خبرگزاری مهر-گروه استانها: مردانی که امروزه صاحب موزه شده اند از جنس مردان نمکی هستند که قرن ها با نمک جسم شان عجین شده و به مردان نمکی مشهور شده اند. مردانی که روایتگر ناگفته های اسرار آمیز و کهن از تاریخ ایران باستان هستند.
هر چند بر اساس شواهد باستان‌شناختی دره این دو رودخانه از حدود عصر برنز تا حال حاضر به تناوب مورد سکونت اقوام و گروه‌های انسانی قرار گرفته است اما این منطقه به دلیل طبیعت نسبتا خشن تا پیش از کشف بقایای مومیایی‌های معروف به انسان‌های نمکی، برای ساکنان استان زنجان، ناحیه‌ای کمتر شتاخته شده بود و هم اکنون نیز نزدیک‌ترین سکونتگاه در این منطقه، روستای حمزه‌لو است که شاید در حدود پنج خانوار در آن ساکن هستند.
کاوشهای باستان‌شناسی انجام یافته تاکنون، حاکی از آن است که در دوره هخامنشی استخراج نمک با حفر تونلها و تالارهای بسیار بزرگ، بدون استفاده از ستون‌های چوبی پشتیبان انجام می‌گرفته و از کلنگ، چکش و احتمالا قلم‌های فلزی برای کندن صخره‌های نمک، خرد کردن آنها و انتقال نمک‌های خرد شده به داخل کیسه‌های چرمی و احتمالا کیسه‌های پارچه‌ای استفاده می‌شد.
از طناب‌های بافته شده از الیاف گیاهی و جانوری نیز در بالا کشیدن کیسه‌های نمک از چاه‌ها و تونلهای عمودی استفاده می‌کردند. برای روشن کردن تونلهای تاریک و عمیق نیز از سوزاندن روغن در پیه‌سوزهای سفالی بهره می‌گرفتند.
عمارت ذوالفقاری بنایی تاریخی با معماری بومی، در دو طبقه با دیوارهای بلند و سقف های لمبه کاری شده با وجود مردان نمکی که بی نظیر ترین مومیایی ها در دنیا هستند ارزشی مضاعف یافته است.
این مومیایی های نمکی با قدمتی چند هزار ساله یادگاری از معدن نمک چهر آبادند همان معدنی که امروزه از نمک آن برای درمان بیماری های تنفسی استفاده می شود.
تماشای مردان نمکی زنجان پرده از هویت تاریخی زنجان بر می دارد، پوشینه های طرحدار رنگی، چاقوی بسته شد به کمر مرد نمکی،پا پوش ها وموهای بلند این مومیایی ها بیانگر تمدن کهن این سرزمین است
تماشای مردان نمکی زنجان پرده از هویت تاریخی زنجان بر می دارد، پوشینه های طرحدار رنگی، چاقوی بسته شد به کمر مرد نمکی،پا پوش ها وموهای بلند این مومیایی ها بیانگر تمدن کهن این سرزمین است.
تا اینکه بین سال‌های ۲۴۲۰ تا ۲۳۸۰ قبل، ریزش تونلهای معدن موجب کشته شدن معدن‌کاران هخامنشی و توقف بهره‌برداری از نمک تا اوایل دوره ساسانی شده است. فعالیت معدن‌کاران ساسانی از حدود سده سوم میلادی آغاز و تا سده ۶ میلادی ادامه یافته است.
لایه‌های پی‌درپی و ضخیم واریزه‌های معدنی، نشانگر فعالیت طولانی مدت معدن‌کاوی در چهرآباد است. حتی لایه‌هایی نیز وجود دارد که حاوی کاه مشاهده می‌شود که نشان‌دهنده محل نگهداری غذا و یا خود چهارپایان در طول دوره فعالیت معدن است.
کاوشهای باستان‌شناسی انجام یافته تاکنون، حاکی از آن است که در دوره هخامنشی استخراج نمک با حفر تونلها و تالارهای بسیار بزرگ، بدون استفاده از ستون‌های چوبی پشتیبان انجام می‌گرفته و از کلنگ، چکش و احتمالا قلم‌های فلزی برای کندن صخره‌های نمک، خرد کردن آنها و انتقال نمک‌های خرد شده به داخل کیسه‌های چرمی و احتمالا کیسه‌های پارچه‌ای استفاده می‌شد.
چاقویی که نشانه ای از فلزکاری در روزگارن دور این منطقه پاپوش هایی شبیه چاروق که صنایع دستی زنجان و لباس های دارای نقوش همگی دیروز را به امروز پیوند می دهدچاقویی که نشانه ای از فلزکاری در روزگارن دور این منطقه است، پاپوش هایی شبیه چاروق که صنایع دستی زنجان است و لباس های دارای نقوش همگی دیروز را به امروز پیوند می دهد.
مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان گفت: بر اساس مطالعات صورت گرفته این منسوجات متعلق به دوره هخامنشی و ساسانی بوده است که در بافت آنها از تکنیکهای متفاوتی در آن دوره استفاده شده است از جنسهای مختلف مو، پشم و نمدی بوده و وجود نقوش مختلف و طرحهای زیبا در بافت این پارچه ها از ویژگی‌های بارز آنها به شمار می رود.
بر اساس بررسی‌های به عمل آمده منسوجات کشف شده متعلق به ۲ هزار و ۳۵۰ سال قبل بوده است
یحیی رحمتی در گفتگو با خبرنگار مهر، افزود: بر اساس بررسی‌های به عمل آمده منسوجات کشف شده متعلق به ۲ هزار و ۳۵۰ سال قبل بوده است.
وی با بیان اینکه منسوجات و پارچه های بدست آمده از معدن چهرآباد و هنر و ظرافت بکار رفته در این پارچه ها نشان از قدمت پارچه بافی و صنعت نساجی در ایران است، گفت: منسوجات و یافته های بدست آمده از مردان نمکی چهرآباد شامل دو دوره تاریخی ساسانیان و هخامنشیان است.
رحمتی افزود: مجموعه وسایل و اشیائی از معدن نمک چهرآباد استان زنجان کشف شده که بسیار بی نظیر است و این یافته ها یکی از مستندات قوی حوزه منسوجات کشور از نوع تاریخی به شمار می رود.
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان ادامه داد: منسوجات به دست آمده از معدن نمک چهرآباد برای نخستین بار رونمایی شده و به نمایش گذاشته شده است.
تنها لباس بازمانده از دوره هخامنشیان بر تن مردان نمکی بوده است
رحمتی افزود: قدمت این منسوجات و ظرافت به کار رفته در بافت آنها بر اهمیت آنها بیش از پیش می افزاید که مورد توجه باستان شناسان وکارشناسان این رشته است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان با بیان اینکه تنها لباس بازمانده از دوره هخامنشیان بر تن مردان نمکی بوده است گفت: منسوجات و لباس مردان نمکی از اشیای قابل توجه همراه آنان است.
در کنار تمام اشیا و سفالینه هایی که کنار مردان نمکی معدن چهرآباد زنجان یافت شد، منسوجاتی که متعلق به دو دوره ساسانی و هخامنشی بود شگفتی بسیاری از پژوهشگران را بر انگیخته است.
رحمتی افزود: در کنار تمام اشیا و سفالینه هایی که کنار مردان نمکی معدن چهرآباد زنجان یافت شد، منسوجاتی که متعلق به دو دوره ساسانی و هخامنشی بود شگفتی بسیاری از پژوهشگران را بر انگیخته است.
وی ادامه داد: نوع، کیفیت بافت و الیاف به کار رفته در این منسوجات شگفت انگیز است و وجود چنین پارچه های ارزشمند و زیبایی نشان دهنده برخورداری مردم آن دوران از فن پیچیده نساجی است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان گفت: منسوجات متعلق به مرد نمکی شماره یک متعلق به دوره ساسانی و دارای عمر یک هزار و ۷۵۰ سال و مردان نمکی دو، سه و چهار متعلق به دو هزار و ۳۵۰ سال پیش است.
رحمتی با بیان اینکه الیاف به کار رفته در این منسوجات از دو جنس پشم و مو و یا تلفیقی از هر دو است و افزود: یکی از بی نظیرترین پارچه های قدیمی به همراه مرد نمکی کشف شده است.
مرد نمکی شماره یک متعلق به دوره ساسانی است که در موزه ملی ایران نگهداری می شود
وی ادامه داد: مرد نمکی شماره یک متعلق به دوره ساسانی است که در موزه ملی ایران نگهداری می شود و مردان نمکی دو، سه و چهار را متعلق به عصر هخامنشیان و دارای قدمت دو هزار و ۵۰۰ ساله است.
پس از آنکه نیم پیکره مرد نمکی شماره یک در سال ۱۳۷۲ در معدن نمک چهر آباد به حال خود رها شد تلاش چندانی برای تعطیل کردن استخراج مکانیکی و لغو بهره‌برداری از معدن صورت نگرفت تا در پائیز ۱۳۸۳ معدن کاران حین کار با بولدوزر مجدداً با بقایای اسکلت انسانی مواجه شدند که به دلیل کار با بولدوزر تا حد زیادی متلاشی‌شده بود.
با جستجوی معدن کاران در میان خاک‌های آشفته، علاوه بر جمع‌آوری قسمت‌هایی از بقایای انسانی تکه‌تکه شده، اشیایی نیز به دست آمد که به اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان منتقل شد.
بررسی‌های اولیه بر روی بقایای انسانی، که پس از انتقال به میراث فرهنگی، مرد نمکی ۲ نام‌گذاری شد، نشان داد که این بقایا متعلق به مردی میان‌سال با میانگین قد حدود ۱۸۰ سانتی‌متر بوده که در جریان ریزش دیواره ها و سقف تونل کشته‌شده است.
ازجمله اشیایی که همراه مرد نمکی ۲ یافت شد تکه سبد و میخ‌های چوبی، طناب‌های گیاهی و منسوجات استازجمله اشیایی که همراه این مرد نمکی یافت شد می‌توان به تکه سبد و میخ‌های چوبی، طناب‌های گیاهی و منسوجات اشاره کرد
ازجمله اشیایی که همراه مرد نمکی ۲ یافت شد تکه سبد و میخ‌های چوبی، طناب‌های گیاهی و منسوجات استازجمله اشیایی که همراه این مرد نمکی یافت شد می‌توان به تکه سبد و میخ‌های چوبی، طناب‌های گیاهی و منسوجات اشاره کرد.
کشف اتفاقی مرد نمکی ۲ و مجموعه‌ای از اشیا موجب ازسرگیری پژوهش های باستان‌شناسی در معدن نمک چهر آباد بعد از گذشت ۱۱ سال شد.
سریال مردان نمکی معدن چهر آباد با کشف مرد نمکی جدید همانند مرد نمکی شماره سه در پی باطله برداری در زمستان سال ۸۳ تداوم یافت و به دلیل کشف مومیایی توسط بولدوزر، این جسد نیز به‌صورت متلاشی‌شده و تکه‌تکه یافت شد.
بقایای مومیایی یا همان مرد نمکی ۳ شامل استخوان، لباس و قسمت‌هایی از بافت نرم بود که همچون معدنچیان دیگر براثر ریزش تونل و سقوط یک سنگ چند تنی روی او کشته‌شده است.
به هنگام کشف جسد در وضعیت دمر قرار داشت. به شکلی که صورت و قسمت جلوی بدن روی خاک قرارگرفته بود.
دستها از ناحیه آرنج خم‌شده، دست چپ روی زمین و دست راست در حالت تقریباً مشت شده است. پای راست به‌صورت نیمه‌باز و پای دیگر جمع شده در زیر شکم قرار داشت. باوجود شکستگی جمجمه در چند قسمت، دلیل مرگ بر اساس تحقیقات انجام‌یافته توسط دکتر شکوهی با عکس‌برداری سی‌تی‌اسکن، فشار بر قفسه سینه و پارگی قلب درنتیجه ریزش تونلها و ریزش خاک و آوار روی وی بوده است.
بر اساس تحقیقات انجام‌گرفته مشخص شد این مومیایی طبیعی، پسر جوانی بوده که به هنگام مرگ حدود ۱۶ سال داشته است. قد این مومیایی ۱۷۰ تا ۱۷۵ سانتی‌متر است. بر گوشهایش حلقه‌هایی از جنس نقره دیده می‌شود. موهای سر وی کوتاه و به رنگ خرمایی است.
به همراه این جوان مومیایی‌شده، اشیای جالب‌توجهی نیز کشف شد. یکی از این اشیا چاقوی فلزی با دسته استخوانی است که در غلافی چرمی به کمربند پارچه‌ای او بسته‌شده است. از اشیای دیگر می‌توان به دو کوزه کوچک سفالی سالم اشاره کرد. همچنین طناب‌های گیاهی، یک‌مهره کوچک با لعاب آبی، یک پی‌سوز سالم دودزده، ۱۱ تکه سفال نیز همراه این جسد یافت شده است.
سرپرست هیئت کاوش معدن چهرآباد زنجان با بیان اینکه اولین مومیایی مردان نمکی در سال ۱۳۷۲ کشف شده است، گفت: درهمان زمان مشخص شد که معدن کارانی وجود داشته که کار معدن انجام می دادند و در حال حاضر نیز کاوش ها ادامه دارد تا اطلاعات بیشتری در این خصوص بدست آید.
سرپرست هیئت کاوش معدن چهرآباد زنجان با اشاره به اینکه در معدن چهرآباد شهرستان ماهنشان نمک استخراج شده است، اظهار داشت: مطالعات از سال ۲۰۱۰ میلادی در معدن چهره آباد وجود داشته است که تا به امروز بتوانیم از وضعیت اجتماعی و اقتصادی آن دوره اطلاعاتی را بدست اوریم و وضعیت معدن کاران آن زمان را بازسازی کنیم.
عالی افزود: فعالیت هایی که تا به امروز صورت گرفته است در قالب یک کتاب به دوزبان انگلیسی و فارسی گردآوری شده و مجموعه کارها و کاوش های راجع به معدن در کتاب چاپ شده است.
در ادامه فصل سوم کاوش مشترک که اداره کل میراث فرهنگی استان زنجان با موزه و دانشگاه بوخوم آلمان در پی انعقاد تفاهم‌نامه طی سال 2010 داشته، در دست انجام دارد که طی این برنامه که از حدود دو هفته پیش آغاز شده این فصل در سه قسمت کاوش باستان‌شناسی، مطالعات محیطی باستان‌شناسی و همچنین مطالعات ژئوفیزیک انجام خواهد شد
سرپرست هیئت کاوش معدن چهرآباد زنجان با بیان اینکه مومیای دیگر در سال ۸۳ پیدا شد که در دو فصل موفق شدیم بقایای انسانی مردان نمکی را پیدا کنیم، گفت: امسال در ادامه فصل سوم کاوش مشترک که اداره کل میراث فرهنگی استان زنجان با موزه و دانشگاه بوخوم آلمان در پی انعقاد تفاهم‌نامه طی سال 2010 داشته، در دست انجام دارد که طی این برنامه که از حدود دو هفته پیش آغاز شده این فصل در سه قسمت کاوش باستان‌شناسی، مطالعات محیطی باستان‌شناسی و همچنین مطالعات ژئوفیزیک انجام خواهد شد.
عالی تصریح کرد: تفاهم نامه ای بین دانشگاه و موزه بوخوم آلمان در زمینه معدن کاری و باستان شناسی بسته شده تا بتوانیم زندگی و اوضاع اجتماعی و اقتصادی معدن کاران ان زمان را بازسازی کنیم.
از ویژگی‌های بسیار مهم این مومیایی طبیعی، لباس کامل است که بر تن او دیده می‌شود. این لباس از بالاپوشی بلند، یک شلوار و کفش چرمی تشکیل‌شده است.
مرد نمکی پنجم در کاوش فصل دوم در حالی یافت شد که به‌جز سر بقیه قسمتهای بدن زیر صخره و سنگهای آواری بزرگ قرارگرفته بودمرد نمکی پنجم در کاوش فصل دوم در حالی یافت شد که به‌جز سر بقیه قسمتهای بدن زیر صخره و سنگهای آواری بزرگ قرارگرفته بود. شکل جسد نشان می‌داد که این شخص نیز همچون نمونه‌های قبلی براثر حادثه‌ای که منجر به تخریب و ریزش تونل شده، کشته و مدفون‌شده است.
برخلاف مومیایی نمکی شماره ۴ بیشتر بافت بدن مرد نمکی پنجم پوسیده‌شده و از بین رفته و بافت نرم فقط در قسمت‌هایی کوچک از دودست، پاها بخشهایی از صورت، سینه و لگن باقی‌مانده بود. کم بودن میزان نمک در این محیط، نفوذ آب از بالای کوه به این بخش از معدن، از دلایل اصلی پوسیده شدن زیاد مرد نمکی ۵ است.
پیش از کاوشهای دو فصل ۸۳ و ۸۴ در معدن نمک چهر آباد، بر اساس یافته‌های سال ۷۲ تصور بر این بود که معدن، محل کشته شدن شاهزاده ساسانی و یا نماینده هیئت حاکمه اقوام سکایی در سده ۸ پیش از میلاد بوده است. اما با کاوشهای دو فصل اخیر مشخص شد که همه مومیایی‌های مکشوفه از معدن، کارگرانی بودند که درنتیجه ریزش معدن و فروریختن دیواره‌ها و سقف و تونلها کشته و مدفون‌شده‌اند.
بر اساس آزمایش ها مشخص شد که مرد نمکی ۳، ۴، ۵، مربوط به دوره هخامنشی با قدمت حدود ۲۳۰۰ سال و مرد نمکی ۱، ۲، مربوط به دوره ساسانی، با قدمت حدود ۱۵۰۰ تا ۱۷۰۰ سال قبل است. بنابراین با توجه به شواهد و مدارک موجود، ریزش تونلهای معدن چهر آباد، دست‌کم دو بار رخ‌داده است.
در حال حاضر به‌استثنای مومیایی نمکی شماره یک که در موزه ملی نگه‌داشته می‌شود، سایر اجساد و اشیای به‌دست‌آمده از معدن چهرآباد در موزه ذوالفقاری زنجان، تحت نظارت کارشناسان مربوط نگهداری می‌شوند.
نظر شما