"انتظام" در نظر فوكو روند سوژه سازي و باز توليد دارد

به گزارش خبرنگار مهر، پروفسور جيورجيو آگامبن فيلسوف معاصر ايتاليايي، كه جهت يك سخنراني به انجمن حكمت و فلسفه ايران دعوت شده بود عصر روز گذشته در اين انجمن درباره معناي انتظام ( Dispositif ) در تفكر ميشل فوكو سخنراني كرد.

پروفسور آگامبن با اشاره به اين مطلب كه در فلسفه واژگان مهمي هستند كه فيلسوف چندان مجبور نيست اين واژه ها را هر بار كه به كار مي برد ترجمه كند مانند افلاطون كه هيچ وقت ايده را تعريف نكرد، اظهار داشت: انتظام يك واژه تعيين كننده در راهبرد انديشه هاي فوكو است. او به ويژه از دهه هفتاد زماني كه به مباحث حكومت مندي اشاره داشت به اين واژه پرداخت. البته فوكو هيچ وقت تعريف مشخصي از انتظام ارائه نكرد.

آگامبن در ادامه اظهار داشت: انتظام، مجموعه اي از گفتمانها، نهادها، طرح ها، معماري، تصميم ها، رويه هاي اجرايي، احكام فلسفي و احكام اخلاقي است اما خود انتظام شبكه اي بين اين عناصر را برقرار مي كند. انتظام اساسا ماهيتي كاربردي و راهبردي دارد. انتظام درون يك قدرت است و در آن تثبيت مي شود. انتظام از تقاطع نسبتهاي قدرت و نسبتهاي دانش نتيجه مي شود.

اين فيلسوف ايتاليايي در ادامه به تبار شناسي انتظام در نظر فوكو پرداخت و گفت : در پايان دهه 60 فوكو در كتاب باستان شناسي دانش واژه ايجاب را به كار مي برد. استاد فوكو از دو واژه تقديم و ايجاب به عنوان دو مفهوم كليدي در انديشه هگل استفاده مي كرد. واژه ايجاب جاي درست خود را در تقابل بين دو دين طبيعي و دين ايجابي پيدا مي كند. در حالي كه دين طبيعي متوجه رابطه بي واسطه كلي عقل انساني با الوهيت است.

وي افزود: ايجاب امري است كه بايد با عقل سازش كند و با اين سازش عقل خصيصه انتزاعي خود را از دست مي دهد و با غناي انضمامي زندگي تناسب مي يابد. بنابراين ايجاب در مركز چشم اندازها قرار دارد. هدف فوكو ترجيحاً پرسش از حالات انضمامي است كه به وسيله آنها ايجابها در بطن روابط سازو كار و بازهاي قدرت عمل مي كنند.

آگامبن همچنين به ارائه تبارشناسي الهياتي اقتصاد و حكومت از انتظام نمود و سپس به قرون وسطي و تاريخ كليسا و آباء آن اشاره كرد و گفت: انتظامي كه فوكو از آن تعبير مي كند با ميراث الهياتي قرون وسطي ارتباط دارد. به اين ترتيب اين انتظام ها مي تواند دوباره به همان شكل باز گردد كه در خدا وجود را از عمل و طبيعت را از عمل حكومت و اداره دنياي مخلوقات جدا مي كند. واژه انتظام نام چيزي است كه در آن به وسيله آن يك فعاليت ناب حكومت بدون هيچ بنيادي در وجود متحقق مي شود. به اين علت است كه اين انتظامها بايد هميشه روند سوژه سازي در پي داشته باشند به همين علت است كه بايد سوژه خود را توليد كند.  

آگامبن در چند دانشگاه اروپايي و كالج بين‌المللي فلسفه در پاريس سمت استادي دارد.وي با طرح مفاهيم "وضعيت اضطراري" و "هومو ساكر" (Homo Sacer) شهرت يافت. ازآگامبن و درباره او تاكنون مقالات بسياري در نشريات فارسي چاپ شده كه عمدتاً به موضوعات مربوط به همين مفاهيم پرداخته اند.

آگامبن تحصيلات خود را در دانشگاه رم گذراند و تز دكتراي خود را درباره انديشه‌هاي سياسي "سيمون وي" نوشت. او در سال‌هاي 1966 و 1968 در درسگفتارهاي هايدگر درباره هراكليتوس و هگل شركت كرد.

آگامبن كه ابتدا به زبان‌شناسي و فقه‌اللغه و پوئتيك علاقه داشت، رفته رفته به كار در حوزه فلسفه سياسي گرائيد. آگامبن كه به كساني چون ايتالو كالوينو، ژان لوك نانسي، ژاك دريدا و ژان فرانسوا ليوتار نزديك بوده است، بيشترين تأثير فكري را از والتر بنيامين، كارل اشميت و ميشل فوكو گرفته است. آگامبن ويراستار ترجمه دوره كامل آثار بنيامين به ايتاليايي است.

اگرچه آثار مكتوب او معمولاً بسيار تخصصي هستند، اما آگامبن به ويژه در سال‌هاي پس از 11 سپتامبر در غالب يك روشنفكر حوزه عمومي هم ظاهر شده است. آگامبن منتقد جدي سياست‌هايي است كه دولت آمريكا در پاسخ به حملات 11 سپتامبر 2001 در پيش گرفت و از اين ميان توجه خاصي به وضعيت حقوقي زندانيان گوانتانامو دارد.