موضع‌گیری صحیح در روزگار درگیری‌ها و آشوب‌ها

به گزارش خبرگزاری مهر، متن زیر شرحی بر حکمت یک نهج البلاغه از مصطفی دلشاد تهرانی است که در پی می آید.

«کُنْ فِی الْفِتْنَةِ کَابْنِ اللَّبُونِ؛ لَا ظَهْرٌ فَیُرْکَبَ، وَ لَا ضَرْعٌ فَیُحْلَبَ». (نهج البلاغه، حکمت شماره ١)

در فتنه چون بچه‌شتر دوساله باش. نه پشتی دارد تا سوارش شوند و نه پستانی تا شیرش دوشند.

واژۀ «فتنه» به معنای آزمایش، ابتلا و امتحان است که اصل آن، قرار دادن طلا در کوره است تا خالص آن، از ناخالصی ها جدا شود؛ و «فتانه» سنگی است که با آن، طلا و نقره را می‌آزمایند و محک می‌زنند. ازاین‌رو، هرگونه آزمایش، ابتلا و امتحان را فتنه گفته اند، سپس توسعه در معنا یافته به جنگ، کشتار، درگیری، آشوب، حتّی شرک و بت‌پرستی، فتنه گفته‌اند.

«لبون» شتری است که به سبب زایش پی درپی، پیوسته در پستانش شیر دارد؛ و «ابن لبون» بچۀ چنین شتری است که دوسالش تمام شده و وارد سال سوم شده است، ولی هنوز پشتش برای سواری دادن توان ندارد و پستانش برای شیر دادن آماده نیست.

«ظَهْرٌ» به معنای پشت، و «ضَرْعٌ» به معنای پستان، مرفوع آمده‌اند؛ چون «لای شبیه به لیس» بر آن دو وارد شده و خبر آنها محذوف است؛ تقدیر این جمله، چنین است: «لَا ظَهْرٌ صَالِحاً للرُّکُوبِ، وَ لَا ضَرْعٌ صَالِحاً لِلْحَلِیبِ»؛ یعنی پشتی شایستۀ سواری و پستانی مناسب شیر دادن ندارد.

دو فعل مضارع در این عبارت، به دلیل آمدن نفی محض بر سرشان و «أن» مقدّر پس از «فاء»، منصوب شده‌اند. دلالت این حکمت  این است که انسان باید از وارد شدن در جریانهای باطل دوری کند و با باطل گرایان همراه نشود و به  گونه‌ای زیست نکند و عمل ننماید که آنان از او بهره‌کشی کنند و از او وسیله‌ای برای رسیدن به خواسته‌های باطل خود سازند. سخن امام (ع) به هیچ روی به معنای بی‌اهمّیّتی به اوضاع اجتماعی و سیاسی، و سکون و سکوت اجتماعی و سیاسی نیست. آموزه‌های امام علی (ع) دراین باره و رفتارشناسی زندگی وی در این عرصه، بهترین شاهد است. آن حضرت در وصیّت خود به حسن و حسین (ع) پس از ضربت خوردن به دست ابن ملجم، فرموده است:

«وَ قُولَا بِالْحَقِّ، وَ اعْمَلَا لِلْأَجْرِ؛ وَ کُونَا لِلظَّالِمِ خَصْماً وَ لِلْمَظْلُومِ عَوْناً»؛ (حقّ را بگویید، و برای [پاداش] آن جهان کار کنید؛ و ستمگر را همچون دشمنی باشید و ستم رسیده را یاریگری).

ابن ابی الحدید درباره این حکمت و اینکه دلالت آن بر چیست، می گوید:

«مراد از روزگار فتنه در این سخن، هنگامۀ دشمنی و جنگ میان دو سالار و زمامدار گمراه است که هر دو به گمراهی فرامی‌خوانند، همچون فتنۀ میان عبدالملک بن مروان و عبدالله بن زبیر، و فتنۀ میان مروان و ضحّاک، و فتنۀ میان حجّاج بن یوسف و محمّد بن اشعث و نظایر اینها. ولی اگر یکی از دو طرف بر حقّ باشد، همچون فتنۀ جمل و صفّین و همانند آنها، دیگر زمان چنان فتنه‌ای که امام (ع) گفته است نیست، بلکه در این موارد، جهاد کردن همراه آن که بر حقّ است و شمشیر کشیدن همراه او، واجب است. در چنین مواردی باید نهی از منکر کرد و در راه عزّتمند نمودن دین و چیره شدن حقّ، نباید از بذل جان دریغ ورزید».

بنابراین دلالت سخن امام بر این است که اگر در شرایطی دوطرف درگیر بودند و با هم مبارزه می‌کردند و در تقابل با هم قرار گرفته بودند شما به گونه‌ای عمل و رفتار نکنید که آلت دست آنها قرار بگیرید و از شما در جهت مقاصد نادرست، دنیاطلبانه خود بهره بگیرند.