خبرگزاری مهر-گروه هنر-نیوشا روزبان: رسانه یا Media به آن دسته از وسایلی گفته می‌شود که انتقال‌دهنده فرهنگ‌ها و افکار عده‌ای باشد. رسانه‌ها بستر و مجاری طبیعی تهیه و توزیع اطلاعات در جامعه برای شهروندان هستند و موجب می‌شوند که نیروهای اجتماعی ضمن وقوف و آگاهی به حقوق خویش، سهم خود را از قدرت طلب کنند.
در این میان برخی از رسانه ها برای جذب مخاطب بیشتر نیاز به تعامل با یکدیگر دارند که سینما و مطبوعات از جمله آنها هستند. سینما به عنوان یک رسانه تاثیرگذار در جامعه برای آگاهی مخاطب از تولیدات جدید خود نیازمند اطلاع رسانی توسط رسانه ها است اما آیا رسانه‌ها تنها برای سینما جنبه تبلیغاتی دارند و یا دست‌اندرکاران هنر صنعت سینما، رسانه‌ها را به عنوان یک فرصت برای مواجهه واقعی‌تر با نقاط قوت و ضعف خود هم می‌شناسند.
برای بررسی روند تعامل بین سینما و رسانه‌ها در این گزارش با حبیب ایل بیگی معاون ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی، محمد علی سجادی کارگردان سینما و سخنگوی کانون کارگردانان خانه سینما، کیوان کثیریان نویسنده، منتقد و عضو شورای مرکزی انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران و حسین سلطان محمدی منتقد و روزنامه نگار گفتگوهایی داشته‌ایم.
حبیب ایل بیگی معقتد است رسانه هایی که در مورد سینما می نویسند باید به مساله نقد و تحلیل توجه ویژه نشان دهند. وی بر این باور است که با گسترش فضای مجازی مردم کمتر از روزنامه ها استقبال می کنند ولی باید شرایطی فراهم شود مردم مرور مطبوعات را فراموش نکنند.
کیوان کثیریان در بخشی از صحبت های خود به این مساله اشاره می کند که نقش رسانه در سینما تبدیل به یک نقش حمایتی شده است، این در حالی است که رسانه باید پیش از هر چیز سینما را مورد نقد جدی قرار دهد. وی همچنین معتقد است به دلیل وجود نگاه سیاسی در مطبوعات کشور، سینما و پرداختن به آن نیز کاملا سیاسی شده است.
حسین سلطان محمدی می‌گوید اثرگذاری رسانه های سینمایی در کشور تنها به برانگیختن فضا محدود می شود و همین مساله سبب شده است تا سینماگران نیز در همین اندازه با رسانه ها برخورد کنند؛ برخوردی که تنها شامل چند مصاحبه و خبر می شود.
محمدعلی سجادی کارگردان سینما تاکید می کند که کثرت روزنامه ها در ایران بسیار کم است و همین مساله سبب می شود تا تاثیرگذاری چندانی روی جامعه نداشته باشند. در کنار آن رسانه ها کمتر در مورد سینما و آثار تولید شده آن نقد می نویسند و همین مساله سبب شده است تا تاثیرگذاری کمتری در سینما داشته باشند.
با ما در این گزارش همراه می‌شوید:
مطبوعات سینمایی نقد و تحلیل را فراموش نکنند
حبیب ایل‌بیگی معاون ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی و از آن دسته از مدیرانی که ارتباط نزدیکی با رسانه ها دارد به خبرنگار مهر گفت: بخش عمده ای از مردم که اهل مطالعه هستند حتما به واسطه اخبار، نقدها و نوشته هایی که در مطبوعات و رسانه ها درباره فیلم ها منتشر می شود علاقمند به دیدن یک اثر سینمایی و یا از دیدن فیلمی خاص منصرف می شوند. هر کالایی بدون معرفی و تبلیغ نمی تواند به خوبی مورد استقبال جامعه مصرف کننده قرار گیرد زیرا بدون اطلاع رسانی مناسب مخاطب اصلا از ساخت و یا تولید آن خبردار نمی شود و همین امر باعث می‌شود تولیدات سینمایی هم از تبلیغ و اطلاع‌رسانی بی‌نیاز نباشند.
این مدیر سینمایی با تاکید بر اینکه توجه رسانه های سینمایی به تولیدات سینما باید از حد خبر فراتر رود، بیان کرد: نقد و بررسی یک اثر به خصوص در حوزه سینما جایگاه ویژه ای دارد. آنچه که از یک اثر فرهنگی می ماند نقدها و متن هایی است که برای چنین آثاری نوشته می شود؛ نقدهایی که در آینده مورد استفاده قرار می گیرد و دلیلی برای قضاوت اثر مورد نظر در آینده می شود. اینکه یک فیلم در مقطع زمانی خاص خود توانسته است چه تاثیراتی در جامعه بگذارد توسط همین نقدها و اخبار مشخص می شود. نوشته ها در بسیاری از مواقع می توانند بازنمایی دقیقی از آنچه که در فیلم وجود دارد و یا کارگردان به دنبال انتقال آن به مخاطب خود بوده است، داشته باشند.
زبان نسل جدید را بشناسید
وی با اشاره به اینکه حوزه نقد و بررسی باید در مطبوعات سینمایی تقویت شود، ادامه داد: خوشبختانه ما در کشور دارای نشریه‌ها، روزنامه‌ها و سایت های بسیاری در حوزه سینما هستیم که اگر هر کدام از این رسانه ها بتوانند به درستی فعالیت های خود را دنبال کنند، می توانند در سینما تاثیرگذاری مثبتی داشته باشند اما همین رسانه ها اگر توسط اشخاص آگاه و حرفه ای نسبت به سینما و مطبوعات مدیریت نشوند می‌توانند به راحتی به سینما صدمه بزنند و سینما را به حاشیه بکشانند تا مسائل اصلی سینما دیده نشود.
ایل بیگی تاکید کرد: امروز با توجه به گسترش فضای مجازی و کانال های خبری این خطر می تواند برای مطبوعات سینمایی وجود داشته باشد که کمتر خوانده شوند. متاسفانه فضای مجازی این عادت را در جامعه ایجاد کرده است که کمتر به سمت مطالعه بروند و بیشتر به اخبار و مطالب کوتاه در فضای مجازی توجه کنند که البته این مساله می تواند به مطبوعات صدمه بزند. نباید فراموش کرد که نشریات اصلی که تا امروز در مورد سینما نوشته اند به خوبی توانسته اند در ارتقای سینما و جلب توجه فیلمسازان به نقاط قوت و ضعف خود، تاثیرگذار باشند و باید قدر این ظرفیت را دانست.
وی با بیان این که ماندن در دنیای رقابتی برای مطبوعات و ادامه فعالیت آنها در حوزه سینما از اهمیت بسیاری برخوردار است، توضیح داد: همین که در چنین شریطی یک نشریه بتواند منتشر شود و به دست مخاطب برسد، خود اتفاق بزرگی است چرا که مطبوعات ما این روزها با مشکلات مالی بسیاری مواجه هستند. به نظر من، مطبوعات امروز برای تاثیرگذاری بیشتر باید به زبان نسل جدید توجه کند زیرا خطر فعلی شکافی است که بین نسل ها وجود دارد.
ایل بیگی در پایان صحبت‌هایش گفت: نسل جدید شاید حوصله خواندن نداشته باشد و باید شرایطی را فراهم کرد تا جوان ها را به سمت خواندن ترغیب کرد. علاوه بر آن مساله فضای انتشار از اهمیت بسیاری برخوردار است. این روزها شاید کمتر کسی به سمت کیوسک روزنامه فروشی برود و روزنامه بخرد، چرا که مخاطب ترجیح می دهد بیشتر با مراجعه به فضای مجازی از اخبار و نقدها مطلع شود به همین دلیل برای اثرگذاری بیشتر رسانه در جامعه باید به راهکارهای مناسبی توجه کرد.
مطبوعات در مسیر تعیین‌شده سینما حرکت می‌کند
کیوان کثیریان منتقد سینما نیز با بیان این مطلب که در سال های اخیر نقش رسانه بیشتر حمایت از سینما بوده است به خبرنگار مهر توضیح داد: با توجه به اینکه مدت ها است سینمای ایران تحت فشار است این فشار چه از گذشته که خانه سینما دچار مشکلاتی شد و یا فیلم ها از روی پرده سینما پایین کشیده می شد و یا امروز که تقابل یک جناح با هنرمندان شدت گرفته وجود داشته است، رسانه ها همیشه از سینما حمایت کرده و در سخت ترین شرایط با سینما همراه بودند و به آن کمک کردند. این نوع حمایت نقش اصلی رسانه به شمار نمی رود اما شرایط فعلی ایجاب می کند که رسانه به کمک سینما بیاید و موجودیت سینما را مورد حمایت قرار دهد.
به گفته وی، نقش رسانه باید یک نقش تحلیلی در کنار سینما باشد و علاوه بر آن به مساله خبررسانی که جزو وظایف اصلی رسانه است توجه کند. همچنین رسانه باید تحلیل و آنالیز شرایط سینما را مورد توجه قرار دهد. این درحالی است که در سال‌های اخیر رسانه تنها نقش حمایتی نسبت به سینما را دنبال کرده است.
وی با اشاره به نگاه هنرمندان به رسانه ها بیان کرد: با اینکه هنرمندان سینما بخش زیادی از موفقیت و شهرت خود در میان عامه مردم را مدیون رسانه ها هستند، اما معمولا موفقیت ها به حساب توانایی شخصی گذاشته می شود و در مواقعی که فرد هنرمند در بن بست گیر می کند و به مشکل می خورد یاد رسانه می افتد و از رسانه برای حل مشکل خود کمک می خواهد و در شرایط عادی حس عمومی این است که رسانه ها تنها وظیفه خود را در زمینه اطلاع رسانی انجام می دهند. به نظر می آید با توجه به اینکه رسانه ها در ایران به دلیل شرایط سیاسی و اجتماعی تضعیف شده هستند در حوزه سینما نیز رسانه ها قدرت واقعی خود را نمی توانند نشان دهند، در غیر این صورت در شرایط نرمال همیشه رسانه ها قدرتمند هستند و یک تیتر و یا عکس آنها می تواند شرایط را در جامعه تغییر دهد گرچه در ایران جز موارد بسیار معدود این اتفاق رخ نمی دهد.
رسانه‌های سینمایی فقط واکنشی عمل نکنند
این منتقد سینما ادامه داد: به هرحال رسانه باید جریان ساز باشد و همین جریان سازی است که می تواند تاثیرگذاری به همراه داشته باشد. یعنی رسانه باید خط و ربط سینما را با نگاه و مطلب خود تغییر دهد و یا روی آن تاثیرگذار باشد. ما در رسانه های خود یا واکنشی عمل می کنیم و یا تابع جریانی هستیم که سینما انتخاب کرده است و در آن مسیر جلو می رود. یعنی ما در رسانه های خود کنش نداریم و بیشتر تابع یک جریان هستیم. درحالی که رسانه برای جریان سازی و تفکر مستقل باید کنش داشته باشد و بگوید که من این سینما را می خواهم و در همین مسیر یادداشت می نویسم و خبر می روم و روی چنین مسیری تحلیل می کنم. رسانه می تواند پیشنهاد جدیدی به سینما دهد و در همین راستا باید آسیب شناسی را در مورد سینما در وجه بیرحمانه انجام دهد اما چون معمولا قدرت ما در این زمینه کم است چنین کاری نمی کنیم و بیشتر تابع مسیری هستیم که پیش می رود در صورتی که ما باید نگاه مستقل و ویژه خود را داشته باشیم و سینما اگر ایرادی دارد باید خود را اصلاح کند.
کثیریان با اشاره به اینکه این روزها رسانه ها هر خبری را می زنند و عکس هر کسی را منتشر می کنند و به هر کسی می پردازد، گفت: در واقع رسانه های امروز نگاه خاص خود را نسبت به سینما ندارند و اصول خاصی را در پردازش این هنر صنعت دنبال نمی کنند؛ اصولی که براساس آن به یک سری مسائل توجه کنند و به یک سری از مسائل توجه نکنند. این که ما در رسانه های خود اصول خاصی نداریم برای این است که امنیت شغلی نداریم و به صورت مداوم در یک رسانه نمی مانیم تا نگاه رسانه را برای خود بدانیم. رسانه باید تیم خود را داشته باشد و آن تیم نیز نگاه خود را داشته باشد. یعنی معلوم باشد رسانه ای مانند خبرگزاری مهر چه نگاهی به سینما دارد.
وی افزود: رسانه های ما چون سیاسی شده اند، نگاه سیاسی شان رویکردشان به سینما را تعیین می کند. در واقع نگاه حرفه ای در حوزه رسانه و به خصوص در حوزه سینما کمتر وجود دارد و همین امر باعث شده با تغییر مدیران رسانه ها رویکردشان نسبت به امور هم تغییر کند.
این نویسنده سینمایی در بخش دیگر صحبت‌هایش بیان کرد: روزنامه های ما نیز همین گونه هستند. در واقع بودجه این روزنامه ها از جایی تامین می شود که نمی تواند بودجه شخصی باشد بنابراین رسانه ها سیاسی هستند و تامین کننده هزینه رسانه پول می دهد تا نگاه سیاسی خود را ترویج کند. دو خبرنگار و یا فعال در حوزه مطبوعات به تنهایی نمی توانند با هم شریک شوند و یک روزنامه منتشر کنند.
وی با اشاره به اینکه ما در ایران خبرگزاری و روزنامه خصوصی نداریم، تاکید کرد: البته سایت های خصوصی به دلیل هزینه کم در ایران فعالیت می کنند، اما این سایت ها چندان اثرگذار نیستند و تنها مسیر خود را می روند. زمانی می توانیم در سینما تاثیرگذار باشیم که نسبت به سینما استراتژی و ایده داشته باشیم و براساس آن سینما را نقد و بررسی کنیم. در غیر این صورت تنها خبر ساخت یک فیلم را منتشر می کنیم و به دنبال این نیستیم که یک فیلم چرا جلوی دوربین رفته است. تحلیل به این معنا که بتوانیم فرد یا نهادی را براساس عقیده ای که داریم اصلاح کنیم بسیار کم است و می توان این سهم را برای رسانه امروز ناچیز دانست. در واقع رسانه باید آنقدر تاثیرگذار باشد که مدیر و یا اهالی سینما چشمشان به آن رسانه باشد و به دنبال این باشند که بدانند آن رسانه چه می گوید.
این منتقد سینما توضیح داد: رسانه این روزها دغدغه این را ندارد که عملکرد نهادی مانند سازمان سینمایی را براساس دفترچه سیاست گذاری که منتشر کرده است، تحلیل کند. رسانه در حال حاضر دغدغه این را دارد که چه فیلم هایی جلوی دوربین رفته است و یا چه فیلمی به جشنواره فجر می رسد. متاسفانه با توجه به اینکه رسانه در ایران کوچک شده است، بسیاری از آدم های حرفه ای از رسانه خارج شده و به دنبال کار دیگری رفته اند، چراکه ایده آل آنها در رسانه برآورده نشده و از آنجا که تعریف آنها از رسانه این نبوده همین مساله سبب شده تا از رسانه خارج شوند.
رسانه‌های ما نگاه منتقدانه ندارند
وی با انتقاد از اینکه سطح کار رسانه های سینمایی پایین آمده است، بیان کرد: در واقع درصد بالایی از سطح کار رسانه خبر شده است آن هم خبرهایی که چندان کارساز نیست بنابراین اهالی سینما از این فرصت بهره برده و از رسانه به عنوان یک مرکز تبلیغاتی استفاده می کنند. به همین دلیل است که در سال های اخیر موردی به اسم روابط عمومی در سینما ایجاد شد که اهالی سینما از اهالی رسانه به عنوان روابط عمومی استفاده می کند تا اخبارشان در همه رسانه ها منتشر شود. در چنین شرایطی کسی از رسانه نمی ترسد. این در حالی است که همه باید از رسانه بترسند و این قانون رسانه است. البته ترس به این معنا که رسانه آنها را نقد کند و به این معنا که نقد رسانه تاثیرگذار باشد و نگاه جامعه نسبت به موارد خاص تغییر کند. متاسفانه رسانه های امروز ما نگاه نقادانه نسبت به امور مختلف ندارد و اگر هم وجود داشته باشد این نگاه توسط رسانه های کم قدرت دنبال می شود.
کثیریان در پایان صحبت‌هایش گفت: رسانه های ما در افکار عمومی جایگاه چندانی ندارد و مردم مطبوعات را مطالعه نمی کنند، خودمان یک جمع ۳ هزار نفره هستیم که برای هم تیتر می زنیم و برای هم مطلب می نویسیم و همدیگر را نقد می کنیم و به چالش می کشیم و مردم در معادله رسانه بسیار کمرنگ هستند. در کشوری که ۸۰ میلیون نفر جمعیت دارد نباید پرتیراژترین روزنامه ما ۱۰ هزار نسخه داشته باشد. اگر مردم در معادله رسانه ها بودند افرادی که مورد نقد قرار می گرفتند بیشتر از رسانه ها حساب می بردند. قدرت اول یک رسانه تعداد آدم هایی است که آن را می خوانند و متاسفانه تعداد مخاطبان رسانه ها در ایران اندک هستند.
رسانه های سینمایی تنها فضا را برانگیخته می کنند
حسین سلطان محمدی منتقد و روزنامه نگار نیز درباره جایگاه رسانه‌های سینمایی در ایران و تاثیری که بر سینما دارند به خبرنگار مهر گفت: یک اصل بنیادین در نظام رسانه ای جهان به ما می گوید که رسانه های مختلف بر هم تاثیر متقابل دارند و از همدیگر استفاده می کنند. در مثال مورد بحث شما درباره مطبوعات و سینما باید گفت هم سینما به من مطبوعاتی نفع می رساند هم من با انتقال دیدگاه مردم، هیجان افکنی، موج آفرینی و تشویق مردم و البته در بعضی از رسانه های حرفه ای جهان که مخاطب تعریف شده دارند با دور کردن مردم از یک اثر سینمایی روی سینما تاثیرگذار هستم. این مساله ای است که در کشورهایی که سینمای قدرتمند و رسانه ای پرقدرت‌تر دارد تعریف شده است اما در ایران این امر چندان تعریف شده نیست و مطبوعات ما نسبت به سینما خنثی هستند. در این میان حتی آگهی دادن در رسانه ها و به خصوص در سینما به ندرت رخ می دهد و گاهی شاهد تبلیغات گروه های سینمایی خاصی که بودجه لازم برای تبلیغ دارkد، هستیم. این گروه ها آگهی برخی از فیلم ها را در چند روزنامه که فکر می کند مخاطب حرفه ای و دقیق این نوع سینما آن را مطالعه می کند، منتشر می کنند.
وی افزود: در سال های اخیر صفحه ویژه هنر با غلبه بیشتر مطالب سینما که گاهی به صفحه سینمایی معروف می شود، در روزنامه ها منتشر می شود تا مخاطب خود را در این حوزه نگه داریم که این امر را تاثیر رسانه یا روزنامه چاپی بر سینما می دانیم. البته این را باید بگویم مجله هایی که در نگارش نقد فعال هستند، نقدهای خود را زمانی منتشر می کنند که فیلم اکران شده است، این مطالب به گونه‌ای است که گویا تنها برای آرشیوشدن منتشر شده اند نه برای تاثیرگذاری روی مخاطب به‌روز و در حال حرکت برای رفتن یا نرفتن به سینما. به عنوان مثال مجله فیلم با این همه قدمت آثار منتقدان خوبش را زمانی مننتشر می کند که تقریبا اکران آثار به پایان رسیده است. پس تاثیرگذاری نقد در ایران زنده و به روز نیست. روزنامه ها نیز تنها جوسازی سیاسی انجام می دهند که گاهی به سینمای ما کمک کرده است. روزنامه هایی که صفحه سینمایی دارند و مورد علاقه تماشاگران حرفه ای سینما هستند بعضا با فضاسازی و برانگیختن ماجرا، ذهن ها را نسبت به یک اثر سینمایی و عنصر تولیدکننده اثر سینمایی در جامعه تحریک می کنند.
سلطان محمدی گفت: رسانه هایی که مخاطبان آنها سینماروهای حرفه ای نیستند و رسانه هایی که نگرش خاصی به جریان کلی سینما دارند مانند هفته نامه ای که به تازگی در مورد سینماگران اظهار نظر کرده است هیچ اثرگذاری مثبت و منفی روی تماشاگر سینمارو ندارند و تنها نوعی فشار برون سازمانی بر سینما وارد می‌کنند. این رسانه ها برخلاف آنچه فکر می‌کنند با این نوع تیتر زدن، برانگیختن و حاشیه ساختن چندان روی سینما و مخاطب تاثیر نمی گذارند. تاکید می کنم که این نوع از رسانه ها هیچ نوع توانایی در ایجاد انگیزش عمومی در قبال سینما ندارد و تنها قدرت آنها در تعریف جریان های فشار و اثرگذاری بر اقدامات دولتی سینما و فشار منفی بر نهادهای صنفی است.
وی با اشاره به طیف دیگر رسانه‌ها بیان کرد: در این میان روزنامه های دیگری هستند که می توان آنها را از طیف اصلاح طلب دانست که تماشاگر حرفه ای سینما با نگرش آنها همراهی می‌کند و نسبت به دیدن فیلمی که این رسانه ها از آن تعریف کرده اند می رود.
این نویسنده و منتقد سینما در پایان توضیح داد: در این میان سینماگران نیز در همین اندازه با رسانه ها برخورد می کنند؛ برخوردی که تنها شامل چند مصاحبه و خبر می شود. البته رسانه ها هم سراغ همه بخش های سینما نمی روند، به عنوان مثال بخشی از رسانه ها اصلا سمت برخی از صنوف سینمایی نمی روند و تنها به درصدی از کارگردانان و بازیگران و بعضی از فیلمبردارها می پردازند که شهرت رسانه ای خوبی دارند. البته سایر صنوف سینمایی نیز خیلی از رسانه ها توقع ندارند. سینماگران این روزها چندان قدرت رسانه را باور ندارند و به همین دلیل رسانه ها چندان برای سینماگران مهم نیستند مگر تعدادی از رسانه های اسم و رسم دار. البته این را هم باید بگویم که این طیف خاص از روزنامه نگاران نیز برای صفحه خود سراغ هر بازیگر یا کارگردانی نمی روند یعنی رسانه هم در این میان مصاحبه شونده را گلچین می کند و چون به صورت عام به این مساله نگاه نمی کند و چون اهالی رسانه دروازه بان اول رسانه هستند عام‌بینی ندارند.
تاثیر رسانه در سینما در حد پروپاگاندا است
محمدعلی سجادی کارگردان سینما نیز در این باره به خبرنگار مهر گفت: سینما به دلیل اینکه خود یک رسانه عمومی و فراگیر است خوراک خوبی برای جامعه به شمار می رود. سینما در کنار فوتبال از جمله مواردی است که رسانه ها به خوبی از آن استفاده می کنند و در این مسیر رسانه‌ها می توانند هم آثار را تبلیغ کنند و هم نگاه تخریبی داشته باشند.
وی با اشاره به اینکه تاثیرگذاری رسانه‌های سینمایی در نقد و تحلیل آثار است، تاکید کرد: تاثیرگذاری رسانه ها به حوزه نقد برمی‌گردد که متاسفانه عموم رسانه ها به مساله نقد در سینما توجه نمی کنند. رسانه ها می توانند با انتشار نقد و خبر در مورد آثار سینمایی آنها را بزرگ و یا تخریب کنند. با توجه به اینکه این روزها مردم کمتر به سمت روزنامه می روند، ارتباط عامی بین روزنامه و مردم برقرار نمی شود و بیشتر مردم از طریق فضای مجازی و یا تلویزیون اطلاعات مورد نیاز خود را بدست می آورند و در این شرایط مسئولیت رسانه های سایبری بیشتر است.
این نویسنده و کارگردان ادامه داد: در حال حاضر فیلم هایی بیشتر مورد توجه رسانه ها قرار می گیرند که یا امکانات مالی و یا روابط عمومی خوبی داشته باشند و فیلم هایی که از موقعیت مالی کمتری برخوردار هستند معمولا در انزوای رسانه ای قرار می گیرند.
سجادی در پایان گفت: سینما به نقد و نظر مطبوعات نیاز دارد، اما متاسفانه رسانه های ما به دلیل فضایی که در آن فعالیت می کنند و با توجه به اینکه بیشتر به دنبال التهاب و خبرهای به اصطلاح بادکنکی هستند که در جامعه صدای بیشتری داشته باشند، به روند جریان نقد و بررسی کمتر توجه می کنند.
نظر شما