خبرگزاری مهر، گروه بین الملل- فرزاد فرهاد توسکی: کشور عراق با بحران های متعدد سیاسی و امنیتی روبرو است. کشمکش های سیاسی و مشکلات امنیتی به ویژه در سالهای اخیر به گونه ای با عراق عجین شده است. حتی قبل از پیدایش و قوت گرفتن داعش در سال ۲۰۱۴ نیز مشکلات امنیتی خود نمایی می کرد.
اما با توجه به اینکه نیروهای عراقی بیشتر مناطق تحت اشغال داعش را آزاد کرده اند و برخی مناطق در الانبار، شمال صلاح الدین و کرکوک و نیز استان موصل باقی مانده است، بحث کنونی نگاهی است که تحلیلگران به عراق پس از داعش دارند. مشاهده وضعیت عراق به خوبی پیچیدگی اوضاع پس از مرحله داعش را نشان می دهد.مشاهده وضعیت عراق به خوبی پیچیدگی اوضاع پس از مرحله داعش را نشان می دهد.
برخی مسئولان کُرد اعلام کرده اند که عراق قبل از سقوط موصل به دست داعش مشابه پس از پاکسازی عراق از داعش نیست. یورش داعش به عراق سبب آوارگی بسیاری از خانه و کاشانه خود شده است و بسیاری دیگر نیز از جنگ تاثیر فراوان پذیرفته اند و مجبور به اقامت در دیگر مناطق شده اند.
جدای از اینکه اقامت این افراد در مناطق دیگر بر بافت جمعیتی آن مناطق تاثیرگذار است، موضوعات مختلفی باقی مانده است از جمله اینکه؛ جمعیت مناطقی که از داعش آزاد شده یا در آینده رها خواهند شد چگونه خواهد بود.
ناظران امور بر این باورند که بازگرداندن اوضاع عراق به قبل از دهم ژوئن ۲۰۱۴ کاری دشوار است. هنوز کشمکش درباره کرکوک وجود دارد، برخی مناطق که نیروهای کُرد عراقی آن را آزاد کرده اند و در آن بسر می برند از چالشهای اساسی است.
مناطق کُرد نشین دیگر همانند قبل از داعش، تمایلی برای ماندن با عراق ندارند. نباید از یاد برد افرادی که پس از صدام، قدرت از کف آنها بیرون رفته است هنوز هم تمایلی به دولت مرکزی نشان نمی دهند و در واقع همین نارضایتی از اوضاع بود که به اشغال مناطق زیادی از عراق به دست داعش منجر شد.
هم اینک سئوال اساسی که مطرح می شود این است که تکلیف مناطق سنی نشین پس از داعش چگونه خواهد بود؟ هنوز دولت مرکزی نتوانسته است که رضایت همه سنی ها را به دست آورد و اینکه وضعیت شهرها و آوارگان سنی چه می شود با ابهامات زیادی روبرو است.
در داخل طیف سنی در عراق نیز اختلاف نظرهای فراوان وجود دارد. در واقع همین کشمکش های درونی گروه های سنی نیز خود مشکل ساز بوده است. طیف سنی که قادر به مشارکت در روند سیاسی عراق پس از داعش باشد مشخص نیست به عبارت دیگر خود سنی ها هم به وحدتی در این زمینه نرسیده اند. با توجه به شرایط کنونی، این احتمال وجود دارد که شاهد نزاع های مسلحانه پس از آزاد سازی از لوث داعش باشیم.با توجه به شرایط کنونی این احتمال وجود دارد که شاهد نزاع های مسلحانه پس از آزاد سازی از لوث داعش باشیم.
برخی از سنی ها خواستار جداسازی مناطق سنی نشین عراق هستند و برخی از خود سنی ها با این گرایش مخالفند که این خود زمینه ساز نزاع در این مناطق است.
نزاع هایی که اخیرا در صلاح الدین و منطقه طوزخورماتو رخ داد می تواند در مناطق دیگر هم به گونه ای رخ دهد؛ به ویژه که نوعی رقابت بر سر قدرت و مشکلات اقتصادی عدیده ای وجود دارد.
از سویی نباید از یاد برد که موضوعاتی مانند آینده برخی تشکلات نظامی از مسائل چالش زا محسوب می شود.
مشکلات انباشته شده پس از سال ۲۰۰۳ و نیافتن راهی برای چالش های سیاسی و امنیتی، عراق را در لبه پرتگاه قرار داده است که اگر موضوعات اقتصادی، کاهش قیمت نفت و هزینه های جنگ را هم به آن بیفزاییم، اوضاع بغرنج تر خواهد شد. رهایی از داعش پایان کار نیست بلکه مشکلات اقتصادی، امنیتی و سیاسی بروز و ظهور خواهد کرد. رهایی از داعش پایان کار نیست بلکه مشکلات اقتصادی، امنیتی و سیاسی بروز و ظهور خواهد کرد.
آنچه بیش از قبل خودنمایی می کند ، ترویج بحث تجزیه عراق به سه اقلیم سنی، شیعی و کُردی است که این نیز خود سر آغاز راهی دشوارتر است زیرا مرزهای میان این اقلیم های سه گانه و مشکلات دیگر زبانه خواهند کشید.
اخیرا پایگاه «باس نیوز» به نقل از منابع آگاه از طرح ها و خواب های واشنگتن پرده برداشت و فاش کرد: «مسئولان سازمان سیا، کمیته خارجی و امنیت کنگره آمریکا با سیاستمداران عراقی از طیف های مختلف در زمان و مکان های مختلف از جمله لندن، اربیل، بغداد و امان دیدار کرده اند و به اطلاع آنها رسانده اند که اوضاع بر اساس شرایط فعلی امکانپذیر نیست. تشکیل سه اقلیم اصلی تحت حاکمیت حکومت فدرالی، شرط اساسی برای پایان دادن به پرونده داعش و پاکسازی وجب به وجب عراق است. واشنگتن به اطلاع آنها رسانده است که باید مشکلات خود را حل کنند و درباره اشتراکات زندگی در عراق کنار بیایند به این ترتیب که تمرکز زدایی صورت گیرد و به اقلیم ها اختیارات بیشتری داده شود به ویژه از نظر اقتصادی و سرمایه گذرای خارجی و امور خاص بومی.
این منابع فاش کردند که آمریکا به اطلاع سیاستمداران رسانده است که آماده حمایت از حکومت فدرالی جدید با پشتوانه شورای امنیت و کمک به «حیدر العبادی» به عنوان نخست وزیر حکومت فدرالی عراق مشابه حکومت فدرالی سوئیس است. عراق به عنوان یک منطقه استراتژیک درجه یک که امنیت آن مرتبط با امنیت ملی آمریکا باشد در نظر گرفته خواهد شد.
مشکلی که واشنگتن با آن روبرو است نامگذاری اقلیم ها است به گونه ای که اصطلاح اقلیم سنی و شیعی نباشد. آمریکایی ها با اقلیم کردستان مشکلی ندارند. از نظر آمریکایی ها مشکل سیاسی عراق و برپایی اقالیم در آن مورد توافق است.
به گفته این منابع، طرح آزاد سازی موصل آماده است و جدول زمانی کوتاه برای اجرای آن وجود دارد و اقلیم کردستان نیز از جزییات تفاهمات نظامی و سیاسی شامل عراق فدرال با سه اقلیم در کنار اقلیم بغداد، مطلع است.
این منابع از طرح عراق جدید پس از داعش و ابلاغ آن به کشورهای عربی مهم خبر دادند و اینکه ظرف مدت کوتاهی شهرهای جنگ زده مناطق سنی نشین، آباد شود و استقرار و ثبات در مناطق جنوبی و اقلیم کردستان برقرار شود.»
به هر حال همانطور که گفته شد با افول داعش، دغدغه های عراق به پایان نخواهد رسید. اگر به مواضع سه گروه اصلی در عراق یعنی، شیعیان، اهل تسنن و کُردها درباره موضوع آزاد سازی نینوا نگاهی بیندازیم به خوبی به مواضع متناقض پی خواهیم برد.
در واقع همین بی اعتمادی گروه های عراقی به یکدیگر بود که مشکلات را بیشتر و بیشتر کرد و اوضاع به سیطره داعش بر مناطق زیادی از عراق منجر شد. تناقض در مواضع درباره نیروهای شرکت کننده در عملیات موصل به گونه ای است که در برخی موارد هدف اصلی که آزاد سازی موصل است، فراموش می شود.
از سویی کُردها همواره زمزمه استقلال و برگزاری همه پرسی در این زمینه برای استقلال کردستان عراق را مطرح کرده اند. صرفنظر از انگیزه های سیاسی همه پرسی، مسئولان اقلیم کردستان عراق به دنبال تغییر سبک روابط با دولت مرکزی با توجه به نبود توافقی برای حل مشکلات سیاسی و اقتصادی میان طرفین هستند. هر چند که بحث استقلال، موضوعی است که قدرت های منطقه ای و موافقت آنها نیز در آن دخیل است.
در واقع، سفر هیئت کُردی به بغداد در اواخر ماه آگوست و تفاهم بر سر صدور نفت، پس از آن صورت گرفت که ترکیه با استقلال اقلیم و تشکیل کشور کُردی مخالفت کرد و در واقع «مسعود بارزانی» در سفر به ترکیه با مخالفت آنکارا روبرو شد. دخالت ترکیه در شمال سوریه ضد کُردها و موضع گیری «بنعلی ایلدریم» نخست وزیر ترکیه مبنی بر اینکه اجازه برپایی کشور مصنوعی در شمال سوریه داده نمی شود، حاوی پیام های زیادی برای مسئولان اقلیم کردستان عراق بود.
برخی سیاستمداران سنی از جمله «النجیفی» از اقلیم سنی حمایت می کنند و این را علنا اعلام کرده اند. همه این درخواست ها به دنبال فراهم آوردن شرایط حضور پس از داعش است و اینکه در دوران پس از داعش نقش سیاسی داشته باشند.
شهروندان بصره همواره از اقلیم بصره سخن گفته اند و با پایان داعش در عراق این درخواست ها می تواند ادامه داشته باشد. عراق همچنان آبستن نزاع های احتمالی است و مشکلات عدیده ای بدون حل باقی مانده است.عراق همچنان آبستن نزاع های احتمالی است و مشکلات عدیده ای بدون حل باقی مانده است.
این موضوع واقعیت سیاسی جدیدی را طلب می کند که باید درباره آن توافق حاصل شود؛ یعنی آینده عراق پس از داعش. اگر چاره ای برای مشکلات اندیشیده نشود، شاهد جنگ داخلی خواهیم بود.
نکته دیگری که نباید از آن غافل شد، سناریوها و طرح های خطرناک سعودی ها و برخی دیگر از کشورها از جمله ترکیه درباره عراق است. به طور حتم، هنگامی که سعودی ها در جریان داعش نتوانستند به بغداد برسند، دست از توطئه برای برهم زدن اوضاع عراق و متلاشی کردن آن بر نخواهند داشت. طمع ترکیه به نینوا را نیز نباید از نظر دور نگه داشت. بازگشت به سال ۲۰۱۴ و مذاکرات مخفیانه دیپلمات های ترک با داعش بر سر آزاد کردن کارکنان کنسولگری ترکیه در موصل، گواه حرف های بسیار است. از سویی، ترکیه حاضر به خروج از «بعشیقه» در استان نینوا نیست.
اوضاع عراق از پیچیدگی خاصی برخوردار است که به طور حتم پایان کار داعش بر پیچیدگی بیشتر شرایط آن خواهد افزود. قدر مسلم آن است که همه گروه ها و طیف های عراقی باید قانون اساسی را در حل مشکلات مورد توجه قرار دهند. هر چند که قانون اساسی با برخی نارسایی هایی همراه است اما با توجه به اینکه به بحث فدرالی بودن عراق اشاره کرده است می تواند چاره ساز باشد.
نظر شما