به گزارش خبرنگار مهر، آیت الله احمد بهشتی، رئیس سابق دانشگاه قم، استاد دانشگاه تهران و عضو مجلس خبرگان رهبری درباره جایگاه انسان و کرامت انسانی در فلسفه ملاصدرا گفت: نظر ملاصدرا درباره انسان این است که انسان در مرحله اول و یا همان آغاز خلقت نوعش، نوع انسان است یا مثلا می گوئیم حیوان ناطق، اما انسان در مسیر زندگی و در حرکتی که به سوی کمال دارد و یا هنگامی که در سراشیبی قرار می گیرد، در جریان تکلیف و در طول زندگی به انواع مختلفی تقسیم می شود و این طور نخواهد بود که همگی آنها در مسیر زندگی یکسان بمانند.
وی گفت: بعضی از انسانها که حرکت شان، صحیح است و در صراط مستقیم گام برمی‌دارند و به اوج کمال می رسند. به رتبه فرشته ها رسیده و گاهی از مقام آنها هم بالاتر می روند. شعری هم سعدی در این زمینه دارد که می فرماید: رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند/ بنگر که تا چه حد است، مکان آدمیت.
وی افزود: انسانهایی که این حرکت را ندارند و یا نمی خواهند داشته باشند و مسیر نادرست و تباهی را طی می کنند، در مسیر زندگی انواعی پیدا می کنند؛ مثلا بعضی از آنها از نوع شیطان می شوند. خداوند در قرآن کریم از شیاطین جن و انس نام می برد. شیاطین فقط از نوع جن نیستند و ما شیاطینی از جنس انسان های بدسرشت هم داریم و بنابراین برخی انسان ها هم‌نوع شیطان می شوند.
این محقق و نویسنده کشورمان در ادامه سخنانش اظهار داشت: در این راستا و در جریان زندگی، برخی انسانها نیز برحسب منش و خلق و خویی که دارند و رفتارهایی که می کنند با حیوانات در یک گروه قرار گرفته و هم‌نوع آنها می شوند، مثلا برخی هم‌دسته سگ‌ها می شوند، مولوی در این باره می گوید: سگی بگذار ما هم مردمانیم. البته در قرآن هم آمده که «فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ الْکَلْبِ»: که بدون نام بردن از آن شخص می فرماید: شخصی که همانند سگی است.
بهشتی با بیان اینکه در بعضی از آیات قرآن هم داریم که برخی انسان ها مسخ و مانند میمون شدند، گفت: بنابراین برخی خوی حیوانی مانند میمون را به خود می گیرند یا اینکه برخی هم خلق و خوی حمار را به خود گرفتند. خداوند در قرآن درباره یهودیانی که به تورات عمل نکردند و فرامین و دستورات آن را زیر پا گذاشتند، می فرماید که مثل آنها مانند حماری است که بر دوش آنها کتابهایی گذاشته شده اما آنها چه می‌دانند کتاب چیست؟! در آیه دیگری درباره افرادی که عقل، چشم و کلیه اعضاء و جوارح شان را در راه ناصحیح بکار می گیرند و از آن استفاده درست نمی کنند می فرماید: «أُولَئِکَ کَالْأَنْعَامِ» و ادامه می دهد « بَلْ هُمْ أَضَلُّ» به این معنا که ضلالت و گمراهی شان بیشتر و دائمی خواهد بود. بنابراین برخی هم‌نوع چهارپایان می شوند.
این استاد حوزه و دانشگاه تأکید کرد: نظر صدرالمتالهین این است که همه انسانها در ابتدای خلقت و آفرینش از یک نوع هستند، البته از نوعی که به تعبیر قرآن کریم کرامتش به این خاطر است که می تواند رشد کند و به مقام فرشته ها و حتی بالاتر از آنها برسد و در اصل مقام ذاتی انسان این گونه است. با توجه به اینکه انسان موجودی مختار است با تصمیمات و نوع رفتاری که می کند مرحله و مرتبه انسانیت خود را نشان می دهد و ممکن است برخی انسان ها در سراشیبی تنزل قرار گیرند و در نتیجه با حیوانات هم تراز شده و یا حتی در درجه ای پایین تر از آنها قرار گیرند.
بهشتی در ادامه سخنانش با اشاره به آیه ای از سوره نبأ که می فرماید: انسان ها وقتی محشور می شوند انواعی دارند و همگی آنها یکی نیستند. وقتی در صور دمیده می شود انسانها فوج فوج هستند و گروه های انسانها مختلف هستند و برخی در دسته هایی با خصلت های فرشته خو و برخی با فوج حیوانات و مادون آنها محشور می شوند.
وی افزود: برخی عرفا هم به این مطلب در آثارشان اشاره کرده اند، مولوی یکی از آنهاست که در یکی از اشعارش در مثنوی آمده: ای دریده پوستین یوسفان/ گرگ برخیزید از خواب گران. هرکسی در دنیا صفت گرگ داشته باشد در عالم آخرت هم به صورت گرگ محشور می شود. در روایتی آمده است: کسی که مخالف امامت و ولایت است و امامت را قبول ندارد وقتی در قیامت محشور می شود، سرش مانند سر حمار خواهد بود و به صورت آدمی محشور نمی‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در ادامه سخنانش تصریح کرد: روایتی هم در این باره وجود دارد که ابوحنیفه از یکی از اصحاب امام صادق(ع) که فردی بسیار حاضر جواب بوده و سخنان ابوحنیفه را معمولا با متلک جواب می داده گفت: شما به رجعت ایمان دارید؟! یار امام صادق(ع) پاسخ می دهد بله! ابوحنیفه می گوید: اگر معتقد هستید یک مقدار پول به من بده، در زمان رجعت به تو پس بدهم. او هم می گوید من حرفی ندارم و قرض می دهم اما می ترسم تو در هنگام رجعت به شکل انسان نباشی و در این صورت من چگونه طلب خود را از حیوانی پس بگیرم.
وی افزود: عقوبت چنین افرادی همان محشور شدن در قیامت به شکل حیوانات است. برخی این اشکال را گرفته اند، عده ای که حیوان می شوند از این حیوانیت خود آسیبی نمی بینند اما به قول علامه طباطبایی این کسی که به شکل حیوان محشور می شود حتی اگر فطرت انسانیش هم از بین رفته باشد و اگر طبیعت ثانوی پیدا کرده باز هم در عذاب است برای اینکه یادش می آید چه بوده و کرامتی داشته و همین برایش سخت ترین عذاب است و اگر هم طبیعت ثانوی نداشته باشد باز هم عذاب دارد. همان طور که در این باره آیه ای وجود دارد که می فرماید: وقتی پوست آنها در آتش سوخت و از بین رفت، ما پوست دیگری برایشان می آوریم که مدام در عذاب باشند.
نظر شما