آموزش‌هایی که تله‌تئاترهای خارجی می‌دهند

به گزارش خبرنگار مهر، زمانی که فناوری تلویزیون برای نخستین بار به کشور ما وارد شد و ساکنان شهرهای مختلف موفق به تماشای برنامه های این رسانه شدند، تولید و پخش مستقیم تله تئاتر در صدر فعالیت های شبکه های تلویزیونی قرار گرفت. این مساله در شرایطی مورد توجه مدیران این رسانه تصویری بود که تئاتر در کشور ما هنری مردمی و قدرتمند محسوب می شد که در تمامی عرصه های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی به فعالیت می پرداخت و تماشاگران زیادی از اقشار مختلف مردم از این نمایش ها استقبال می کردند.

طی سال های اخیر به دلایل مختلف تئاتر دیگر جایگاه دهه 40 را ندارد و تبدیل به هنری خاص شده است. به همان نسبت تئاتر تلویزیونی نیز در کشور ما وجهی دیگر پیدا کرده است. یعنی در گذشته این نوع آثار به طور مستقیم پخش می شدند، در حالی که اکنون به عنوان یک برنامه تلویزیونی ابتدا ضبط و پس از تدوین ارایه می شود که این مساله به شدت روی وجه تئاتری اثر تاثیرگذار بوده است و سطح کیفی و برقراری ارتباط با مخاطب را گاه تا حد یک سریال معمولی تلویزیون پایین می آورد.

نمایی از تله تئاتر "نکراسوف"

نکته دیگری که به نظر می رسد فقط در تلویزیون ما باب شده و دیگر کشورهای جهان چنین نگاهی به تله تئاتر ندارند، سریالی کردن این نوع آثار است. آن هم به صورت پخش هفتگی که در عمل تله تئاتر کارکرد خود را تا حدودی تغییر می دهد. چون شیوه نگارش و پرداخت یک نمایشنامه با متن یک سریال تلویزیونی بسیار متفاوت است و عمق مطالب و وابستگی موضوعی و یکپارچه بودن داستان شرایطی را ایجاد می کند که مخاطب یک تئاتر تلویزیونی را یکجا ببیند. تحقق نیافتن این نیاز اولیه پخش یک تله تئاتر روی کیفیت آن تاثیر منفی می گذارد.

طی سه دهه اخیر تلویزیون فقط به پخش تله تئاترهای ایرانی پرداخته است و آثار مشابه خارجی در جشنواره های تئاتری به صورت بسیار محدود مجال ارایه یافته اند. اما از حدود دو ماه و نیم پیش پخش مجموعه برنامه "دریچه ای به تئاتر جهان" شرایطی را به وجود آورده که هم دست اندرکاران تولید و هم علاقمندان تئاتر تلویزیونی امکان تماشای تله تئاترهای خارجی را به دست آورده اند. این مساله مورد توجه بیشتر اهالی تئاتر قرار گرفته است. اما در ابتدا باید بررسی شود که این برنامه چه اهدافی را دنبال می کند.

میترا علوی طلب، تهیه کننده برنامه در خصوص ارایه این برنامه به مهر گفته است: "در واقع ما تلاش داریم مطابق با عنوان برنامه، دریچه ای به تئاترهای تلویزیونی شاخص و شناخته شده جهان باز کنیم. قصد ما به رخ کشیدن توانایی سازندگان این آثار یا تعیین سطح کیفی نمایش های تلویزیونی کشورهای دیگر نیست، بلکه قصد ما فراهم آوردن بستری است تا دست اندرکاران این بخش با آثار متفاوتی در این عرصه آشنا شوند؛ اینکه چنین آثاری نسبت به تله تئاترهای ایرانی در چه سطحی قرار دارند جزو اهداف ما نبوده است."

البته خواسته یا ناخواسته پخش این آثار شرایط مقایسه و نوعی رقابت را به وجود آورده است. تهیه کنندگان تلویزیونی که طی سال های گذشته تنها ارایه کننده تله تئاتر در کشور ما محسوب می شوند و انتقادهای مختلف به کارشان وارد شده، در موقعیتی قرار گرفته اند که بینندگان خاص و عام امکان مقایسه آثار آنها با ساخته هایی را به دست آورده اند که از نظر شرایط اجرایی و کیفی بسیار متفاوت هستند.

دکتر جواد ظهیری که تهیه تله تئاتر "نکراسوف" را در کارنامه فعالیت های هنری خود دارد، در این باره می گوید: "به عقیده من هر برنامه ای که بتواند به نوعی آثار نمایشی را مطرح کند، از اهمیت و اعتبار برخوردار است. در عین حال این امکان را در اختیار بینندگان قرار می دهند که مقایسه ای داشته باشند میان تله تئاترهای ایرانی که بر اساس نمایشنامه های خارجی ساخته می شوند و آثاری که در کشورهای خارجی تولید می شوند. این مسئله می تواند صحت یا نادرست بودن انتقاد آن افرادی را مشخص کند که  تئاترهای تلویزیونی ایرانی برگرفته از نمایشنامه های مشهور خارجی را برخوردار از کیفیت لازم نمی دانند."

بحث دیگری که با پخش تله تئاترهای خارجی به وجود آمده، نوعی رقابت میان کارگردان هایی است که بر اساس متن های ایرانی تئاترهای تلویزیونی می سازند. این کارگردان ها آثاری را به صورت تلویزیونی ارایه می کنند که تجربه اجرای صحنه ای اثر خود را داشته اند. در این میان تله تئاترهای ایرانی که بر اساس متن های خارجی ساخته شده اند نیز از کارگردان هایی بهره برده اند که در عرصه نمایش کشور نام های شناخته شده و معتبری محسوب می شوند. اما به هر حال همواره این بحث مطرح بوده که اصولا در تلویزیون به عنوان یک رسانه ملی ارایه آثار بر اساس نمایشنامه های داخلی مناسب است یا به کارگیری متون نمایشی مشهور جهان.

محمد یعقوبی، نویسنده و کارگردان تئاتر بر این اعتقاد است: "تله تئاترهای ایرانی که بر اساس متون خارجی ساخته می شوند به طور نسبی از اجرای همان متون به وسیله گروههای خارجی، کیفیت پایین تری دارند. اصولا ما در عرصه ای رقابت می کنیم که از ابتدا بازنده هستیم. به این خاطر که آنها طی چند سال گذشته نمونه های خوبی از اجرای نمایشنامه های خود پیش رو دارند که کیفیت ساخته هایشان را تا حدود زیادی افزایش می دهد. طی سال های گذشته تله تئاترهای ایرانی بر اساس نمایشنامه های خارجی ساخته و پخش شده که برخی از آنها حتی بیننده را نسبت به تماشای تئاترهای صحنه ای بدبین کرده است. تله تئاترهای خوب و با کیفیت خارجی می تواند در شیوه نگرش بینندگان نسبت به نمایشهای صحنه ای تغییر ایجاد کند."

پخش تله تئاترهای خارجی بستر مناسبی را برای مقایسه در اختیار همه بینندگان قرار داده است، البته برخی به طور کلی با ایجاد رقابت و مقایسه مخالف هستند. آنها بیشتر بر این باورند که باید به آثار خارجی نگاه آموزشی داشت. هر چند این نگاه می تواند سازنده باشد، اما زمانی چنین آثاری می توانند وجه آموزشی خود را به خوبی نمایان کنند که نقد و بررسی همه جانبه ای در مورد این آثار صورت بگیرد. مقایسه می تواند امکان رشد را فراهم کند. به همان نسبت که پخش سریال های خارجی طی چند سال اخیر تا حدودی روی نگاه سریال سازان ایرانی هم تاثیر گذاشته است.

رحمان سیفی آزاد، تهیه کننده و کارگردان تله تئاتر در همین مورد گفته است: "من معتقدم مقایسه کیفیت تله تئاترهای خارجی با آثار مشابه ایرانی باید به وسیله مخاطب صورت بگیرد، ولی به ارزشگذاری اعتقاد چندانی ندارم. به نظر من باید هدف گذاری دقیقی صورت بگیرد که این آثار برای چه گروه افرادی پخش می شود، اما به جای ارزشگذاری باید نوعی نگاه تطبیقی و مقایسه ای به وجود بیاید تا سطح توان ما برای فعالیت در این بخش با سایر تلویزیونهای جهان مورد مقایسه قرار بگیرد. بررسی تخصصی و علمی، توجه به جذابیت ها و خصوصیات تصویری و نگاه دقیق به شیوه پرداخت و انتخاب نمایشنامه ها می تواند راهی برای رشد جامعه تئاتری کشور به خصوص در زمینه تولید تله تئاترها باشد."

علی اصغر آزادان، دیگر تهیه کننده تله تئاتر اعتقاد دارد: "در کشور ما وقتی صحبت از تئاتر می شود بازیگران به سمت ارایه بازی های اغراق شده گرایش پیدا می کنند و فضای کلی آثار تا حدودی سنگین می شود. در صورتی که بازیگران تله تئاترهای خارجی بازی مناسب سینما و سریال ها را ارایه می کنند که همین مسئله باعث افزایش ریتم می شود. البته محدودیت های بازیگران آثار ایرانی در تله تئاترهای خارجی وجود ندارد که این مسئله باعث بالا رفتن کیفیت و افزایش جذابیت می شود. امکانات و وسایل صحنه ای که به صورت وسیع در اختیار تولید کنندگان تله تئاترهای خارجی قرار دارد، برای دست اندرکاران ساخت این آثار شرایطی را فراهم می آورد که بتوانند صحنه های مختلف را با تمامی جزییات بازسازی کنند در صورتی که ما از این امکان برخوردار نیستیم."

در مجموع باید دقت داشت که پخش تله تئاترهای خارجی فرصت بسیار مغتنمی در اختیار تولید کنندگان و علاقمندان این عرصه قرار می دهد. به همان نسبت که تماشای فیلم دیگر کشورهای جهان روی نگاه و سطح تکنیکی و فنی فیلمسازان ایرانی تاثیرگذار بوده است و آنها را در به کارگیری توامان هنر و جذابیت کمک می کند، نمونه های خارجی می تواند راهی به سوی افزایش کیفیت چنین آثاری محسوب شود. به خصوص اینکه تئاتر و تله تئاتر یک هنر وارداتی است.