بودن یا نبودن «کنکور»؛ مساله این است/ چالش جایگزین‌های کنکور

خبرگزاری مهر- گروه جامعه، آزاده سهرابی: سال هاست بحث بر سر «حذف کنکور» صحبت را به سمت موضوعاتی چون «جایگزین های سیستم پذیرش دانشجو»، «عدالت آموزشی»، «مافیای کنکور» و «سوابق تحصیلی»، «رسیدن بحث مهارت تست زنی به مدارس ابتدایی» و «میزان استرس زا بودن پروسه کنکور» می کشاند. از سوی دیگر بحث های کلان تری چون «ناکارآمدی سازمان سنجش در ارائه یک الگو برای سنجش مرتبه علمی افراد»، «ناکارآمدی آموزش و پرورش در برگزاری امتحانات استاندارد سراسری»، «تاثیرگذاری غیر قابل انکار کنکور محور بودن پذیرش دانشجو در کشور، بر پروسه ۱۲ ساله تحصیل در آموزش و پرورش»، «میزان رشد سرطانی دانشگاه های کشور»، «افزون بودن تقاضا به عرضه در برخی رشته های خاص و پر طرفدار» و...نیز مطرح است. تا جاییکه که می توان گفت هر کدام از این موضوعات، خود محور یک سلسله گزارش آسیب شناسی است و این موارد چون حلقه های متصل به هم راه را بر یافتن پاسخی سرراست برای دو سوال مهم در این حوزه بسته است: «آیا در مبحث حذف کنکور، فواید بیش از آسیب است؟» و «برای پذیرش دانشجو و اتصال دانش آموزان از چرخه آموزش و پرورش به چرخه آموزش عالی، چه راهکار بهتری می توان اندیشید»؟

از سال ۸۶ تا ۹۶؛ ده سال درجا زدن

از سال ۸۶ بود که طرح اصلاح قانون سنجش و پذیرش دانشجو در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی به مجلس رفت و تصویب شد و طی این قانون قرار بود تا سال ۹۰ نقش کنکور در پذیرش دانشجو به تدریج کم و نهایتا حذف شود، حذفی که تا امروز نیز محقق نشد تا فقط بحث دامنه دار کارشناسان و مسئولان حوزه آموزش و پرورش و آموزش عالی باشد.

در طرح «حذف کنکور» سال ۸۶ بنا بر این بود تا سوابق تحصیلی و نمرات نهایی سال آخر متوسطه به مرور درصد قابل توجهی از نمره گزینش دانشجو را به خود اختصاص دهد اما خانواده ها و دانش آموزان که با پدیده جدید و مبهمی روبرو بودند با آن مخالفت کردند و آموزش عالی نیز بر استاندارد نبودن امتحانات نهایی و عدالت محور نبودن آن ایراداتی گرفتند تا نهایتا با توجه به اشکالاتی که در این قانون بود، همگان را به این نتیجه رساند که این قانون قابلیت اجرا ندارد و نهایتا در سال ۹۲ دوباره این قانون بررسی و اصلاح شد اما باز هم این قانون در گیر و دار «نمی توانیم ها» و «نمی شودها» گرفتار شد.

هر چند در حال حاضر قانون می گوید تا سال ۹۸ باید سوابق تحصیلی، ۸۵ درصد ورود به آموزش عالی را به خود اختصاص دهد اما سازمان سنجش در پذیرش رشته های کم طرفدار که میزان تقاضا در آن بسیار پایین است، در رشته های ارائه شده در دانشگاه پیام نور و غیرانتفاعی و ... در نیمی از رشته های موجود، بر اساس سوابق تحصیلی عمل می کند اما قطعا منظور نظر قانون «اجرای گزینشی این قانون» در آموزش عالی نبوده است. سازمان سنجش می گوید امتحانات آموزش و پرورش استاندارد نیست و برخی همچنان معتقد هستند باید دوباره قانون سال ۹۲ اصلاح شود. در نهایت رشته های پرطرفدار و دانشگاه های پرطرفدار که اساس ایجاد اشکال و تصویب قوانینی چون «حدف کنکور» است همچنان بر اساس کنکور پذیرش می گیرند.

سازمان سنجش موافق حذف کنکور نیست

علی زرافشان معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش درباره حذف کنکور می گوید اگر قرار باشد کنکور حذف شود اولین گام باید تغییر قانون توسط نمایندگان مجلس باشد و الان سه روش (سابقه تحصیلی)، (سابقه تحصیلی و آزمون عمومی) و (سابقه تحصیلی، کنکور عمومی و کنکور تخصصی) برای رشته‌هایی که داوطلبان آنها زیاد است مطرح شده و قرار است کارگروهی برای بازنگری در قانون فعلی ایجاد شود که آیا کنکور حذف شدنی است یا خیر و همچنین سازمان سنجش موافق حذف کنکور نیست.

مهدی نوید ادهم، معتقد است: در بحث کنکور دو نگاه متفاوت وجود دارد که یکی از آنها اصالت را به کنکور می‌دهد و نگاه دیگری نیز به کنکور وجود دارد که اصالت پذیرش در دانشگاه را به سوابق تحصیلی دانش‌آموزان می‌دهد و هر دو نگاه مدعی است اگر اشکالاتی وجود دارد باید آنها را رفع کنیم.

دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش عنوان کرد: هر کدام از دو نگاه به بحث پذیرش دانشجو در دانشگاه دارای معایب و محاسنی است که مورد بررسی کارشناسان متعدد قرار گرفته است و هیچ کدام از آنها مطلق نیستند، در حالی که باید با در نظر گرفتن معایب و محاسن این دو روش، یعنی گزینش بر مبنای کنکور و سوابق تحصیلی، به یک نتیجه درست دست یافت. آسیب‌پذیری روانی کنکور نه تنها در دوره پیش دانشگاهی و دبیرستان که به دوره‌های راهنمایی و ابتدایی هم رسیده است.

خدایی رئیس سازمان سنجش با اشاره به وضعیت قوانین مرتبط با کنکور در کشور گفت: طبعا قانونگذار می دانست که با توجه به تنوع سیستم آموزشی کشور و شرایط و پراکندگی آن در سطح کشور، آموزش پرورش باید شرایط لازم را ایجاد کند و این معیار امتحانات نمی توانست معیار ورود به دانشگاه باشد. به هر دلیلی این اتفاق نیفتاد و آموزش پرورش نتوانست شرایط را ایجاد کند. در سال ۹۱ پیش از برگزاری کنکور ۹۲، مجلس قانون را اصلاح کرد. مجلس در اصلاح قانون، چند تکلیف دیگر بر عهده این سه وزارتخانه گذاشت. یکی از این تکالیف امتحانات نهایی استاندارد و مطابق اصول سنجش بود همچنین آموزش و پرورش مکلف به ارائه سوابق تحصیلی مطابق با آن تعریف اولیه شد. در واقع معیار جایگزین معرفی کرد. ضمن آنکه باید طی ۵ سال، ۸۵ درصد بر اساس همان سوابق تحصیلی بدون کنکور وارد دانشگاه ها شوند.

دانشگاه های پرطرفدار سیستم پایش دانشجوی مجزا داشته باشند

رئیس اداره مشاوره آموزش و پرورش شهر تهران در گفتگو با خبرنگار مهر درباره حذف کنکور گفت: اگر بتوانیم زیرساختها را به گونه ای مهیا کنیم که هر فرد بتواند در هر دانشگاه و هر رشته ای که می خواهد تحصیل کند، ایده آل است. فعلا چنین شرایطی در کشور مهیا نیست و برای بسیاری از رشته ها و دانشگاه های معروف، متقاضی بسیار زیادتر از عرضه است و حتما نیاز است یک گزینشی صورت بگیرد.

ابوالفضل رحمانی ادامه داد: یکی از راه های گزینش دانشجو کنکور است و یکی دیگر از راه ها این است که دانشگاه ها در رشته های پر متقاضی، خودشان امتحانی بگیرند و یا سوابق تحصیلی در این میان دخالت داده شود. در واقع ما باید کنکور را تقسیم کنیم و اگر این سنجش به دل دانشگاه ها بیاید نسبتا بهتر خواهد بود و نهایتا دانش آموزان سال چهارم را درگیر کنکور بکنیم. در واقع به صورت مداوم سوابق تحصیلی را مد نظر قرار دهیم و پایش تا سال چهارم صورت بگیرد و نهایت از میان آنها که بالا می آیند پذیرش از طرف دانشگاه صورت بگیرد.

در صورتی می توان به حذف کنکور اندیشید که این میزان عطش ورود به دانشگاه وجود نداشته باشد و میزان این عطش به ظرفیت دانشگاه ها برابر باشد. این مهم نیز نیاز به فرهنگسازی و گفتمان سازی در درون خانواده ها دارد

وی با بیان اینکه عملا حذف کنکور در حال حاضر شدنی نیست، بیان کرد: در صورتی می توان به حذف کنکور اندیشید که این میزان عطش ورود به دانشگاه وجود نداشته باشد و میزان این عطش با ظرفیت دانشگاه ها برابر باشد. این مهم نیز نیاز به فرهنگسازی و گفتمان سازی در درون خانواده ها دارد. خانواده ها نباید همه چیز را از سن دبستان، کنکور و درس و ادامه تحصیل ببینند. چون چنین تفکری تبعات دیگری هم دارد از جمله اینکه هر کس لیسانسی می گیرد توقع دارد شغلی برایش مهیا شده باشد.

رحمانی با بیان اینکه در دیگر کشورها نه به اندازه ما عطش رفتن به دانشگاه وجود دارد و نه دانشگاه، ادامه داد: موج مدرک گرایی به دلایل مختلف در کشور ما ایجاد شده است و باعث شده همه کسانی که وارد مدرسه می شوند برای رفتن به دانشگاه تربیت شوند. باید مسئولان فرهنگسازی جدی در زمینه اصلاح این مورد اعمال کنند.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا گزینش دانشجو توسط دانشگاه ها عملی خواهد بود، گفت: باید در این باره دید آیا دانشگاه ها انرژی و امکان مالی هزینه کردن برای این حجم پایش را در هر رشته دارند یا نه. واقعیت این است که از هر طرف که می رویم ایجاد مواردی اینچنینی است که حذف کنکور را سخت می کند ولی می دانیم عمده داوطلبان، رشته های خاص در دانشگاه های خاص را می خواهند و شاید بشود برای دانشگاه های خاص و رشته های خاص آزمون های جدا گذاشت تا همه درگیر کنکور نشوند و این میزان استرس و هزینه به مردم و داوطلبان وارد نشود.

جایگزین کردن سوابق تحصیلی مشکلات را به داخل آموزش و پرورش می کشد

شیرزاد عبداللهی کارشناس مسائل آموزش و پرورش در پاسخ به پرسش خبرنگار مهر مبنی بر اینکه گام عملی برای حذف کنکور را در چه می دانید، با بر شمردن معایب وجود کنکور و راه های قانونی موجود برای حذف کنکور گفت: کنکور مانند هر رقابت علمی، ورزشی و هنری دیگری با اضطراب همراه است. می توان ده ها ایراد به شیوه گزینش دانشجو به روش فعلی وارد کرد. ۲۰ سال پیش خیلی ها فکر می کردند با توسعه دانشگاه ها و افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو رقابت از بین می رود. الان در مجموع، ظرفیت پذیرش دانشگاه ها از تعداد داوطلبان ورود به دانشگاه بیشتر است. با این حال  رقابت بر سر رشته های برتر و دانشگاه های با کیفیت و شهرت بیشتر ادامه دارد.

جایگزین کردن سوابق تحصیلی هم فقط مشکلات را به داخل آموزش و پرورش می کشد و کلاس های دوره دوم متوسطه  یکسره تبدیل به کلاس کنکور می شوند. علاوه بر این، بساط نمره فروشی و فروش سوالات امتحانی در مدارس گسترش بیشتری می یابد

وی ادامه داد: جایگزین کردن سوابق تحصیلی هم فقط مشکلات را به داخل آموزش و پرورش می کشد و کلاس های دوره دوم متوسطه یکسره تبدیل به کلاس کنکور می شوند. علاوه بر این، بساط نمره فروشی و فروش سوالات امتحانی در مدارس، گسترش بیشتری می یابد.

وی با بیان اینکه اصولا پذیرش دانشجو در دانشگاه ها به وزارت آموزش و پرورش ربطی ندارد، بیان کرد: آموزش و پرورش که در انجام ماموریت های اصلی و ذاتی خود درمانده است،  نباید بار اضافی دخالت در انتخاب دانشجو را بر دوش خود بگیرد. آموزش و پرورش باید بر اساس وظایف قانونی، کار خودش را بکند. گزینش دانشجو به دانشگاه ها و وزارت علوم مربوط است. وقتی در همین کنکور متمرکز که تقریبا همه کارها بدون دخالت دست انجام می شود باز هم صحبت از تقلب می شود. تصور کنید پذیرش بر اساس نمره امتحانات نهایی و معدل در مدارس با آن همه پراکندگی و احتمال خطا و تقلب در تصحیح اوراق امتحانی چه قدر بالا می رود؟

عبداللهی همچنین درباره اینکه مهمترین مانع سر راه حذف کنکور و جایگزینی مدل عدالت محور و علمی پذیرش دانشجو را چه می دانید؟ نیز بیان کرد: کنکور، با وجود همه معایب آن در شرایط فعلی جایگزین بهتری ندارد. کنکور به طور نسبی از روشهایی مانند پذیرش دانشجو بر اساس سوابق تحصیلی عادلانه تر است. برخی مدیران، مافیای کنکور را مانع بزرگ حذف کنکور می دانند مافیایی که گردش مالی آن،  ۸ هزار میلیارد تومان در سال برآورد می شود. آقای زرافشان معاون وزیر آموزش و پرورش گفته است که  چند سال پیش یکی از موسسات کنکور برای بستن قرارداد با آموزش و پرورش پیشنهاد داده بود که ۲۵ دستگاه بنز به مدیران آموزش و پرورش بدهد. اگر وجود این مافیا را آنگونه که آقای زرافشان گفته اند بپذیریم، شواهدی وجود دارد که سر بزرگتر مافیا در داخل آموزش و پرورش و معاونت متوسطه است.

وی ادامه داد: یکی از مشاوران سابق این معاونت، با تشکیل یک گروه آموزشی، در قالب هدایت تحصیلی و مشاوره برای کنکور و طراحی نرم افزار و سایت برای کنکور و طراحی نرم افزار های آزمون ساز و آزمون یار، میلیاردها تومان پول بادآورده به دست آورد. وی از رانت حضور در وزارتخانه و نزدیکی و دوستی با معاون وزیر و دسترسی به اسناد و بایگانی ها و احتمالا خزانه سوالات امتحانی و... برخوردار بود و هر نسخه نرم افزار خود را به قیمت دو میلیون تومان به مدارس می فروخت .

دستگاه های نظارتی مراقب نفوذ عوامل مافیای کنکور در نهادهای دولتی باشند

این کارشناس مسائل آموزش و پرورش همچنین درباره اینکه چرا کنکور را در حال حاضر بهترین گزینه می دانید نیز گفت: کنکور ممکن است حذف شود، اما عدالت در انتخاب دانشجو برقرار نمی شود. رقابت برای ورود به دانشگاه های برتر و رشته های مطلوب تر ادامه می یابد. منتها این رقابت به داخل مدارس دوره دوم متوسطه منتقل می شود. بازار آموزش خصوصی گرم می شود. تا زمانی که رقابت بر سر نمره وجود دارد، حتی اگر همه آموزشگاه ها را ببندند، ادامه می یابد و نهایتا اگر کار به بگیر و ببند برسد، این بازار  زیرزمینی می شود.

عبداللهی ادامه داد: از طرفی حذف کلاس کنکور و آموزشگاه های آزاد و کلاس های خصوصی با آزادی های فردی شهروندان در تناقض است. وظیفه دولت نظارت بر این بازار و ایجاد فضای رقابتی و جلوگیری از کم فروشی و تقلب و تشکیل انحصار است. مهم تر این است که دستگاه های نظارتی مراقب نفوذ عوامل مافیای کنکور در نهادهای دولتی و مخصوصا آموزش و پرورش باشند.

اگر در کنکور فعلی ۱۰ درصد بی عدالتی وجود دارد در گزینش دانشجو بر اساس معدل و سوابق این اشکالات چند برابر می شود و اگر در دانشگاه های اصلی و رشته های پرطرفدار اختیار انتخاب دانشجو را به دانشگاه بدهیم شاید حتی یک نفر هم بر اساس شایستگی وارد دانشگاه نشودوی همچنین در جواب این سوال که چقدر با پذیرش دانشجو توسط خود دانشگاه ها موافق هستید؟ نیز اظهار کرد: استقلال دانشگاه ایده خوبی است. روش درست و اصولی این است که هر دانشگاهی بر اساس ضوابط و معیارهای علمی خودش هیات علمی انتخاب کند و دانشجو بپذیرد البته این اتفاق لازمه اش استقلال مالی دانشگاه است. دانشگا های ما کم و بیش مثل مدارس اداره می شوند. اگر اختیار گزینش دانشجو را به دانشگاه ها بدهیم در شرایط فعلی بی عدالتی گسترده تر می شود.

وی همچنین گفت: هم اکنون امتیاز انتقال فرزندان هیات علمی از دانشگاهی به دانشگاه دیگر و ... نوعی اجحاف در حق داوطلبان عادی است که متکی به سواد خود هستند. به نظر من هیچ گزینه مناسبی برای جایگزینی کنکور به شیوه فعلی وجود ندارد. باید تمرکز روی رفع معایب همین کنکور گذاشته شود.

عبداللهی بیان کرد: اگر در کنکور فعلی ۱۰ درصد بی عدالتی وجود دارد در گزینش دانشجو بر اساس معدل و سوابق این اشکالات چند برابر می شود و اگر در دانشگاه های اصلی و رشته های پرطرفدار اختیار انتخاب دانشجو را به دانشگاه بدهیم شاید حتی یک نفر هم بر اساس شایستگی وارد دانشگاه نشود. ما باید مراقب باشیم که پیشنهادها در متن روابط اجتماعی و شرایط واقعا موجود استحاله می شوند.

وی در پایان گفت: کنکور شر است اما جایگزینی که شر کمتری داشته باشد برای آن موجود نیست. عاقلانه نیست یک چیز بد را با چیزی به مراتب بدتر عوض کنیم. یک مساله تاسف بار هم رقابت بین آموزش و پرورش و وزارت علوم است. آموزش و پرورش به تقلید از وزارت علوم سازمان سنجش راه انداخته است. در شرایطی که آموزش و پرورش توان حفاظت کامل از امتحانات نهایی خودش را ندارد و گاهی خبر لو رفتن سوالات امتحانی آنهم در سطح نهایی به گوش می رسد، بهتر است مدیران آموزش و پرورش به درمان دردهای مزمن این وزارتخانه بپردازند و کار روتین خودشان را بکنند. اینکه وزارت علوم و دانشگاه ها با چه معیاری دانشجو می پذیرند به آموزش و پرورش مربوط نیست.