روش تأملات فلسفی، تحلیل و نقد اندیشه‌ها آموزش داده نمی‌شود

نظام آموزش فلسفی و اخلاقی ما بیشتر متکی بر حفظیات و جزوه محوری است و به دانشجو روش تاملات فلسفی، شناخت و تحلیل دیدگاه ها واندیشه ها و نقد آنها آموزش داده نمی شود.

به گزارش خبرنگار مهر، متن زیر یادداشتی است که حجت الاسلام والمسلمین دکتر حسینعلی رحمتی استاد فلسفه اخلاق در مورد ضرورت و روش موضوع یابی و ایده پردازی اخلاقی در جامعه امروز ایران نوشته است:

آنچه درباره موضوع یابی مطرح می شود ناظر به یکی از مشکلاتی است که به نظر بنده در جامعه علمی اخلاق آموزان و اخلاق پژوهان ایرانی وجود دارد و عبارت است از عدم دقت و آگاهی کافی در انتخاب موضوع برای پژوهش های اخلاقی. این مشکل که به ویژه درباره انتخاب موضوع برای پایان نامه های ارشد و رساله های دکتری مشاهده می کنیم، البته مختص رشته اخلاق و فلسفه اخلاق نیست و درباره دیگر گرایشهای فلسفه و حتی دیگر رشته های علوم انسانی نیز صادق است.

موید این سخن علاوه بر تجربه های شخصی خود بنده در مواجهه با طلاب و دانشجویان حوزه اخلاق، مشاهده پایان نامه هایی است که در مراکز علمی گاه حتی با نمره خوبی هم قبول می شوند ولی ناظر به نیازهای جامعه نیستند و معمولا فقط به کار آرشیو کردن در کتابخانه مراکز علمی می خورند.

منظور از ضعف در موضوع یابی، ناتوانی دانشجویان در انتخاب موضوع یا عدم دقت اساتید و مراکز علمی در تعیین موضوعات دارای اولویت برای تدریس یا تحقیق است.

همانطور که می دانید نخستین گام برای هر پژوهش علمی انتخاب موضوع است، اما این کار خود یک مهارت است و بایستی آن را فراگرفت و به دیگران آموزش داد. تا جایی که بنده متوجه شده ام این آموزش به دانشجویان داده نمی شود. از این رو آنان نه تنها برای انتخاب موضوع پایان نامه که حتی پس از فراغت از تحصیل برای انتخاب موضوع برای نگارش مقاله و کتاب و انجام طرح های پژوهشی هم با مشکل مواجه می شوند.

گرچه رفع این مشکل در وهله اول وظیفه مراکز علمی و به خصوص اساتید فلسفه اخلاق است، ولی در صورت کم / بی توجهی آنان، این خود دانشجو است که بایستی به دنبال فراگیری مهارت موضوع یابی باشد.

موضوع یابی با «ایده پردازی و تفکر اخلاقی» هم در ارتباط است. به این معنا که دانشجویان فلسفه اخلاق بایستی هم یاد بگیرند که موضوع های مناسب را پیدا کنند هم یاد بگیرند که درباره آن موضوع فکر و تامل کنند.

تا جایی که بنده متوجه شده ام متاسفانه نظام آموزش فلسفی و اخلاقی ما بیشتر متکی بر حفظیات و جزوه محوری است و به دانشجو روش تاملات فلسفی، شناخت و تحلیل دیدگاه ها واندیشه ها و نقد آنها آموزش داده نمی شود و در این کار تمرین و ممارستی انجام نمی گیرد.

برای تایید این مطلب کافی است در اواخر هر ترم سری به قسمت تکثیر دانشگاه ها بزنید که ببینید به طور شبانه روزی!! مشغول تکثیر جزوه هستند و در این ایام جزو درآمدزاترین واحدهای دانشگاهی محسوب می شوند.

پیامدهای ناآگاهی از روش موضوع یابی و ایده پردازی اخلاقی:

۱. ناتوانی دانشجو یا محقق در انتخاب موضوع مناسب و ابهام و سردرگمی در مواجهه با موضوعاتی که به وی پیشنهاد شده است

۲. انتخاب موضوع های تکراری یا فاقد اولویت برای جامعه هدف

۳. عدم استفاده بهینه از سرمایه های مادی و انسانی کشور

۴. فقدان شکوفایی علمی و فکری دانشجو و عدم تحقق روحیه »دانش جویی«‌به معنای واقعی کلمه در وی. و در نتیجه، جایگزین شدن تقلید به جای تحقیق

۵. عدم پیشرفت علمی و تولید علم به معنای واقعی در کشور

۶. سرخوردگی و ناامیدی دانشجو از هزینه و عمری که برای تحصیل گذاشته است و عدم لذت از انتخاب رشته خود

۷. تداوم مشکلات مرتبط با حوزه اخلاق در جامعه

برخی علل و عوامل ضعف در موضوع یابی و ایده پردازی اخلاقی:

۱- کم توجهی نظام آموزش عالی

۲- کم توجهی اساتید به اهمیت این مسئله

۳- عدم آگاهی برخی اساتید از شیوه اندیشه ورزی اخلاقی

۴- غفلت دانشجویان، و عدم مطالبه گری آنان در این زمینه

۵- فاصله بین نهاد های اخلاق آموزی و اخلاق اندیشی و جامعه هدف

۶- تمرکز بر شیوه حفظ و تکرار مطالب، تا خلاقیت و نوآوری

۷- عدم اعتماد به نفس در دانشجویان

راهکارها و پیشنهادها:

۱- توجه جدی اساتید فلسفه اخلاق به اهمیت اندیشه ورزی و موضوع یابی اخلاقی

۲- بهره گیری اساتید از تجربه های مشابه در داخل یا خارج کشور

۳- پرهیز ازروش انفعالی و استاد - محور فلسفه اخلاق، و حرکت به سمت شیوه استاد - دانشجو محور

۴- تخصیص بخشی از وقت کلاس ، و نمره پایان ترم، به فعالیت های پژوهشی دانشجو. (البته فعالیت های واقعی نه کپی پیستی) (امروزه با بهره گیری از فضای مجازی و شبکه های اجتماعی می توان با راه اندازی گروه های علمی ، بخشی از این فعالیت ها را به بیرون از وقت کلاس واگذار کرد.)

۵- آموزش معیارها و روش های موضوع یابی و ایده پردازی اخلاقی به دانشجو (این کار را می توان در قالب کارگاه های علمی انجام داد)

۶- مکلف کردن دانشجو (به ویژه دانشجویان رشته های اخلاق کاربردی) به مراجعه میدانی به جامعه هدف و یافتن موضوعات اخلاقی مهم و اولویت دار)

شیوه های موضوع یابی:

۱- کنجکاوی و فعالیت فکری محقق

۲- توجه به دغدغه ها و دلمشغولی های علمی، دینی، اجتماعی و فرهنگی محقق

۳- مشورت با متخصصان

۴- بررسی های میدانی و تجربه های شخصی

۵- مراجعه به منابع مرتبط و کارهای انجام شده قبلی

۶- مراجعه به سازمان ها و موسسات ذیربط

۷- توجه به سرفصلهای مطرح شده در همایش ها و نشست های علمی

مراحل موضوع یابی:

۱- دقت در سوژه (یک مطلب، یک تصویر، یک واقعه)