شيخ بهايي ، دانشمندي جامع الاطراف

بـها الدين محمد بن عزالدين حسين بن عبدالصمد بن شمس الدين محمد بن على بن حسين بن مـحمد بن صالح حارثى همدانى عاملى جبعى , معروف به شيخ ‌بهايى , حكيم و فقيه و عارف و مـنجم و رياضى دان و شاعر و اديب و مورخ بزرگ , درسال 953 ه ق در بعلبك از توابع جبل عامل ديده به جهان گشود . 
 پدربزرگوارش  شيخ حسين فرزند عـبـدالـصـمد حارثى از علماي  فقه و اصول و از اعاظم روز گار خود بوده است . شيخ پس از فراگيري مقدمات علوم نزد پدر بزرگوار خود وارد حوزه هاي  مختلف  علوم  زمان خويش شد   و در بسياري از علوم روزگارش  متبحر گشت  به طوري كه گفته اند او از هر علمي به ميزان كفايت و  مهارت  گلي چيده بود . فقه ، فلسفه ، رياضيات ، اصول ، هندسه ، نجوم ، طب ، ادبيات و...همگي از علومي بودند كه شيخ بزرگوار شم دانش پژوهي خود را در آنها  آزموده بود . 

اين  عالم رباني در طول عمر پر بركت خويش  از محضر  دانشمندان متعددى در رشته هاي مختلف كسب فيض كرد . وي  تفسير و حديث و ادبيات عرب رااز پدر،  حكمت و كلام  را از ملا عبداللّه مدرس يزدى ،  رياضيات را از ملا عـلـى مـذهـب و مـلا افضل قاضى مدرس و ملا محمد باقر بن زين العابدين يزدى  و طب را از حكيم عماد الدين محمود آموخت .
او همچنين در طول عمر پربر كت خويش شاگردان بسياري را نيز به جامعه اسلامي عرضه كرد كه از مهمترين آنها مي توان به 
صدر الدين محمد ابراهيم شيرازى , معروف به ملا صدرا ،  ملا محمد محسن بن مرتضى بن محمود،  معروف به فيض كاشانى ،  
ملا محمد باقر بن محمد مؤمن خراسانى ،  معروف به محقق شيخ الاسلام ،   ملا محمد تقى بن مقصود على مجلسى  صاحب روضة المتقين و  سيد عز الدين حسينى كركى عاملى  مشهور به مجتهد مفتى اصفهانى  اشاره كرد .
آن عالم رباني از خود آثار گرانبهايي را نيز به جاي نهاده است كه برخي از مورخين شمار آن را بيش از دويست كتاب دانسته اند . 
در  تـحـقـيـقي كه دكتر محمد باقر حجتى در اين مورد  كرده است ، تعداداين كتاب ها 123 جلد بر آورد شده اند . 
عشريات خمس :  نماز ـ زكوة ـ روزه ـ حج ،   اجوبه مسائل جزائريه ،  احكام سجود و تلاوت  جامع عباسى ، جواب مسائل شيخ جار،  حاشيه بر ارشاد الاذهان علا مه حلى ،  حاشيه بر قواعد علا مه ،  حاشيه بر قواعد شهيد اول ،  حاشيه بر احكام الشريعه
علا مه حلى ،  الحبل المتين ،  الحريرية ،  الذبيحيه ، شرح فرائض نصيريه خواجه نصير الدين طوسى ، فرائض بهائيه (ارث )،  قصر نماز در چهار مكان ،  مسح بر قدمين ، مشرق الشمسين و اكسير السعادتين ،  رسالة في مباحث الكر،  رسالة فى القصر و التخيير فى السفر،  شرح رسالة فى الصوم ،  شرح من لايحضره الفقيه ،  رسالة في فقه الصلوة ، رسالة في معرفة القبلة ،  رسالة في فقه السجود ، حاشيه انوار التنزيل قاضى بيضاوى ،  حل الحروف القرآنيه ، حاشيه كشاف زمخشرى ،  رساله خواجه ، تفسير عين الحيوة ،  العروة الوثقى ،  حاشيه كتاب من لايحضره الفقيه  اربعين ، حاشيه بر صحيفه سجاديه ، اثبات وجود القائم ،  اجوبة سيد زين الدين ،  الاعتقاديه ،  زبدة الاصول ،  شرح عضدى  ، حاشيه خلاصة الاقوال علا مه حلى ،  حاشيه رجال نجاشى ، طبقات الرجال ،  اسرار البلاغه ، تهذيب البيان ،  تعزيت نامه ، ديوان اشعار فارسى و عربى ،  شير و شكر ، طوطى نامه ،  كشكول (5 جلد)، نان و پنير، اسطرلاب ، تشريح الافلاك ،  تقويم شمس با اسطرلاب ،  انكار جوهر الفرد، الوجود الذهنى ،  وحدت وجود و   رساله جفر از جمله مهمترين آ ثار اويند .
آن  عالم بزرگوار در برخي از حوزه هاي عملي روزگار خويش نيز دستي داشته است و توانسته است دانش خود را در زمينه هاي مهندسي و معماري در مواردي بكار گيرد و دراين حوزه ها نيز منشا خيرات كثيره گردد .
سرانجام شيخ بزرگوار پس از عمر ي مجاهدت در دوازدهم شوال سال1030 هجرى قمرى  دار فاني را وداع گفت . پيكر مطهر او را در اصفهان به خاك سپردند


منابع :
عقيقي بخشايشي ، فقهاى نامدار شيعه 
تاريخ عالم آراى عـبـاسـى , ج 2
دكتر حجتى، محمد باقر ،  مجله الثقافة الاسلاميه چـاپ دمـشـق