به گزارش خبرنگار مهر، ابراهیم پرویز، وابسته فرهنگی ایران در ترکمنستان گزارشی از روند مرمت قلعه تاریخی «منصورتپه» در این کشور، تهیه و تنظیم کرده و آن را برای انتشار در اختیار خبرنگار مهر قرار داده است.
این گزارش در زیر از نظر مخاطبان می‌گذرذ:
نامگذاری سال ۲۰۱۶ در کشور ترکمنستان با عنوان «سال پاسداشت میراث، تحول کشور» انگیزه قوی برای مطالعه آثار ارزشمند تاریخی و فرهنگی ایجاد کرد. بر این اساس، مطالعه، مرمت و بازسازی قلعه منصورتپه واقع در قلمرو استان آخال در ۶ کیلومتری جنوب غربی مرزهای جدید پایتخت همچنان ادامه دارد. قلعه منصورتپه از سه بخش مجزا تشکیل یافته است، ارگ داخلی که ارتفاع آن ۲-۳ متر بالاتر از سطح قلعه و به شکل مستطیل به طول ۵۰×۴۵ متر در مرکز تپه واقع شده است. دیوار بنا از سنگ و خشت خام ساخته شده و به برج‌های مراقبت مجهز است.
تپه بخش اصلی این اثر تاریخی به شکل پنج گوشه به اندازه ۲۰۰×۱۶۰ متر بوده است. بخش شمالی بنای باستانی ۶، ۷ متر از سطح زمین‌های اطراف بالاتر بوده است که ارتفاع آن در سمت جنوبی به تدریج کاهش می‌یابد. حتی با یک نگاه معمولی نیز نمای سنگی و آثار معماری در محدوده بنای تاریخی و داخل ارگ به طور واضح دیده می‌شود. همه اطراف تپه را حومه احاطه کرده است.
مطالعه این اثر تاریخی طبق یافته‌های باستان‌شناسی و پژوهش‌های اولیه نشان می‌دهد که زندگی در منصورتپه در یک دوره قابل توجهی از تاریخی بدون وقفه، جریان داشته است. در کاوش‌هایی که در اطراف قلعه تقریباً در ۳۰۰ متری شمال تپه انجام گرفت، مخروبه صلیبی شکل کشف شد. پایه بنا از دو ردیف سنگ با خشت خام چیده شده است.
دیوارهای بنا از خشت خام به اندازه ۵×۲۵×۲۵ سانتی‌متر ساخته شده و در ساخت چهارگوشه گنبد و طاق از خشت خام و آجر سوخته استفاده شده است. سقف طاق در ارتفاع ۸۰ سانتی‌متری از سطح کف اتاق آغاز می‌شود. با این حساب، ارتفاع کل دیوارهای بنا حدود ۸.۱ متر است، کنج‌های آن از چهار سوی شمال، جنوب، شرق و غرب احاطه شده است. فرورفتگی قسمت شرقی بنای صلیبی شکل که نقش در ورودی را داشته به شکل راهرو طاقدار با پلکانی بوده که تا دروازه خروجی امتداد داشته است. بنا پایین‌تر از سطح قدیمی پوسته زمین ساخته شده که شاید به تبع اعتقادات و آئین‌های مذهبی آن دوره بوده است.
در حال حاضر تحقیقات باستان‌شناسی در محدوده منصورتپه در حال انجام است. در جریان کاوش از بخش جنوب‌شرقی قلعه، دیوارهای قلعه و چند اتاق مجاور کشف شد. اتاق‌ها عمدتاً مستطیل شکل هستند. در ساختار دیوارها عموماً از خشت‌های خام مربع‌شکل با مشخصه قرون وسطی استفاده شده و با ملات آهک و گچ سفیدکاری شده است. دو سه لایه گچ از بعضی از قسمت‌های دیوارها باقی مانده که نشان می‌دهد در یک دوره طولانی مدت از ساختمان استفاده شده است.
کف یکی از اتاق‌ها که مشرف به جنوب است، با مرمر سفید پوشیده شده است. استفاده از شیار باریک در ساختار دیوار شمالی و همچنین کشف قطعات سفالی نشان می‌دهد که اتاق مذکور جهت تولید وسایل مورد استفاده قرار گرفته است.
اشیای باقیمانده از بنای باستانی از قبیل سفال و شیشه، سنگ، ابزار فلزی و ادوات خانگی که در نتیجه تحقیقات باستان‌شناسی در منصورتپه کشف شده، حاکی از وجود زندگی از عصر حجر و مس (هزاره ۵-۴ قبل از میلاد) تا اواخر قرون وسطی است. سنگ چخماقی که در منصورتپه به دست آمده، نشان از رشد کشاورزی و صنایع دستی مردم بدوی است. همچنین در حین حفاری در محدوده منصورتپه، تکه‌هایی از ظروف سفالین قدیمی با خطوط هندسی ابتدایی و اشکال سیاه و سفید یافت شده که بیانگر شکوفایی زندگی در دوران مس و سنگ (هزاره ۵-۴ قبل از میلاد) بوده است.
دوک نخ‌ریسی و حلقه و مهره‌هایی که در طول حفاری مربوط به آن دوران پیدا شده است، حقایق جالبی را درباره آغاز توسعه صنایع دستی سنتی، صنعت زرگری بدوی و طرز زندگی انسان‌ها در ادوار قدیم ارائه می‌دهد. اختراع چرخ سفالی در این دوره قابل توجه است. این دست‌ساز انسان به عصر برنز (هزاره ۳-۲ قبل از میلاد) تعلق دارد؛ عصری که در آن زمان چرخ برای اولین بار اختراع شد.
بخشی از مجموعه غنی ظروف سفالین را ظروف خاکستری رنگ تهیه شده از خاک رس تشکیل می‌دهند که به آغاز عصر آهن (هزاره اول قبل از میلاد) برمی‌گردد. بین آنها ظروفی مشاهده می‌شوند که روی آنها با اشکال هندسی تزیین شده است.
منابع نسخ خطی گواه آن هستند که در زمان‌های قدیم در حومه نساء قدیم که اولین پایتخت و مرکز اقتصادی و فرهنگی پادشاهی قدرتمند پارت بوده، ده‌ها دهکده بزرگ وجود داشتته است که به طور کامل نیازهای محصولات کشاورزی حاکمان را تامین می‌کردند. طبق نوشتارهای حک شده روی ظروف سفالین، در آن زمان از ۱۷ منطقه مسکونی عادی و ۱۰ منطقه بزرگ مسکونی، مالیات اخذ می‌شد. یافته‌های محققان نشان می‌دهد که در کتیبه‌های باستانی به منطقه کوشی (KOSHI) و سایر مناطق جغرافیایی مشهور اشاره شده است.
این احتمال وجود دارد که منصورتپه قدیم یکی از این مناطق زیستی مهم بوده و «شهر پادشاهان و خدایان» را با انواع محصولات کشاورزی تامین می‌کرده است. ظرف سفالی که در اطراف قلعه منصورتپه کشف شده است، به عنوان نمونه بارز عینی مشخص می‌کند که بر روی این ظرف سفالی (به ارتفاع یک متر) به صورت مستقیم مهرهای متعددی گذاشته شده است. بر روی مهرها، تصاویر شاخه‌های درختان مختلف و خوشه‌های انگور دیده می‌شود. در دوران قرون وسطی، منصورتپه همچنان یکی از مناطق نساء قدیم باقیمانده است.
با توجه به منابع مکتوب قرون وسطی، در قرن ۱۰ میلادی، یک دوره جدید رشد اقتصادی در نساء آغاز می‌شود. در اوایل قرن ۱۱ میلادی، نساء در ترکیب دولت بزرگ سلجوقیان قرار گرفته و به حوزه پیشرفته قرون وسطی تبدیل می‌شود که بزرگ‌ترین رشد و پیشرفت اقتصادی و فرهنگی خود را در آن موقع کسب کرده و یکی از مراکز مهم و پیشرفته خراسان به شمار می‌رفته است. نساء در قرون وسطی دارای بهترین ابریشم، پارچه‌های نخی تولید شده توسط پیشه‌وران ماهر و انواع ابزارآلات فلزی و ظروف سرامیکی بوده است.
صنعت سفالگری در این دوران شهرت جهانی به دست آورده بود. به خصوص، کاسه‌های سبزرنگ و بشقاب‌های بزرگ سفالی که از کیفیت بالایی برخوردار بودند یا شمعدان‌های متعلق به قرون وسطی که هنرمندانه ساخته می‌شدند، نمونه رشد و رونق سریع هنر سفالگری در آن دوران بوده است.
مسیرهای کاروان و مسیرهای تجاری اصلی که از نساء به شرق و شمال امتداد داشتند و آن را با سایر مراکز تجاری بزرگ خوارزم و دهستان وصل می‌کرد، از طریق مسیر منصورتپه بوده است. به گفته محققان، سفال‌های یافت شده در این منطقه، در مرو و مشهد که در دوران قرون وسطی از مراکز رشد یافته صنایع سفالگری بود، ساخته می‌شد. به احتمال زیاد آنها توسط بازرگانان آورده شده باشند که به نوعی بیانگر وجود مناسبات تجاری و اقتصادی رشدیافته منطقه با مراکز عمده پیشرفته آسیای مرکزی است.
منصورتپه در سال ۱۲۲۰ از طرف قشون چنگیزخان غارت شد و ویرانی‌هایی که در نتیجه حمله چنگیزخان به بار آمده است، هنور هم در یافته‌های باستانشانی پیدا می‌شود. اما دوره وحشتناک مغول‌ها گذشت. منصورتپه مجدداً مرمت و بازسازی شد. تعداد زیادی ظروف و ابزار سفالی که در نتیجه کاوش‌های باستان‌شناسی به دست آمده است به قرون چهاردهم و پانزدهم تعلق دارند که بر روی آنها اشکال نباتات و حیوانات حک شده است.
زندگی در منصورتپه و اطراف آن تا اواخر قرون وسطی (قرون ۱۶-۱۸) نیز وجود داشت. یافته‌های باستان‌شناسی و بازمانده‌های بناها و ساختمان‌های معماری حقیقت این ادعا را اثبات می‌کند.
بنا بر اطلاعاتی که از گذشتگان به دست آمده است، در اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ در دامنه کوه‌ها که منصورتپه را از طرف شمال احاطه کرده، سیستم پیچیده آبیاری وجود داشته است. آب از طریق جویبارها به روستای ازقند انتقال می‌یافت. تعدادی آسیاب آبی در کنار جوی آب وجود داشته است. قلعه‌هایی با برج‌های نگهبانی در اطراف منصورتپه تا امروز باقی مانده‌اند که به آن دوران تعلق داشته و احتمال دارد که آنها متعلق به خانه‌های آسیابانان و زمین‌داران بزرگ بوده باشد. اکثراً آنها در مسافت‌های دور از هم قرار داشتند.
کاوش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که اماکن یادشده توسط کشاورزان قدیمی آسیای مرکزی پایه‌گذاری شده و در طی قرون متمادی از پیشرفته‌ترین مراکز اجتماعی و فرهنگی بوده‌اند.
نظر شما