ترکیه همکاری‌های اقتصادی با اقلیم کردستان عراق را قطع کند

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل ـ رامین حسین آبادیان: وضعیت سیاسی در عراق به دنبال برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کردستان از دولت مرکزی هم اکنون به مراحل حساسی نزدیک شده است. اقلیم کردستان مدعی است که دولت بغداد قصد دارد علیه آن از گزینه نظامی استفاده کند. این در حالی است که دولت عراق رسما این مسأله را تکذیب کرده است. از سوی دیگر، دولت بغداد اعلام کرده که بدون لغو نتایج همه پرسی استقلال اقلیم کردستان حاضر به مذاکره با اربیل نیست. در همین ارتباط گفتگویی را با «داود شایسته» تحلیلگر مسائل سیاسی و غرب آسیا انجام داده است که مشروح آن از نظر می گذرد؛ 

*هدف اصلی مسعود بارزانی از پافشاری بر برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کردستان از دولت مرکزی چه چیزی می تواند باشد؟ آیا این همه پرسی قانونی است؟ اقدامات بعدی اقلیم کردستان چیست؟

ریاست مسعود بارزانی بر اقلیم کردستان چهار سال پیش تقریبا به پایان رسید و تداوم این مسئولیت برای وی غیرقانونی استهمه پرسی استقلال اقلیم کردستان غیرقانونی بود. ریاست مسعود بارزانی بر اقلیم کردستان چهار سال پیش تقریبا به پایان رسید و تداوم این مسئولیت برای وی غیرقانونی است. در سال ۲۰۱۳ ریاست بارزانی بر اقلیم به پایان رسید. اما به دلایل مختلف ازجمله قدرت طلبی بارزانی، پارلمان اقلیم بدون هماهنگی با دولت مرکزی بغداد طی جلسه ای ریاست بارزانی را دو سال تمدید کرد. حتی این مدت زمان تعیین شده نیز در سال ۲۰۱۵ به پایان رسید. بنابراین از سال ۲۰۱۳ تاکنون پست ریاست اقلیم کردستان برای مسعود بارزانی غیرقانونی است. بارزانی طی دو سال گذشته از وضعیت امنیتی نابسامان امنیتی در عراق برای ارتقاء جایگاه خود استفاده کرد. وی در طول این مدت بسیاری از احزاب بزرگ کُردی در اقلیم کردستان را نادیده گرفت. 

علیرغم غیرقانونی بودن ریاست بارزانی بر اقلیم کردستان، وی یک اقدام غیرقانونی دیگری به نام همه پرسی را انجام داده است. در این انتخابات هیچ ناظر و بازرس مورد اعتمادی حضور نداشت. سازوکارهای مورد تأیید نظام بین الملل در برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کردستان رعایت نشد. لذا نتایج این همه پرسی نمی تواند مورد پذیرش باشد؛ هرچند بارزانی اعلام کرد که بیش از ۹۰ درصد از شرکت کنندگان در آن به همه پرسی رأی مثبت دادند. در هر صورت، می توان گفت که یکی از اهداف مهم بارزانی از برگزاری این همه پرسی، باقی ماندن در صحنه قدرت است. متأسفانه بارزانی با تلاش برای باقی ماندن در قدرت به دنبال ایجاد فتنه ای جدید در منطقه است.

اقلیم کردستان در اولین گام پس از برگزاری همه پرسی، نام شورای عالی همه پرسی را به شورای عالی استقلال تغییر داد. البته این به معنای تشکیل دولت مستقل کُردی نیست. گام های بعدی اقلیم کردستان خیلی مشخص نیست اما این اقلیم بسیار تمایل دارد که گام های آتی را به سرعت بردارد. در حالت طبیعی اگر اقلیم کردستان بخواهد نتایج همه پرسی را به منصه ظهور رسانده و کشور مستقل تشکل دهد، به حمایت های منطقه ای و فرامنطقه ای و به ویژه آمریکا نیاز خواهد داشت.

*اکنون که همه پرسی انجام شده و مردم کردستان به آن پاسخ مثبت داده اند، آیا می توان انتظار تشکیل دولت مستقل کُردی در عراق را داشت؟ ایران و ترکیه با چه ابزارهایی می توانند مانع از تشکیل دولت مستقل کردی شوند؟ 

حداقل تا دو سال آینده شاهد تشکیل دولت مستقل کردی نخواهیم بود. ایران و ترکیه می توانند با استفاده از اهرم های فشار سیاسی و اقتصادی مانع از تحقق این امر شوند. ایران، ترکیه و عراق روابط تجاری و غیرنفتی ترکیه با اقلیم کردستان ۲.۵ میلیارد دلار برآورد می شود؛ این یک رقم قابل توجه استمی توانند مرزهای خود با اقلیم کردستان را ببندند که البته تاحدودی این کار را انجام داده اند. ایران و ترکیه همچنین می توانند از طریق رایزنی با دولت های منطقه ای و فرامنطقه ای آنها را قانع سازند که دیگر از اقلیم کردستان نفت نخرند. 

از سوی دیگر، ترکیه در بحث انتقال انرژی از اقلیم کردستان می تواند ایجاد وقفه کند. ترکیه می تواند موانعی را در مسیر انتقال نفت و گاز از اقلیم کردستان به کشورهای دیگر از طریق خاک خود ایجاد کند؛ هرچند که این اقدام مضراتی را نیز برای خودِ آنکارا به دنبال خواهد داشت. اگر آنکارا نگاه به منافع بلند مدت خود داشته باشد، بدون شک چنین گامی را برخواهد داشت و امنیت ملی خود را تأمین خواهد کرد.

افزون براین، ترکیه می تواند برخی پروژه های خود با اقلیم کردستان را به حالت تعلیق درآورد. به عنوان مثال، پروژه فرودگاه «دهوک» را می تواند متوقف کند. ارزش تقریبی این پروژه با اقلیم کردستان ۴۵۰ هزار دلار است. نام این پروژه «گسترش و تقویت فرودگاه دهوک» است. در صورت اقدام ترکیه علیه این پروژه، پیامدهای اقتصادی و غیراقتصادی زیادی در انتظار اربیل خواهد بود. در بحث فرودگاه اربیل نیز ترکیه می تواند همین اقدام را انجام دهد. در زمینه گسترش و تقویت فرودگاه اربیل قراردادی به ارزش ۵۰۰ هزار دلار با ترکیه امضاء کرده اند. ترکیه از این طریق نیز با متوقف ساختن پروژه می تواند به اربیل فشار وارد کند.

روابط تجاری و غیرنفتی ترکیه با اقلیم کردستان ۲.۵ میلیارد دلار برآورد می شود. این یک رقم قابل توجه است. ترکیه از طریق لغو بخشی از این مراودات می تواند فشار زیادی را به اقلیم کردستان وارد کند. ایران نیز می تواند بازارچه های مرزی خود با اقلیم کردستان را تعطیل کند تا منافع اقتصادی این بازارها برای اربیل قطع شود. علاوه بر این، رایزنی های میان ایران و ترکیه تاکنون بسیار خوب بوده اما کافی نبوده است. به عنوان مثال، سفر اردوغان به تهران بسیار مثمر ثمر بود.  

*مواضع رژیم صهیونیستی در قبال همه پرسی را چگونه ارزیابی می کنید؟ اساسا چه ارتباطی می تواند بین صهیونیستها و بارزانی ها در کردستان عراق وجود داشته باشد؟ 

طبیعی است که رژیم صهیونیستی با تجزیه کشورهای منطقه قدرت بیشتری پیدا می کند و به همین دلیل است که از این همه پرسی حمایت به عمل آورده استواقعیت این است که همه پرسی استقلال اقلیم کردستان مقدمه تجزیه خاک عراق است. طبیعی است که رژیم صهیونیستی با تجزیه کشورهای منطقه قدرت بیشتری پیدا می کند و به همین دلیل است که از این همه پرسی حمایت به عمل آورده است. از همین روی، رژیم صهیونیستی تنها طرفی است که به صورت آشکار از همه پرسی حمایت کرده است. در اربیل یک منطقه یهودی نشین وجود دارد که بارزانی به تل آویو قول داده است که در صورت استقلال یافتن، یهودیان آن منطقه را تقویت می کند. 

لذا اسرائیل هم در صدد است تا شدیدترین اقدامات منطقه ای علیه ایران از طریق اربیل را دنبال کند. بنابراین، با استقلال یافتن اقلیم کردستان، جای پای اسرائیل در اربیل محکم تر خواهد شد و بیش از هر وقت دیگری تل آویو می تواند از طریق اربیل فعالیت های جاسوسی خود را ادامه دهد. حضور نظامی رژیم صهیونیستی در اربیل تقویت خواهد شد. لذا موازنه قدرت تا حدودی دستخوش تغییر می شود و حاشیه امنی برای صهیونیستها در منطقه ایجاد می شود.

به این نکته نیز باید توجه داشت که بارزانی همواره حامی اسرائیل بوده و در مقابل، اسرائیل نیز از بارزانی حمایت کرده است. این دو همیشه با یکدیگر ارتباطات نزدیک و صمیمانه ای داشته و دارند.

*یکی از مناطقی که در کردستان بسیار مهم است، کرکوک است. اکنون آرایش نظامی در کرکوک چگونه است و آیا این نیروهای پیشمرگه هستند که در نقاط استراتژیک آن حضور دارند؟ آیا با توجه به عزم بغداد برای به دست گرفتن کنترل چاه های نفت کرکوک، احتمال وقوع درگیری نظامی میان دو طرف وجود دارد؟

یکی از اصلی ترین مناطق مورد مناقشه بغداد و اربیل، کرکوک است. ذخایر و منابع عظیم و سرشار نفتی در کرکوک همواره مورد توجه همگان بوده است. در حال حاضر، نیروهای پیشمرگه در احتمال وقوع درگیری نظامی میان بغداد و اربیل در کرکوک خیلی ضعیف استکرکوک مستقر هستند. از آنجایی که اقلیم کردستان احتمال اقدام نظامی بغداد در کرکوک را می داد، حضور پیشمرگه را در کرکوک تقویت کرده است. اربیل این احتمال را می دهد که شاید در کرکوک درگیری نظامی به وجود آید. درست به همین دلیل است که شمار نیروهای نظامی پیشمرگه در کرکوک افزایش یافته است.

احتمال وقوع درگیری نظامی میان بغداد و اربیل در کرکوک خیلی ضعیف است. دولت بغداد هم اکنون درگیر برخی مسائل داخلی است. مبارزه با داعش حداقل سه تا چهار ماه دیگر در عراق به طول می انجامد. وضعیت اقتصادی در عراق نیز یکی دیگر از دل مشغولی های دولت بغداد است. لذا احتمال ورود دولت بغداد به درگیری نظامی با پیشمرگه ها بسیار ضعیف است.