اخلاق سیاسی وظیفه گرای کانت

به گزارش مهر، ایمانوئل کانت جزو گروه فیلسوفان ایده آلیستی دسته بندی می شود. فلسفه ایده آلیسم به رابطه عین و ذهن می پردازد و دراین زمینه نقش اصلی را به ذهن اختصاص می دهد یعنی اینکه این ذهن است که نقش اصلی را به عهده دارد.

سوای این ویژگی مهم در تفکیک ایده آلیستی، یکسری شاخصهای بسیار مهم نیز در این رویکرد قابل توجه است. یکی ازمهمترین این شاخصها این است که دولت نهادی اخلاقی است و در معنای گسترده خود دولت با جامعه یکی است.

دولت برای رشد کامل شخصیت انسان ضروری است. انسان به طبع موجودی اجتماعی با هدفی اخلاقی است. ایده آلیستهایی چون کانت بر خلاف فردگرایانی چون لاک و هابز دولت را شر ضروری نمی دانند بلکه در دولت خیر لازم است و از این جهت بین دولت و فرد تضاد وکشمکشی وجود ندارد. چرا که هدف هر دو یکی است و آن هم کمال انسانی. دیگر اینکه فرد یک واحد اخلاقی است در واقع دولت برای فرد وجود دارد نه فرد برای دولت.

وظیفه دولت این نیست که جای فرد را بگیرد بلکه آن است که به توسعه شخصیت او کمک کند و برای دست یافتن به کمال شخصیت انسانی، فرصتهای ممکن را ایجاد کند. دولت خیر خواه افراد جامعه است بنابراین تصور آنارشیستها از دولت به شر مطلق و فردگرایانه به عنوان شر ضروری به کلی نادرست است. نظریه ایده الیستی معقتد است منافع واقعی فرد و دولت یکی است و یا حداقل باید اینگونه باشد. با چنین دیدگاهی دیگر دولت صرفا جمع تک تک افراد جامعه نیست بلکه کلی است که چیزی بیشتر از اجزای خود را داراست.  دولت اراده و شخصیت خاص خود را دارا است. چنین دولتی که سمبل اراده معتدل در کاملترین شکل خود می باشد نمی تواند هدفی بر خلاف منافع اعضای خود داشته باشد. از این دیدگاه مبنای دولت مبتنی بر اراده است نه زور. پایه اساسی آن اراده واقعی همه افراد جامعه در قالب دولت متبلور می شود. همان چیزی که روسو از آن به عنوان اراده عمومی یاد می کرد. وظیفه واقعی دولت این است که موانع را از سر راه افراد بردارد تا به هدف خود که رشد کامل شخصیت انسانی است کمک کند.

از چنین دیدگاهی است که اطاعت افراد از دولت یک امر واجب و ضروری است چرا که انسان موجودی سیاسی اجتماعی است که خارج از جامعه نمی تواند زندگی کند. دولت با نیت خیر خواهی در زندگی او مداخله می کند. فرد نیز وظیفه دارد به عنوان یک قاعده و قانون از دولت اطاعت کند. البته اطاعت فرد تا جایی است که دولت نماینده اراده واقعی افراد جامعه باشد وگرنه حق انتقاد و انقلاب نیز محفوظ است. چنین دیدگاه رویکردی به رابطه  دولت و اخلاق می افزاید

 از طرف دیگر کانت یکی از مهمترین فیلسوفان پایه گذار دنیای مدرن است. چرا که تنها مرجع قابل قبول برای شناخت و پایه گذار اصول اخلاقی صرفا عقل انسانی می داند. تاکید او در اصول اخلاقی بر انجام وظیفه است یعنی اینکه همه انسانها باید طوری عمل کنند که گویی عمل آنها به یک قاعده عام تبدیل خواهد شد.

اما با دقت در فلسفه سیاسی کانت متوجه می شویم که اندیشه سیاسی او ترکیب آشفته ای از فرد گرایی و ایده آلیسم است. او با نگاه به انسان به عنوان هدفی در خود و با دفاع از استقلال و شخصیت او فردگرایی پرشور است اما از طرف دیگر به سبب دادن خصلت اخلاقی به دولت در سنت ایده آلیستی قرار می گیرد.

همانطور که قبلا نیز گفته شده تفکرایده آلیستی می تواند زمینه برداشتی جمع گرایانه از رابطه فرد و جامعه را ایجاد کند و  شخصیت انسانی او را به طور کامل در دولت هضم نماید.در این جا ما با مرگ فردگرایی مواجه ایم. بنابراین کانت بین فردگرایی سده هیجدهم و ایده آلیسم آلمانی سده بعد همواره در نوسان است.