خبرگزاری مهر - گروه استانها، ثمین مامقانی نژاد: مشرق تا مغرب سکوت است. فقط گاهی با وزش باد، صدای اعتراض تالاب، همراه با گردوخاک در گوش طنین‌انداز می‌شود.
از خاک چشم برمی‌داری شاید نشانی از زندگی در آسمان ببینی اما از پرندگان بومی هم خبری نیست، گویا دل دیدن تشنگی تالاب را ندارند که به اینجا نمی‌آیند.
نامش تالاب کویری «میقان» است یا همان «توزلی گُل». جایی که محیط‌زیست بر آن نام «زیستگاه طبیعی» گذاشته و میراث فرهنگی نام «منطقه گردشگری»؛ اما نه به‌عنوان یک زیستگاه طبیعی و نه منطقه گردشگری چندان منظره شگرفی برای دیدن وجود ندارد… هر چه هست سکوت، توفان و گردوغبار و البته در این میان کمی هم دریاچه.
دریاچه‌ای که شوره‌زار می‌شود
دریاچه‌ای که سال‌ها میزبان کوچ پرندگان مهاجر بود هرسال بیشتر پا پس می‌کشد، به شوره‌زار تبدیل می‌شود و ظاهراً از هیچ‌کس کاری برنمی‌آید.
برداشت‌های معدنی سولفات سدیم، زخم کاری عمیقی بر تن توزلی گُل وارد آورده و فریاد و فغان تالاب، از جای کنده‌کاری لودرها به آسمان می‌رود اما بازهم انگار کسی نمی‌شنود.
هرسال آب تالاب کمتر شده و تَن سفید میقان، ناشی از نمک‌های برجای‌مانده از تبخیر آب، از دورترین فاصله‌ها نمایان می‌شود، خشک‌سالی سال‌های اخیر هم در این کفن‌پوشی بی‌تقصیر نیست.
جاده مواصلاتی انتها و ابتدای تالاب، قلب آن را نشانه رفته و از وسط دریاچه عبور می‌کند. این جاده مسیر را برای رفت‌وآمد لودرها و ماشین‌های سنگین معدن هموار می‌کند و البته مسیر نابودی تالاب را هموارتر!
این روزها نبض توزلی گل کُند می‌زند و یکی از ۱۰ تالاب مهم کشور که زمانی گستره وسیعی داشت در دل کویر اطراف کم‌کم محو می‌شود. حالا از ۵۵۰ هزار هکتار مساحت تالاب کویری میقان، فقط ۱۳ هزار هکتار برای دریاچه باقی‌مانده و تا چشم کار می‌کند کویر است و دل‌مردگی و سکوت.
برداشت‌های معدنی بزرگ‌ترین تهدید تالاب میقان
در حال حاضر بزرگ‌ترین تهدید برای اکوسیستم تالاب میقان، برداشت‌های معدنی سولفات سدیم از این منطقه است.
این جملات را عضو هیئت‌رئیسه شبکه سازمان‌های مردم‌نهاد زیست‌محیطی استان مرکزی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر مطرح می‌کند و می‌گوید: ما مخالف بهره‌برداری از این منطقه نیستیم، اما این بهره‌برداری باید اصولی و با در نظر گرفتن اکوسیستم شکننده تالاب انجام شود.
برداشت سولفات سدیم از این منطقه به تالاب لطمه می‌زند، برداشت معدنی باعث ایجاد چاله‌های بزرگ و جمع شدن آب در این چاله‌ها شده که خشک شدن مناطق دیگر دریاچه را در پی دارد
سیاوش آقاخانی با اشاره به آثار مخرب برداشت غیراصولی معدنی از این منطقه بیان می‌کند: برداشت‌های سولفات سدیم از این منطقه از جهات مختلف به تالاب لطمه می‌زند، از سویی برداشت معدنی باعث ایجاد چاله‌های بزرگ و جمع شدن آب در این چاله‌ها شده که خشک شدن مناطق دیگر دریاچه را در پی دارد و از سوی دیگر، رفت‌وآمد ماشین‌های سنگین معدنی موجب پودر شدن ذخایر کریستال سولفات سدیم منطقه می‌شود.
وی می‌گوید: هر دوی این عوامل نقش مهمی در معلق شدن ذرات زیر دو و نیم میکرون سولفات سدیم، تشکیل ریزگرد در هوا و تهدید مناطق هم‌جوار دارد.
آقاخانی در پاسخ به این پرسش که منظور از «بهره‌برداری غیراصولی» چیست؟ تصریح می‌کند: همراه با برداشت‌های معدنی، بخشی از خاک تالاب نیز ناخواسته برداشت می‌شود که این خاک برای حفظ اکوسیستم طبیعی تالاب و همچنین پر کردن بخشی از چاله‌های ایجادشده، باید به آن برگردانده شود اما این اقدام از سوی شرکت املاح معدنی که از این منطقه سولفات سدیم برداشت می‌کند انجام نمی‌شود و همین مسئله برهم ریختن توازن مواد موجود در خاک منطقه را در پی دارد.
چاه‌های غیرمجاز گلوی تالاب میقان را می‌فشارد
آقاخانی درزمینهٔ دیگر عوامل تخریب‌کننده اکوسیستم تالاب میقان اظهار می‌دارد: طی دهه اخیر احداث بیش از ۴۰ بند خاکی در مناطق اطراف، حجم ورودی آب به تالاب را به‌شدت کاهش داده و علاوه بر آن وجود چاه‌های غیرمجاز نیز گلوی تالاب را بیش‌ازپیش می‌فشارد.
این کارشناس محیط‌زیست بیان می‌دارد: در حال حاضر تنها کورسوی امیدی که برای تالاب میقان باقی‌مانده، وارد شدن پساب تصفیه‌خانه شهر اراک به آن است که تا حدودی طی سال‌های اخیر دریاچه را زنده نگه‌داشته و البته بخشی از این آب هم اخیراً به نقاط دیگر فرستاده می‌شود که این زنگ خطری برای تالاب است.
آقاخانی در مورد عوامل ریشه‌ای نابودی تالاب میقان اظهار می‌دارد: سازمان‌های مختلفی متولی این منطقه هستند؛ از سویی محیط‌زیست، منابع طبیعی و گردشگری و از سوی دیگر جهاد کشاورزی، صنعت و معدن و مسکن و شهرسازی و همین نبود متولی مشخص باعث شده هر سازمان در چارچوب نیاز خودش از این منطقه بهره‌برداری کند.
نابودی تالاب میقان تهدیدی برای مناطق هم‌جوار
عضو هیئت‌رئیسه شبکه سازمان‌های مردم‌نهاد زیست‌محیطی استان مرکزی می‌گوید: مراکز جمعیتی گسترده‌ای در اطراف تالاب میقان وجود دارد ازجمله شهر اراک به‌عنوان مرکز و پرجمعیت‌ترین شهر استان که فقط ۱۵ کیلومتر با این تالاب فاصله دارد و نابودی میقان زنگ خطر بزرگی ازنظر ایجاد آلودگی برای هوای اراک و تولید ریز گردهای خطرناک سولفات سدیم است.
آقاخانی در پاسخ به سؤال خبرنگار مهر، مبنی بر راهکار نجات تالاب میقان اظهار می‌دارد: «طرح جامع مدیریت زیست‌بوم تالاب میقان» حلقه گمشده مدیریت این زیستگاه طبیعی است که این طرح باید در قالب تعامل و مشارکت دستگاه‌های مسئول و متولی در این زمینه برای حفظ تالاب، تدوین و هر چه زودتر اجرایی شود.
وی همچنین یادآور می‌شود: در شرایطی که ما در کشور، مناطق گردشگری و زیستگاه‌های طبیعی را فدای بهره‌برداری‌های صنعتی و معدنی می‌کنیم، اکثریت کشورهای دنیا به سمت صنعت پاک توریسم و ایجاد درآمدهای گردشگری از این مناطق پیشرفته‌اند که علاوه بر شکوفایی اقتصاد منطقه، اکوسیستم زیستگاه و زندگی آیندگان را نیز به خطر نمی‌اندازد.
تبدیل تالاب میقان به بزرگ‌ترین کانون فرسایش بادی استان
تالاب میقان به‌عنوان یک اکوسیستم طبیعی، می‌توانست نقش مؤثری در توازن آب‌وهوا و زیست‌بوم مناطق هم‌جوار ایفا کند اما به سبب آسیب‌هایی که به آن وارد آمده، در حال حاضر به بزرگ‌ترین کانون فرسایش بادی در استان مرکزی تبدیل‌شده است.
مدیرکل محیط‌زیست استان مرکزی بابیان مطلب فوق به خبرنگار مهر می‌گوید: خشک شدن تالاب میقان علاوه بر آن‌که تهدیدی برای حیات این زیست‌بوم شکننده است، برای مناطق هم‌جوار همچون شهر اراک نیز مشکلاتی به وجود خواهد آورد.
در این زمینه که ریزگردهای تالاب میقان چه میزان برای مناطق خارج از استان مساله ایجاد می‌کند مطالعاتی در حال انجام است، اما احتمال دارد که ریزگردهای تالاب میقان مشکلاتی را برای مناطق دورتر و خارج از استان ایجاد کند
حسینعلی ابراهیمی کارنامی در پاسخ به این سؤال که آیا نابودی تالاب میقان تهدیدی برای استان‌های دیگر و پایتخت کشور ازنظر ایجاد ریزگردها هست یا خیر؟ بیان می‌دارد: در این زمینه که ریزگردهای تالاب میقان چه میزان برای مناطق خارج از استان مسئله ایجاد می‌کند مطالعاتی در حال انجام است، اما همان‌طور که امروز ما با ریز گردهای مناطق غرب و کشورهای هم‌جوار دست‌وپنجه نرم می‌کنیم، احتمال دارد که ریزگردهای تالاب میقان نیز مشکلاتی را برای مناطق دورتر و خارج از استان ایجاد کند.
ابراهیمی کارنامی می‌گوید: برداشت‌های غیراصولی و بیش‌ازحد مجاز شرکت املاح معدنی ایران از منطقه تالاب میقان عمده‌ترین عامل به خطر افتادن اکوسیستم این منطقه است و با توجه به اینکه موارد زیست‌محیطی در این برداشت‌های معدنی رعایت نشده در مرجع قضایی طرح دعوا کرده‌ایم که در دست بررسی است.
مجوز برداشت ۱۵ میلیون تُن سولفات سدیم و مرگ تدریجی میقان
وی می‌گوید: طبق مصوبه سال ۸۶، بهره‌برداری‌های صنعتی و معدنی باید با مجوز چند سازمان ازجمله محیط‌زیست صورت گیرد اما مجوز بهره‌برداری شرکت املاح معدنی ایران از تالاب میقان در سال ۹۰، یعنی چهار سال پس‌ازاین مصوبه، بدون ارائه نظر محیط‌زیست استان انجام و برای ۲۵ سال دیگر با اجازه برداشت ۱۵ میلیون تُن سولفات سدیم تمدیدشده که این میزان برداشت معدنی تهدیدی جدی برای اکوسیستم تالاب میقان است.
مدیرکل محیط‌زیست استان مرکزی اظهار می‌دارد: در حال حاضر بخشی از پساب تصفیه‌خانه اراک به تالاب میقان برای جلوگیری از نابودی آن وارد می‌شود اما این حق‌آبه، سالانه فقط شش میلیون مترمکعب از نیاز دریاچه را برطرف می‌کند درحالی‌که تالاب برای اینکه زنده بماند، سالانه به بیش از ۳۰ میلیون مترمکعب آب نیاز دارد.
ابراهیمی کارنامی می‌افزاید: بخش عمده‌ای از پساب تصفیه‌خانه اراک از سوی دستگاه‌های تصمیم‌گیرنده استان، به بخش کشاورزی و صنعت اختصاص داده‌شده و این یک تصمیم غیر کارشناسی است که نابودی تالاب را به دنبال دارد چراکه چاه‌های غیرمجاز متعدد نیز در این منطقه بر وخامت اوضاع افزوده‌اند و امروز چشم تالاب میقان تنها به حق آبه تصفیه‌خانه اراک دوخته‌شده است.
تمدید مجوز بهره‌برداری نیازی به ارزیابی زیست‌محیطی ندارد
رئیس سازمان صنعت معدن و تجارت استان مرکزی در پاسخ به این پرسش خبرنگار مهر که چرا برای اعطای مجوز بهره‌برداری به شرکت املاح معدنی مستقر در تالاب میقان در سال ۹۰، از محیط‌زیست استان استعلام صورت نگرفته؟ می‌گوید: مصوبه سال ۸۶ دولت مبنی بر لزوم ارائه مجوز محیط‌زیست برای بهره‌برداری‌های صنعتی و معدنی، مربوط به شرکت‌ها و معادنی است که برای اولین بار اقدام به اخذ مجوز می‌کنند و شامل این شرکت نمی‌شود.
مصوبه سال ۸۶ دولت مبنی بر لزوم ارائه مجوز محیط زیست برای بهره برداری‌های صنعتی و معدنی، مربوط به شرکت‌ها و معادنی است که برای اولین بار اقدام به اخذ مجوز می‌کنند و شامل شرکت املاح معدنی نمی‌شود
محمدرضا حاجی پور بیان می‌کند: بر طبق آن مصوبه تاکنون در نقاط دیگر تالاب، هیچ مجوز جدیدی جز اجازه برداشت شرکت املاح معدنی ایران از سوی صنعت و معدن داده نشده و اگر قصد اعطای مجوز بهره‌برداری داشته باشیم ارزیابی‌های زیست‌محیطی را انجام خواهیم داد اما مجوزهایی که قبلاً داده‌شده تا زمان اتمام ذخایر معدنی می‌تواند ادامه پیدا کند.
سؤال خبرنگار مهر این است که چرا شرکت املاح معدنی ایران که طی دوره قبلی بر اساس مجوز خود، اجازه برداشت چهار میلیون تُن سولفات سدیم از تالاب میقان را داشته، هفت میلیون تُن برداشت کرده است؟ و مدیرکل صنعت و معدن استان مرکزی تصریح می‌کند: آنچه در مجوز بهره‌برداری معادن عنوان می‌شود حداقل میزان برداشت است و معادن می‌توانند مقداری بیشتر از این میزان برداشت کنند و این تخلف نیست.
تکرار داستان تبدیل زیستگاه طبیعی به تهدید طبیعی
معصومه ابتکار، رئیس سازمان محیط‌زیست کشور در سفر سال گذشته خود به استان مرکزی از تصویب سه لایحه در رابطه با حفظ تالاب‌ها، لزوم ارزیابی زیست‌محیطی و ارزیابی خاک خبر داده و بی‌توجهی به تالاب‌ها را مهم‌ترین عامل تبدیل این مناطق به کانون بحران در کشور دانسته بود.
دریاچه زیبای میقان، سال‌ها است که در سایه وقت‌کشی‌ها و بی‌توجهی‌ها، بی سروصدا در حال تبدیل‌شدن به کانون بحران است.
توزلی گل هنوز از دست‌اندازی انسان بر خاک و آبش رهایی نیافته که این روزها صحبت‌های جدیدی مطرح می‌شود؛ پرواز هواپیماهای دونفره و پاراگلایدر بر فراز تالاب. گویی حالا نوبت به دست‌اندازی بر آسمان تالاب رسیده تا پازل نابودی آن تکمیل‌شده و تن نحیف و شکننده توزلی گُل بازهم بیشتر در دل کویر فرو رود و محو شود.
نظر شما