نگاهي به كتاب "سير انديشه مذهبي و سياسي در ايران"

به گزارش خبرنگار مهر، ولايت فقها در معناي سياسي خود اولين بار در دوره حكومت قاجار تكوين يافت. اما با ورود انديشه هاي مدرن در ايران تقابل بين انديشه غربي و اسلام، شكل جدي تري به خود گرفت. متفكرين اسلامي مخصوصا علما و فقها كه خود را حاميان دين و مذهب مي دانستند در مقابل هجوم همه جانبه غرب واكنش هاي مختلفي از خود بروز دادند.

برخي چون سيد جمال ترجيح دادند در حوزه عمل به مقابله برخيزند و برخي نيز چون علامه نائيني در حوزه فكر و نظر ، دست به اقدام زدند. تقابل ايجاد شده بين مشروطيت غربي و انديشه هاي اسلامي نقطه عطف مهمي است كه دهه هاي بعد منجر به پيدايش مفهوم حكومت اسلامي مي شود.

كتاب "سير انديشه مذهبي و سياسي در ايران" نوشته  مسعود كوهستاني نژاد كه براي اولين بار در سال 1381 توسط نشر ني به چاپ رسيده ، به همين مباحث مي پردازد.

كتاب شامل دو بخش جداگانه مباحث اصلي و ضمائم است. در بخش اول طي دو فصل با تكيه بر رساله ها و كتابهايي كه در آن زمان نوشته شده، عمدتا به تقابلها و چالش هاي بين انديشه جديد و انديشه مذهبي در ايران اختصاص دارد .

بخش دوم كه اختصاص به ضمائم دارد و قسمت عمده كتاب را نيز تشكيل مي دهد، شامل مقالات و رساله هايي است كه در همان زمان و در واكنش به ورود انديشه هاي جديد به ايران تدوين شده اند.

تز اصلي كتاب اين است كه هر چند حداقل برخي از علما و فقهاي برجسته ازجمله علامه نائيني و آخوند خراساني در زمان مشروطه تمام تلاش خود را براي ايجاد نوعي هماهنگي بين انديشه هاي جديد و اسلام انجام دادند اما سير حوادث بعدي و روي كار آمدن دولت پهلوي كه باعث به حاشيه راندن روحانيت شد بعد از دهه 1320 زمينه اي فراهم كرد تا بحث حكومت اسلامي حتي با نفي مشروطيت مد نظر قرار گيرد.

ظهور و بروز نيروهاي چپ و ماركسيست عامل ديگري بود كه باعث شد نيروهاي مذهبي با جديت بيشتري وارد صحنه شوند تا بتواند در مقابل حكومت كه ادعاي حمايت از قانون اساسي مشروطه و در مقابل انديشه هاي غير مذهبي يا حتي ضد مذهبي ماركسيستي داشتند، از يكپارچگي اسلام حمايت كنند.

همه اين عوامل دست به دست هم مي دهد تا زمينه عملي كردن حكومت اسلامي با وقوع انقلاب 1357 فراهم شود.

در مجموع اين كتاب نيز با معرفي و بررسي برخي مقالات و رساله هايي كه كمتر به آنها توجه شده افقي نو را در اين زمينه پيش روي خواننده قرار مي دهد.