به گزارش خبرگزاری مهر، محمد پزشگی عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در یادداشتی به بررسی تمدن و جامعه شرقی قدیم و تفاوت آن با نگرش و بینش جامعه و تمدن شرقی جدید و همچنین تفاوت های این نگرش ها با بینش و گرایش های غربی پرداخته است که در ادامه از نظرتان می گذرد:
از زمان آشنایی جوامع اسلامی با تمدن و فرهنگ مغرب زمین، واکنش جوامع اسلامی در برابر این پدیده به پیدایش دیدگاه های مختلفی در حوزه اندیشه اسلامی منجر گشت. برخی از مسلمانان با نادیده انگاشتن مواجهه غرب، همان شیوه زندگی پیش از آشنایی با این تمدن را ادامه دادند. این دیدگاه به دیدگاه سنتی در اندیشه اسلامی ۱۵۰ ساله جهان اسلام معروف شد. این دیدگاه با نادیده انگاشتن تحولات پیش آمده، خواهان تداوم همان سبک زندگی مبتنی بر آداب و رسوم چندین ساله در جوامع اسلامی هستند. اما دیدگاه های دیگر در این جوامع در قبال پدیده غرب به بی تفاوتی خلاصه نشد.
دیگر مسلمانان در برابر این تحول یا واکنش منفی از خود نشان دادند و یا این که با پذیرش واقعیت موجود درصدد یافتن زندگی مؤمنامه در شرایط جدید برآمدند. واکنش های منفی به نفوذ فرهنگ غرب به سه شکل عمومی خود را نشان داد. نخستین شکل، مقاومت در برابر این نفوذ و پناه بردن به گذشته پرافتخار تمدن اسلامی و تلاش جهت بازسازی الگوی ایده آل گذشته برای دوران حاضر بود. این دیدگاه که در واقع دیدگاه محافظه کاری اسلامی است، برخلاف دیدگاه سنتی در تلاش برای ساختن ایدئولوژی اسلامی از سنت گذشته بود. دیدگاه محافظه کار در تمایز آن از دیدگاه پیشین، دیدگاه سنت گرا نامیده می شود. در این نوشته دیدگاه سنت گرا مورد بررسی قرار نگرفت، چرا که نویسنده، اطلاعی از متفکران این دیدگاه که درخصوص مطالعات زنان سخن گفته باشند نیافت.
دومین دیدگاه منفی به تمدن غرب، دیدگاه نوسلفی است. دیدگاه نوسلفی که به لحاظ تاریخی از دهه دوم سده بیستم میلادی به صورت دیدگاه مسلط در جهان اسلام خود را نشان داد و تا دهه هشتاد میلادی نفوذ گسترده ای داشت، براساس تعالیم جنبش های سلفی نیمه دوم سده هجدهم و آموزه های محمدبن عبدالوهاب پا گرفت، این دیدگاه با آموزه های اخیر محمد رشید رضا ـ آموزه های پس از وفات استادش عبده ـ و با یاری نویسندگانی مانند سید قطب و ابوالاعلی المودودی نضج گرفت. این گرایش پس از دهه هشتاد میلادی به دو گرایش معتدل که نوعاً در مصر آشکار شد و گرایش تندرو که در عربستان تداوم یافت، در جهان اسلام ارایه شده است.
دیدگاه سوم که واکنش احتیاط آمیزی در برابر تمدن غرب از خود نشان می دهد، دیدگاه اجتهادگراست. این دیدگاه تداوم اندیشه نوگرا در اندیشه اسلامی است که تا پیش از فروپاشی امپراتوری عثمانی، و ادامه اصلاحات عبده در جامعه الازهر در جهان اهل سنت وجود دارد. فرآیند نزدیکی مذاهب اسلامی در اوایل دهه سی میلادی سده بیستم، دیدگاه حاضر را به حوزه جهان تشیع نیز کشاند که پس از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ ایران، در این کشور و دیگر نقاط جهان اسلام رو به گسترش گذارد.
دیدگاه های موافق با دستاوردهای تمدنی غرب، از آن جا که تصور می شد می توانند در بهبود زندگی مؤمنانه جوامع اسلامی در عصر کنونی مفید واقع شوند، در دو دیدگاه عمده خلاصه می شوند. دیدگاه تجددگرای اسلامی که درصدد تلفیق تعالیم فمینیستی ۱۵۰ ساله اخیر غرب با تجارب اسلامی و شریعت آن است. این دیدگاه خود برحسب تمایل به رهیافتی خاص، تنوعات گوناگونی می پذیرد. این دیدگاه از سویی به نقد دیدگاه های سنتی و اصول گرا پرداخته و از سوی دیگر رهیافت های تجددگرای عرفی را نمی پذیرد. تمامی دیدگاه های بالا به جز دیدگاه سنتی مسئله اساسی خود را هویت یابی مسلمانان در جهان کنونی قرار داده اند.
دومین دیدگاه اسلامی که به تحولات روی داده با نظر مثبت می نگرد، دیدگاه نسبتاً متأخر معرفت گراست که از اوایل دهه هشتاد میلادی آشکارا خود را نشان داد. این دیدگاه برخلاف دیدگاه های پیشین مسئله تجدید سنت اسلامی را وجهه همت خود قرار داده است و از طریق سازوکارهای معرفت شناسانه و روش شناسانه درصدد این مهم است. علاوه بر دیدگاه های بالا می توان از دو دیدگاه دیگر نیز نام برد که در این نوشته مورد بررسی قرار نگرفته است. دیدگاه شرق شناسی قدیم و دیدگاه شرق شناسی جدید. این دو دیدگاه با اسلام به عنوان یک موضوع مطالعاتی برخورد می کنند، یعنی اسلام برای آنها موضوع مطالعه است نه این که شیوه زندگی باشد.
پس میان مسلمانانه زیستن و درباره اسلام تحقیق کردن می توان تفاوت گذاشت. دو دیدگاه شرق شناسی از نوع مطالعه درباب اسلام هستند و از این رو بیشتر از طریق پدیدارشناسی در پی شناخت نمود میراث اسلامی هستند. تفاوت شرق شناسی قدیم که به لحاظ تاریخی تا دهه هفتاد میلادی ادامه یافت، با شرق شناسی جدید که از دهه هشتاد میلادی آغاز شد این است که دیدگاه دوم به وسیله دانشجویان مسلمان کشورهای اسلامی که فارغ التحصیل کشورهای غربی هستند به نگارش درآمد، در حالی که شرق شناسی قدیم به وسیله خود غربیان ارائه می شد.
منبع: صورت بندی مطالعات زنان در جهان اسلام، محمد پزشگی، نشر پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
نظر شما