انتخاب شخصیت منفی داستان از شهروندان شهرهای مذهبی ممنوعیتی ندارد

حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی‌راد رئیس هیات نظارت بر اجرای ضوابط نشر در گفتگو با خبرنگار مهر و در پاسخ به این سوال که آیا این ادعای برخی داستان نویسان که بررس‌های کتاب در وزارت ارشاد اجازه استفاده از کاراکترِ شهروندان شهرهای مذهبی کشور را به عنوان شخصیت منفی در داستان نمی‌دهند، صحت دارد؟، گفت: خیر، چنین چیزی صحت ندارد و ما هیچ ماده قانونی و حتی تبصره‌ای هم در ضوابط نشر، ناظر بر این مسئله نداریم.

رئیس هیات نظارت بر اجرای ضوابط نشر همچنین اضافه کرد: بنده شخصاً تا به حال به چنین مواردی هم برخورد نکرده‌ام؛ اساساً از نظر ما هیچ فرقی ندارد که شخصیت‌های داستانی؛ چه مثبت، چه منفی، شهروند کجا باشند.

مهدوی‌راد همچنین از بازنگری در آئین نامه ضوابط نشر کتاب خبر داد و گفت: اصل ضوابط نشر که یک قانون است و شورای عالی انقلاب فرهنگی آن را به تصویب رسانده، تغییر نخواهد کرد اما ما در حال تغییر آیین‌نامه ضوابط نشر هستیم.

وی هدف از این تغییرات را عینی‌تر، دقیق‌تر، شفاف‌تر و به‌روزتر شدن آئین‌نامه یادشده عنوان کرد و افزود: ما فکر می‌کنیم آئین نامه فعلی، مقداری کلی‌گویی دارد و گاهی خیلی کِش داشت؛ به عنوان مثال قید «مخالفت با مبانی دین» عبارتی بسیار کلی است و ضرورت داشت این «مبانی دین» و از طرف دیگر مصادیق دقیق «مخالفت با مبانی دین» به طور دقیق در آئین‌نامه، مشخص و اعلام شوند.

رئیس هیات نظارت بر اجرای ضوابط نشر گفت: ما حدود ۷۰ درصد آئین‌نامه فعلی ضوابط نشر را به طور دقیق و کارشناسی، مورد بازنگری قرار داده‌ایم و مابقی موارد هم مورد بررسی مجدد قرار می‌گیرند. بدیهی است هر زمان که آئین‌نامه جدید نهایی شود، در رسانه‌ها اعلام خواهد شد.

مهدوی‌راد در توضیح بیشتر این مسئله، به تغییرات ضوابط نشر در حدود ۴ دهه گذشته پس از پیروزی انقلاب اسلامی اشاره کرد و گفت: ضوابط نشر کتاب در جمهوری اسلامی ایران، اولین بار در اوایل انقلاب تصویب شد که اگرچه مواد قانونی آن کم بود، ولی به نظر من بسیار خوب و دقیق تدوین شده بود. پس از آن یک بار دیگر در یکی از دولت‌های نهم یا دهم، این ضوابط مورد بازنگری قرار گرفت و مواد قانونی آن، کمی بیشتر شد. در حال حاضر هم اصل مواد قانونی ضوابط نشر، همان است، منتهی ما الان در حال بازنگری آئین‌نامه مربوط به این ضوابط هستیم که هدف از آن هم این است که کلیات موجود در ضوابط، کمی ریزتر و عینی‌تر شود.

به گفته وی، کلیاتی که در این آئین‌نامه در حال تدقیق بیشتر است، عمدتاً مربوط به حوزه‌های اندیشه‌ای، هنر، دین و ارزش‌های دینی است و با این هدف صورت می‌گیرد که ضوابط کار برای بررس‌های کتاب، مشخص‌تر شود.

رئیس هیات نظارت بر اجرای ضوابط نشر ادامه داد: با توجه به کلی بودن برخی از معیارها در آئین‌نامه موجود ضوابط نشر، گاهی اوقات کتابی توسط یک بررس به طور کامل مورد تائید قرار می‌گیرد یا انتشار آن را مشروط به اصلاح پاره‌ای از مطالب کتاب می‌کند، اما یک بررس دیگر ایرادات عدیده‌ای به آن وارد می‌کند و یا اساساً آن را غیرقابل چاپ اعلام می‌کند. واقعیت این است که از این نظر، تقصیری متوجه آنها (بررس‌ها) نیست؛ بلکه به خاطر کلی بودن برخی معیارهای ضوابط نشر است.

مهدوی‌راد در بخش دیگری از این گفتگو و در پاسخ به این سوال که با توجه به چندین مورد اعتراض از سوی برخی مولفان و یا ناشران کتاب‌ها به پاره‌ای اصلاحات که از طرف بررس‌های کتاب به آثارشان وارد و به آنها اعلام شده و اینکه بلافاصله پس از رسانه‌ای شدن این اعتراض‌ها، نظر اداره کتاب برگشته و کتاب فی‌الفور مجوز گرفته است، آیا این گمانه‌زنی که بررس‌های اداره کتاب تحت فشار افکار عمومی، نظر خود را پیرامون ممیزی شدن یا نشدن یک اثر تغییر می‌دهند، صحت دارد یا خیر؟، گفت: ما به صورت مستقیم و غیرمستقیم، حدود ۱۲۰۰ بررس کتاب داریم و طبیعی است که هر کدام از این عزیزان، ممکن است نوعی خوانش خاص از یک کتاب داشته باشند.

وی در توضیح دقیق‌تر این مسئله گفت: البته بررس‌های ما در مرحله اول بررسی کتاب، فقط یک نفر نیست بلکه ممکن است تعدادشان به ۳ نفر هم برسد و مواردِ مشروط یا نیازمندِ به بازنگری را اعلام می‌کنند. ما بارها گفته‌ایم که این مسئله به ناشر و مولف اثر برمی‌گردد که این موارد مشروط را بپذیرند و نسبت به اصلاح آنها اقدام بکنند، یا اینکه نپذیرند و قائل به هیچگونه اصلاحی مطابق به آنچه به آنها اعلام شده است، نباشند. با همه این اوصاف، آنها (ناشر یا مولف اثر) اگر همه یا بخشی از موارد اصلاحیِ اعلام شده از جانب اداره کتاب را قبول نداشتند، می‌توانند به صورت مستند و مستدل، موضوع را به اداره کتاب منتقل کنند.

رئیس هیات نظارت بر اجرای ضوابط نشر ادامه داد: بدیهی است در این مرحله، کتاب مجدداً در اداره کتاب و توسط بررس‌هایی دیگر بررسی می‌شود و چنانچه آنها (بررس‌های ثانویه) هم بر همان ایرادات اولیه صحّه گذاشتند، دوباره همان نظر را به ناشر و مولف اثر ابلاغ می‌کنند. حالا فرض را بر این می‌گیریم که در این مرحله هم ناشر و مولف، راضی به انجام اصلاحات نشدند؛ این بار اثر به کمیته تخصصی ۷ نفره‌ی هیئت عالی نظارت بر ضوابط نشر ارجاع می‌شود که شخصیت‌های حقوقی مانند معاون امور فرهنگی وزارت ارشاد، مدیرکل دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی این وزارتخانه و ریاست واحد بازرسی کتاب هم در آن حضور دارند. کتاب در این مرحله توسط این کمیته بررسی می‌شود و چنانچه کمیته نیز، همان ایرادات و اشکالات واردشده‌ی قبلی را وارد دانستند، نظر نهایی را به ناشر و یا مولف، اعلام و ابلاغ می‌کنند.