به گزارش خبرگزاری مهر، الحمد لله ربّ العالمین و الحمد لله الذی لا مُضادّ له فی مُلکه و لا مُنازِعَ لَهُ فی أمره. الحمدالله الذی لا شریک لَهُ فی خلقه ولا شبیه لَهُ فی عَظَمَتِه (جزء من دعاء الإفتتاح) وصلّی الله علی سیدّنا ونبیّنا محمّد صلّی الله علیه وعلی آله الطاهرین واصحابه المنتجبین.
عبادالله ! أُوصیکم و نفسی بتقوی الله و اتّباع امره و نهیه.
شناخت صحیح دین و عمل به آن، آثار و فوائد زیادی را در زندگی فردی انسان بر جای می گذارد. از جملۀ آن آثار معنویت و آرامشی است که انسان در زندگی خود به دست می آورد و سبب می شود در برابر رنجها و سختی های روزگار مقاومت داشته باشد. و در پی آن از صحنه کنار نرفته و در مواجهه با سختی ها که لازمۀ زندگی در این دنیا است به راحتی از آن عبور نماید.
نحوۀ برخورد با حوادثِ دنیای مادی
یکی از موضوعاتی که می بایست بدان توجّه لازم شود، این است که زندگی در این جهان با همۀ ویژگی هایش دارای خصوصیاتی است. بدین بیان که در این دنیا انسانها با حیات و مرگ، فقر و غنی، فنا و بقاء، لذت و رنج، سلامت و بیماری، پیری و جوانی، خوشبختی و بدبختی، و بسیاری از مسائل دیگر مواجهه اند؛ و هیچ چاره ای هم جز این که با این واقعیت ها به زندگی خود ادامه دهند، ندارند. البته نکتۀ مهمی که در این مسأله وجود دارد آن است که چگونه این حوادث باید مورد تبیین و تفسیر قرار گیرد و نیز چگونه باید با آن ها برخورد شود و نسبت به آن واکنش نشان داد.
روشن و واضح است که هر مکتب فکری تلاش می کند در ابتدای امر به تفسیر این حوادث طبیعی و غیر طبیعی بپردازد، و در مرحله بعد راهکارهایی را در مواجهه با آنها در پیش و روی انسانها قرار دهد.[۱] البته جهان بینی به صورت دقیق می تواند به همۀ این مسائل بپردازد با این ویژگی که هم دارای آرمان و اهداف باشد، و هم بتواند راهکار ارائه بدهد، و هم به بایدها و نبایدهای مواجهه با هر حادثه ای بپردازد؛ و مهم تر از همه تعهدآور و مسئولیت ساز باشد. و همچنین بتواند راههای رسیدن به هدف را به درستی هدایت و راهنمایی نماید، تا در نتیجه بتواند نشاط، فداکاری، شوق و ذوق را به زندگی، و نیز آرامش و معنویت و عقلانیت را به ارمغان آورد. از این رو بدون شک جهان بینی علمی و یا فلسفی محض همۀ این ویژگی ها را ندارند. و به همین جهت یک جهان بینی توحیدی و الهی است که می تواند بر اساس وجود برخی ملاکها و معیارها در مواجهۀ انسان با هستی ـ که ممکن است به ظاهر تضادهایی را در چشم او پدید آورد ـ به حل تضادها بپرداخته، و به او کمک نماید تا برای عبور از این تضادها به موفقیت دست یابد.
بهترین نوع جهان بینی
بسیار روشن است که بهترین جهان بینی آن است که ویژگیهایی نظیر منطقی و قابل استدلال بودن را داشته باشد، تا به زندگی و حیات بشری معنا داده، و شوق و ذوق و نشاط را به زندگی انسان بازگرداند. همچنین برای انسان ـ چه در بعد فردی و اجتماعی ـ تعریف مقدسی و روحانی را به حیات و زندگی ایشان بدهد، تا جملگی بتوانند آن را عمیقاً درک نمایند. البته لازمۀ درک همگانی آن است که باید ساده و روشن و قابل فهم برای همگان باشد، بدین بیان که نباید خیلی پیچیده ارائه گردد. و همچنین به دنبال آن فهم و درک همگانی باید تکلیف ساز و تعهد آور نیز باشد. و هدف از حیات و زندگی را برای انسانها به زیبائی روشن سازد، بدون آنکه ابهامی در آن وجود داشته باشد. لذا جامعۀ اسلامی معتقد است که پیامبران این نقش مهم را برای شناسائی هدف و مقصد و راه را به بهترین شکل ایفاء کردند. زیرا مهمترین مأموریت آنان از جانب خدای متعال این بود که در ابتدا انسان نسبت به خودش شناخت پیدا کند، و ابعاد وجودی ایشان را به درستی تفسیر و تبیین، و به او بیاموزند. به همین جهت خود آنها اولین مفسران کتابهای آسمانی می باشند. چرا که در آیات متعددی از قرآن کریم به این امر اشاره شده است: «لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ؛ تا آنچه به سوی مردم نازل شده است برای آنها روشن سازی».[۲] و جای هیچ تردیدی نیست که این کتاب دربارۀ انسان و معرفی و شخصیت و جایگاه او آمده است. زیرا به صورت مکرر در این کتاب نورانی آمده است: «لَقَدْ أَنْزَلْنا إِلَیْکُمْ کِتاباً فیهِ ذِکْرُکُمْ أَفَلاتَعْقِلُون؛ ما بر شما کتابی نازل کردیم که وسیله تذکّر (و بیداری) شما در آن است! آیا نمی فهمید؟».[۳]
ویژگی های جهان بینی الهی
جهان بینی الهی و توحیدی با وجود جاذبه و عشقی که به هستی آفرین دارد، یک ظرفیت و استعداد سرشاری را برای درک عمیق از حیات و زندگی به همۀ انسانها می دهد، و باعث رونق و شکوفائی زندگی می گردد. بر این اساس هیچگاه انسان با بن بست در زندگی مواجهه نخواهد شد. زیرا این نوع جهان بینی برای برون رفت از تحقیر و سرگردانی و حیرت، راههای مناسبی را در اختیار آدمیان قرار می دهد. و از این جا روشن می شود که جهان بینی اسلامی که برخاسته از وحی است، این قدرت را دارد که بتواند به پرسشهای انسان در زمینه های گوناگون پاسخ دهد. چرا که مرحوم شهید علامه مطهری(ره) دربارۀ بهترین جهان بینی می نویسد: «بهترین جهان بینی ها آن است که بهتر بتواند وظیفه پشتوانه بودن و الهام بخش بودن خود را نسبت به همان ایدئولوژی انجام دهد. مثلاً در هر ایدئولوژیی مفاهیم مشترک عدل و مساوات و آزادی و حق و صلح و غیره هست، اما باید دید کدام جهان بینی است که این معانی را از اعماق هستی استنباط و استخراج می کند و کوشش در راه حق و عدالت و خیر و صلاح را هماهنگی با ناموس خلقت و جریان خلقت می داند و ظلم و تعدی را نوعی انحراف و سقوط و تباهی می شناسد».[۴]
وی در جای دیگر بر این باور است که جهان بینی اسلامی همه ملاک ها و معیارهای یک جهان بینی خوب و کامل را دار است و می نویسد: «جهان بینی توحیدی، یعنی درک اینکه جهان از یک مشیت حکیمانه پدید آمده است، جهان بینی توحیدی، یعنی جهان «یک قطبی» و «تک محوری» است.
جهان بینی توحیدی یعنی جهان ماهیت «از اوئی» «انّا لِلّه» و «به سوی اوئی» «إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُون»[۵] دارد، موجودات جهان با نظامی هماهنگ به یکسو و به طرف یک مرکز تکامل می یابند».[۶]
حال باید این سوال را پاسخ داد که آیا اسلام به عنوان یک جهان بینی توحیدی می تواند برای برون رفت از رنج ها و آلام بشری راهکاری ارائه دهد؟
[۱]. برخی از محورهای اخلاقی که به تفسیر و مواجهه اشاره دارند را می توان به محور اخلاق کانت بر اساس فضیلت عقلانی، محور اخلاقی کلبی بر اساس بی نیازی از وسائل زندگی، محور اخلاقی مانوی بر اساس خلاصی از رنج، محور اخلاق بودایی که بر اساس آزادی و رهایی از خواهشهای و میلهای نفسانی، محور اخلاق ایپکوری که بر اساس لذت و لذت گرایی، محور اخلاقی مارکسیستی که بر اساس منافع مادی و تنازع بقاء، محور اخلاقی ماکیاولی که بر اساس سیادت و آمریّت، محور اخلاقی نیچه ای که بر اساس فردی و دو قدرت، و محور اخلاقی اسلامی که بر اساس کرامت و بزرگواری و احساس شخصیت انسانی به تبیین این مسائل می پردازند.
[۲]. النحل/۴۴.
[۳]. الانبیاء/۱۰.
[۴]. مطهری، مرتضی، یادداشتهای شهید مطهری، ج۲، ص۳۶۴، تهران- قم، صدرا، چ اول،۱۳۷۸ش.
[۵]. البقرة/۱۵۶.
[۶]. همان، جهان بینی توحیدی (مجموعه آثار شهید مطهری)، ج۲، ص۸۳، تهران- قم، چ هشتم، ۱۳۷۷ش.
نظر شما