عبدالعلي دستغيب در گفتگو با مهر : عصر كودتا ادبيات سياه و كافه نشيني را رواج داد / جريان روشنفكري ما در آن سالها خام و ناپخته بود

عبدالعلي دستغيب در گفتگو با خبرنگار فرهنگ و ادب مهر، ضمن بيان اين مطلب افزود : تاريخ عرصه تاثير و تاثرات متقابلي است كه نشات گرفته از كنش هاي اجتماعي است . هر واقعه سياسي و اجتماعي مهم  در روحيات و انديشه هاي عموم مردم  و به ويژه روشنفكران ، اهل قلم و صاحبان فكر تاثير مي گذارد.

وي ادامه داد : وقتي فرمان مشروطه صادر شد و نشاط را به جامعه آورد نويسندگان و شاعران هم كه طالب فضايي براي فعاليت بودند آثاري را در اين باره پديد آوردند اما بعد از وقتي كه محمدعلي شاه مجلس را به توپ بست اندوه و افسردگي بر مشروطه خواهان غالب شد تا اين كه انقلابيون به تهران آمدند و مشروطه و مجلس را باز احيا كردند. جهان و الفباي ايران از دوره مشروطه وارد مرحله اي تازه شد.

نويسنده " شاعر شكست " (نقد و تحليل اشعار مهدي اخوان ثالث) اضافه كرد : تاثير فضاي باز را در نوشته هاي روزنامه صور اسرافيل و تصانيف ملك الشعرا و مقالات دهخدا مي توان مشاهده كرد كه با كودتاي نظامي 1299 اين فضا دستخوش سركوب و ارعاب قرار گرفت و نويسندگان و فعالان روزنامه نگار را به لاك خودشان فرو برد. در اين زمان بهار  ناله " مرغ سحر " را سر مي دهد و خود را خواهان آزادي نشان مي دهد.

دستغيب تصريح كرد : بطور كلي جامعه ما تحولات زيادي را بعد از هجوم مغولان از سر نگذرانده و آنچه بوده مربوط به سياست هاي خارجي در ايران بوده است؛ چرا كه ساختار فئودالي اجازه حركت از پائين را به مردم نمي داد و تحولات در بالا رخ مي داد.

اين منتقد ادبي ادامه داد : بعد از شهريور 1320 كه رضاشاه از ايران تبعيد شد باز هم روزنامه ها آزاد شدند تا جايي كه اين آزادي به هرج ومرج نيز گرائيد و رواج يافت تا بار ديگر دوران اختناق نظامي گري سر رسيد و باز هم اين دور تكرار شد. در اين زمان آمريكايي ها به تدريج جاي انگليس را در خاورميانه و آسيا پر مي كنند. نفت ايران نيز ملي و انگليس خلع يد مي شود. اين البته به معناي آمريكايي بودن مصدق نيست بلكه او از امكانات و وضعيت موجود بهترين بهره خود را گرفت.

وي گفت : ايران خود توانايي استحصال نفت را نداشت و از سوي ديگر قصد داشت قراردادهاي عادلانه نفتي با دنيا منعقد كند. او به دليل اصول اخلاقي و منش سياسي اش و نيز تجربه اي كه از انگلستان عايدش شده بود نمي توانست تن به قرارداد آمريكايي ها بدهد. آنها هم فشار آوردند و بعد واحدهاي نظامي وارد عمل شدند و ابتدا راديو و تلويزيون و اماكن حساس دولتي سركوب شد و سرآخر هم زاهدي غائله را تمام كرد.

مولف " شاعر عشق و سپيده‌دمان " با اشاره به بي خبري مردم و روشنفكران كه ملي شدن نفت را پايان نقطه و پيروزي نهايي تلقي مي كردند گفت : دول غربي مايل بودند در كشورهاي جهان سومي كه مرز كمربند امنيتي از آلمان تا ژاپن را شامل مي شدند كشورهايي دموكراتيك و هم سطح داشته باشند. وقتي دولت ملي زير بار نرفت كار به جايي كشيد كه دولت زاهدي با نازل ترين شرايط آن را پذيرفت و درآمدهاي حاصله را نيز ميان خود و دولت تفقسيم كرد.

وي در شرح وضعيت روشنفكران در آن دوره گفت: در چنين موقعيتي روشنفكر ما كه خيلي تند و باشتاب حركت كرده بود و مي خواست همه جا را اصلاح كند خود را كنار كشيد و اينها ناشي از ناپختگي جريان روشنفكري ما بود. ما نيز كه در آن دوره فعاليت مي كرديم خام و ناپخته بوديم. در اين مدت ادبيات سياه در ايران رايج شد و " نكبت " امير گل آرا نوشته شد. خودآزاري، خودزني، محتوم ديدن قضايا، تيرگي فضاها، پناه بردن به افيون و ... باب روز ادبيات شد.

اين منتقد ادبي آثار آل احمد، بهرام صادقي و شاملو را حركتي تازه در جهت مثبت نگري و برون رفت از تلخ انديشي عنوان كرد و به مهر گفت : اينان البته همچنان آن واقعه را از ياد نبرده اند اما سعي مي كنند قدري روزآمدتر بنويسند. بنابريان ديگر كسي خواهان تابوت و مرگ و افيون نبود و كم كم به آثار قابل تاملي دست پيدا كرديم.

عبدالعلي دستغيب تصريح كرد : تاثير كودتاي 28 مرداد به هيچ فرم و شكل ادبي خاصي منجر نشد و تنها در محتوا رخ داد. پيش از آن داستان و شعر ما دگرگوني هاي خود را صورت داده بود و نيما و هدايت هر يك در مقطعي دست به ابتكارات جديد در ادبيات ايران زدند. در واقع اين محتوا بود كه به تراژدي نزديك شد و به عنوان نمونه در آثار توللي و نادرپور و نصرت رحماني به تاسي از بودلر ادبيات سياه را پايه گذاردند .