می‌شود و در کنار مستند نگاری سازمان میراث فرهنگی و معاونت صنایع‌دستی شرایطی برای آموزش این هنر را مهیا کرده است.
معاون صنایع‌دستی میراث فرهنگی همدان با اشاره به اینکه معاونت صنایع‌دستی همدان با برگزاری کلاس‌های آموزشی رایگان از علاقه‌مندان دعوت می‌کند که در کلاس‌ها شرکت کنند، بیان کرد: تهیه مستنداتی مانند کتاب از هنرهای در حال فراموشی، آموزش رایگان هنرجویان، حضور هنرمندان و استادان هنرهای در حال فراموشی در نمایشگاه‌ها ازجمله اقدامات برای حفظ و احیاء این هنر است.
قاسمی اظهار داشت: در حال حاضر ۷۹ اثر از صنایع‌دستی استان همدان موفق به دریافت نشان ملی شدند.
حکایت هنرهای اصیل ایرانی که در حال فراموشی بوده حکایتی بس غم‌انگیز است که دل دوستداران هنر و فرهنگ ایرانی را به درد می‌آورد از همین رو توجه به حفظ و احیاء این هنرها در راستای حفظ و احیاء فرهنگ اصیل ایرانی مهم و ضروری است.
نظر شما