خبرگزاری مهر، گروه استان ها: شهرهای ایران زمین هرکدام نمادی دارند که در یک کلام، نام شهری را تداعی می کنند از کارون اهواز، تا گلسار رشت، از میدان شهرداری و ایل گلی تبریز تا علی کله دزفول و از دوهزار تنکابن تا حرم رضوی در مشهد هرکدام نمادی برای دیار خوب پاکان هستند اما در سمنان دو نماد میدان ارگ و کارخانه نخریسی پارس حال و هوایی دیگر به دیار سمن داده اند.
صدای سوت کارخانه نخریسی سمنان برای مردم این شهر یادآور خیلی چیزها است، تعویض شیفت کارگران و اتمام ساعت کار اما سوت ممتد یک دقیقه ای به مناسبت تحویل سال زنگی دارد به لحن خوش بلبلان بهار که چند سالی است در گوش سمنانی ها نمی پیچد و جالب اینجاست که صدای این سوت آنقدر نوستالژی به همراه دارد که امروز نمادی از بهار در این شهر محسوب می شود.
نواهای نوروزی در بهار سمنان
سمنانی ها در نوروز سه صدا می شنیدند که می گفت، نوروز آمد که نخستین آن صورت ممتد قطارهای ایستگاه راه آهن سمنان بود قطار هایی که همزمان با هم ورود بهار را ندا می دادند و صدایشان تا میدان ارگ شنیده می شد و این یعنی خاطره برای سمنانی هایی که از آن روزگار هنوز چیزهایی به یادگار دارند.
دومین نوای بهار در سمنان، شلیک سه توپ از داخل ژاندارمری این شهر بود که طنین نوایش با شمارش مردم سمنان، آغاز سال را اینگونه اعلام می کرد، یک، دو، سه ... سال نو مبارک و اما امروز آن توپ های خاک گرفته ژاندارمری هم نوایی برای عرضه ندارند.
و سومین صدا، سوت ممتد یک دقیقه ای کارخانه نخریسی ۸۴ ساله بود که ۲۴ ساعته کار می کرد و نوای سوتش آن هم در لحظه تحویل سال ندای فرارسیدن بهار را به همشهریان عرضه می داشت و چه سخاوتمندانه این سوت سال های سال به سمنانی عید را شادباش گفت و امروز در دست سارقان میراث باستانی در سکوت خفته است.
این سوت در فرهنگ مردم سمنان جایگاه ویژه ای دارد بسیاری ساعت های شمباته دار، فنری و یا زنجیری خود را که مدام عقب می افتاد، با این صدا تنظیم می کردند.
صدای سوت سنتی که درگذشت
نعمت الله عبدوس، کارشناس تاریخ شفاهی در سمنان که نوای سوت نخریسی را کاملا به یاد دارد دراین باره به خبرنگار مهر، می گوید: رسم بود صدای سوت کارخانه نخ ریسی و نساجی پارس سمنان که معمولا برای تعویض شیفت انجام می شد هنگام تحویل سال یک دقیقه به صدا در می آمد و همزمان سه توپ از ساختمان ژاندارمری واقع در میدان امام رضا شلیک می شد و مردان سمنانی در امامزاده یحیی (ع) دعای تحویل سال را می خوانند.
وی با اشاره به اینکه سمنانی ها علاوه بر آجیل با شیر و آش از مهمانان نوروزی پذیرایی و با گویش های محلی آنها را بدرقه می کردند، ادامه داد: در گذشته مردان سمنانی قبل از تحویل سال جدید با یک کوزه سفالی کوچک نو به امامزاده یحیی (ع) رفته و با یکدیگر دعای تحویل سال را زمزمه می کردند و پس از آن در اطراف امامزاده صدای ترقه های دست ساخت و کم آسیب به صدا در می آمد.
او که سال های زیادی را صرف پژوهش درباره آداب و رسوم شهرش کرده، معتقد است: پس از سال تحویل مردها کوزه های سفالی خود را از آب داخل حوض امامزاده که آن را مقدس و پر برکت می دانستند پر کرده و به بازار می رفتند و سبزه و سنگ نمک می خریدند و به خانه باز می گشتند.
خوشقدم ترین فرد محله نخستین میهمان نوروزی
این کارشناس میراث معنوی با بیان اینکه ورود خوشقدم ترین فرد محله یا فامیل خیر و برکت سال را برای صاحبخانه به ارمغان می آورد، می گوید: در هر محله و کوچه فردی که به عنوان خوش قدم ترین فرد شناخته می شد باید در اولین دید و بازدید صدای زنگ خانه را به صدا در آورده و وارد خانه شود همچنین خانواده معتقد بودند اگر یک فرد خوش قدم در اولین دید و بازدید به خانه وارد شود با خود خیر و بر کت را به همراه می آورد این فرد پس از چند دقیقه نشستن با گرفتن عیدی یا دستلاف از پدر خانواده و گرفتن هدیه ای مانند نبات از زن خانه، قصد رفتن به خانه بعدی را می کرد.
عبدوس درباره این فرد خوشقدم می افزاید: بچه ها هم کفش های آن فرد را جلوی پای او قرار می دادند و همه خانواده با هم وی را با اصطلاحات و جملاتی با گویش سمنانی مانند پایی دارم (قربون قدم هایت بشم) یا انشاءالله سال خواری در بیتون (انشاء الله سال خوبی را داشته باشید) بدرقه می کردند.
وی ادامه می دهد: با ورود مردان به خانه بعد از تحویل سال، افراد خانواده دور سفره هفت سین می نشستند و پس از خواندن قرآن، پدر به فرزندان عیدی می داد و در برخی از خانواده ها پس از خواندن قرآن، چند بیت از اشعار حافظ هم خوانده می شد.
سمنانی های اصیل سر سفره هفت سین خود ماهی نمی گذارند
عبدوس در ادامه سخنان خود به نکته جالبی اشاره می کند آن هم نبود ماهی بر سر سفره هفت سین موضوعی که این روزها حتی برایش کمپینی درست شده اما سمنانی ها از ده ها سال پیش این رسم را حفظ کرده اند.
وی با بیان این مطلب که روز عید آب سهمی که به عنوان آب خیراتی و نذری بود از استخر محل های ناسار، اسفنجان و چوب مسجد که مرکزیت شهر سمنان بود جاری می شد تا مردم کوچه های خود را آب پاشی و نظافت کنند خاطر نشان می کند: رسم سمنانی ها این بود در سفره هفت سین خود نان، گلدان گل نرگس و شیر می گذاشتند و از قرار دادن تنگ ماهی در داخل سفره هفت سین خودداری می کردند چون معتقد بودند یک موجود زیبا را نباید زندانی کرد.
این کارشناس فرهنگی با یادآوری اینکه هم اکنون سمنانی های اصیل ماهی سر سفره هفت سین نمی گذارند چون این عمل را جزو سنت نمی دانند، تصریح کرد: آجیل مردم سمنان در گذشته شامل گندم، شاه دانه، کنجد، تخم خربزه و طالبی، انگور، زرد آلو، آلو و انجیر خشک و بادام در سه نوع بادام سنگی، بادام دوپوسته و بادام کاغذی بود.
وی با تاکید بر اینکه سمنانی ها قبل از ایام نوروز سمنو تهیه و قسمتی از آن را برای سفره هفت سین استفاده می کردند و قسمتی را برای پختن حلوا کنار می گذاشتند، عنوان کرد: مردم آن زمان با پختن حلوا به وسیله سمنو از مهمان های ویژه پذرایی می کردند.
حلوای سمنانی و سبزی پلو با رشته غذای نوروزی
سمنانی ها سمنو را روی شعله گاز قرار داده و پس از تفت دادن با روغن آروشه مغز گردو، بادام و پسته اضافه می کردند و هم می زدند و پس از آماده شدن، حلوا را برش می دادند به این ملقمه ای از روغن، گلاب، شیرینی، آرد، عشق ماردانه و بوی خوش، حلوای سمانی می گویند که توصیفش حداقل در قلم نمی گنجد.
دیگر غذای شب عید سمنانی ها سبزی پلو بارشته است که سمنانی آن را در حد اعلا با تره، جعفری، برگ چغندر، برگ کلم و شوید از تره بیابانی و پاره که در اسفند ماه می روید و عمر بسیار کوتاهی هم دارد استفاده و طبخ می کنند برنج این نوع سبزی پلو بسیار کم است و بیشتر این غذا را رشته پلویی و سبزی تشکیل می دهد.
رشته پلویی از آرد و خمیر به صورت نازک تهیه می شود و پس از خشک کردن آن را در ظرف مخصوصی که در گویش سمنانی «تیون» نام داشت بریان می کنند و در غذاها به خصوص سبزی پلو از آن استفاده می شود ناگفته نماند که سمنانی ها پیش از عید نوروز، گوسفندانی را که در زمستان پرورش داده بودند را انتخاب و سپس قربانی می کردند و گوشت چربترین بخش آن را به سبزی پلو با رشته سمنانی می افزودند.
پخت بخسمات از آداب نوروزی مردم سمنان به شمار می رود
«بخسمات» یکی دیگر از هنرهای سمنانی ها در ایام نوروز است؛ عبدوس کارشناس میراث معنوی و تاریخ شفاهی درباره آن نیز می گوید: بخسمات مخصوص سمنان است و با آرد سفید خوب که کمتر دارای سبوس است و با آب نخود تهیه می شود؛ به این ترتیب که ابتدا نخود خام را در ظرفی داخل آب قرار می دهند و مایعی که از آب نخود ها به دست می آید را با آرد خمیر می کنند، در پختن بخسمات از کاسه های کوچک مخصوص مسی استفاده می شد.
وی با یادآوری اینکه کف کاسه های کوچک را با روغن چرب کرده و مقداری از خمیر را به اندازه حجم کاسه در آن قرار داده و روی آن را شیره انگور می ریختند، گفت: این کاسه ها را داخل یک سینی مخصوص که حدود ۲۰ کاسه ظرفیت داشت گذاشته و سینی را داخل کوره برای پختن قرار می دادند و ماندگاری بخسمات بیشتر از شیر مال بود.
عبدوس با بیان اینکه گل نرگس برای مردم سمنان نوید دهنده رسیدن بهار است و به همین دلیل در سفره های هفت سین مردم این شهر وجود دارد، افزود: مردم سمنان در پاییز ماه شروع به کاشتن پیازهای گل نرگس کرده و گلدان ها را به مدت شش هفته در محلی تاریک و نسبتا خنک که (حدود ۱۴ تا ۱۶ درجه سانتی‌گراد) است قرار می دهند و پس از گذشت حدود سه هفته، گل‌ها به بار می نشینند.
نظر شما