خبرگزاری مهر، گروه استانها - بهنام عبداللهی: می‌خواهیم شما را به یک جای متفاوت ببریم؛ جایی که می‌توانید بدون اینکه ترافیک جاده‌های پیچ‌درپیچ شمال را تحمل کنید، سبزی و طراوت رؤیایی‌اش را لمس کنید. جایی که می‌توانید بدون اینکه گرمای ذوب‌کننده‌ای را به جان بخرید، آرامش کویر را مثل ستاره‌های روشنی که در آسمانش دیده می‌شوند در قوم‌تپه صوفیان بچینید.
با ما همراه باشید تا در مورد جایی حرف بزنیم که تاریخ بلندی از ایران را در دستانش پرورانده، گرمی جنوب را در جلفایش، سرسبزی شمال را در عمق جنگل‌های ارسبارانش، صلابت دماوند را در سهند و تاریخ را در خانه‌ها و بازار تاریخی‌اش نگه‌داشته؛ درباره استان آذربایجان شرقی صحبت می‌کنیم.
آذربایجان شرقی از آن دسته استان‌های ایران هاست که همیشه به خاطر تاریخ عمیق، زیبایی و پاکیزگی، فرهنگ و هنر اصیل و مردم مهمان‌نوازش در مجامع ملی و بین‌المللی مطرح بوده و اگر بخواهیم متنی برای ثابت کردن زیبایی و دیدنی بودن این استان بنویسیم، بی‌شک مهر و امضای مکان‌های دیدنی زیاد، صنایع‌دستی فراوان و خوراکی‌های خوشمزه گواه و شاهد صحبت‌های ما خواهند بود.
از هر طرف هم که وارد این استان شوید، فرقی ندارد؛ باید اول از همه به تبریز برسید. تبریز چیزهای زیادی برای عرضه به مهمان‌هایش دارد و خبر دارید که قلب تپنده آذربایجان شرقی یعنی تبریز که به‌عنوان پایتخت گردشگری جهان اسلام در سال 2018 انتخاب شده است.
این یعنی بین شهرهای ۵۷ کشور اسلامی دنیا، سازمانی به نام سازمان همکاری‌های اسلامی تبریز را لایق دانسته تا در سال ۲۰۱۸ این عنوان را به این شهر اختصاص دهد. فارغ از اینکه بابت این انتخاب چه کارهایی انجام‌شده یا نشده، اما اگر همین را بدانیم که شهرهای ایران بعد از ۵۷سال دوباره می‌توانند این عنوان را به کوچه و بازار خودشان ببرند؛ نشان می‌دهد که بابت این انتخاب چقدر باید خوشحال باشیم.
تاریخی که در شاهرگ‌های تبریز جریان دارد
به تبریز که رسیدید، از هرکسی آدرس بپرسید که می‌خواهیم برویم به یک جای دیدنی و توریستی، با انگشتش مرکز شهر را نشانتان می‌دهد. در مرکز شهر هم که دیگر لازم نیست از کسی چیزی بپرسید، هر جا دیدید در و دروازه بزرگی سمت تاریخ بازشده، داخل شوید؛ چون آنجا بازار سرپوشیده تبریز است.
دالان‌ها و کوچه‌هایش، شاهرگ‌های شهر تبریز هستند. بازاری که به‌اندازه تاریخ تجارت این سرزمین، طولانی و بزرگ است و می‌شود گذر قرن‌ها را در آن با وضوح دوربین‌های امروزی دید. بازار سرپوشیده تبریز که مدت‌ها پیش به‌عنوان بزرگ‌ترین بازار مسقف دنیا، در سازمان یونسکو ثبت جهانی شده، پر از آدم‌هایی است که بیش‌تر از مغازه‌هایشان جذابیت دارند.
با اینکه هنوز مغازه‌ها، تیمچه‌ها و راسته‌های این بازار رنگ و بوی قدیم‌الایام را دارند ولی تنوعی که در محصولات فروشی مغازه‌های آن است، زیاد بوده و کسی که وارد بازار شود، محال است دست‌خالی برگردد. سفر طولانی در بازار تاریخی تبریز، آدم را بدجور گرسنه می‌کند و بعدش راهی یکی از غذاخوری‌های سنتی آن.
تبریز، شهر موزه‌ها و خانه‌های تاریخی
بی‌انصافی است کسی درباره تاریخ تبریز صحبت کند ولی وارد بحث شیرین موزه‌ها و خانه‌های تاریخی آن نشود. موزه‌ها و خانه‌هایی که آن‌ها را می‌شود به‌عنوان محکم‌ترین دلایل برای اثبات ۵دوره پایتختی تبریز به کار برد. تعداد خانه‌هایی که به‌عنوان خانه تاریخی در تبریز شناخته می‌شوند ۵۰ خانه است. اما طبیعتاً بین آن‌ها چندتایی خیلی معروف بوده و برای درک تاریخ این سرزمین لازم هستند.
اگر گذرتان به تبریز افتاد و از تبریزی‌ها آدرس یک موزه خوب را خواستید، مطمئن باشید آدرسی که دریافت می‌کنید شما را به‌جایی در مرکز شهر به اسم موزه قاجار یا خانه امیرنظام گروسی خواهد برد. این خانه تاریخی که بعدها تبدیل به موزه شده، با ساخت و معماری کم‌نظیرش، یکی از بهترین عمارت‌های تاریخی ایران حساب می‌شود که راوی یک دوره مهم از تاریخ یعنی دوره قاجار است.
اگر کسی در کتاب‌ها یا فیلم‌ها درباره دوران قاجار مطالعه نداشته باشد، با یک گشت کوچک در این موزه، حتی به جزئیات زندگی آدم‌ها و اهالی دربارهای قاجاری هم پی می‌برد. این موزه تازگی‌ها با وسیع‌تر شدن حیاطش، به یک پارک‌موزه بی‌نظیر تبدیل شده است.
در واقع موزه قاجار، یک مقدمه کوچک بود تا بتوانیم وارد این بحث شویم که تبریز شهری پر از موزه‌های تخصصی است که هرکدام به دوره یا به شاخه‌ای از تاریخ این سرزمین می‌پردازند. موزه مشروطه، موزه سنجش، موزه قرآن و کتابت، موزه محرم، موزه ادبی شهریار، موزه شهدای ۲۷ دی، موزه ارامنه و... همان‌طور که از اسم‌شان هم پیداست هرکدام به تاریخ یک مقطع یا پدیده پرداخته‌اند که در مجموع تبریز را به راوی صادق تاریخ تبدیل می‌کنند.
فیروزه جهان اسلام
حتماً بارها عبارت «فیروزه جهان اسلام» به گوشتان خورده است. ریشه این عبارت هم به تبریز برمی‌گردد؛ یعنی دقیقاً به مسجد کبود.
این مسجد علاوه بر اینکه یک رابطه معنوی عمیق با اسلام دارد، از یک رابطه ظاهری زیبا هم بهره برده و گواه این، گچ‌کاری‌ها و کاشی‌کاری‌های زیبایش است. مسجد کبود مسجدی است که بیش‌ترین زلزله‌های تبریز را با چشم خودش دیده و همراه با آن‌ها لرزیده اما همچنان پابرجاست و در خیابانی اصیل و قدیمی به زندگی فیروزه‌ای خودش ادامه می‌دهد.
ائل‌گلی، یکی از نمادهای تبریز در کتب درسی
اسمش هم جوری است که همه می‌شناسندش؛ «ائل‌گلی». حتی شاید اولین مقصد مسافران تبریز همین ائل‌گلی باشد و به خاطر اینکه گل یا همان استخر وسط این باغ زیبا مدت‌هاست در کتاب‌های مختلف به‌عنوان نماد تبریز استفاده می‌شود، اصلاً شاید خوب نباشد که با ائل‌گلی تبریز را معرفی کنیم چراکه این ائل‌گلی است که زیبایی و سبزی تبریز را تداعی می‌کند.
در این گزارش مجال این نیست که از تمام زیبایی‌های تبریز صحبت کنیم؛ از مقبره‌الشعرا که ۴۰۰شاعر بزرگ شعر مرگ را آنجا سروده‌اند، از کوه «عینالی» یا «عون‌بن‌علی» که تبریزی‌ها عادت دارند هر جمعه دل‌تنگی‌هایشان را از بالاترین نقطه آن به زمین پرتاب کنند و خیلی جاهای دیگر.
کندوان، روستایی دیدنی
از تبریز کمی دور می‌شویم و به کندوان می‌رسیم. پا به کندوان که می‌گذاریم، خانه‌های یک‌شکل و یکرنگی به چشم می‌خورند که در دل کوه، درست مثل کندوهای عسل، لانه شده‌اند برای زندگی انسان‌های غریب‌دوست و مهربان. کندوان که در حوالی اسکو قرار دارد، نه‌تنها دیدنی، بلکه فهمیدنی هم هست. باید فهمید که اگر انسان بخواهد می‌تواند حتی کوه‌ها را برای خودش پناهگاه قرار بدهد و زندگی کند.
کمی آن‌طرف‌تر به جلفا و منطقه آزاد ارس می‌رسیم. جایی که نه‌فقط مسافران تبریز به آن سر می‌زنند، بلکه دیگر مسافران ارس موقع گذر، تبریز را هم دیدن می‌کنند. بله آسیاب‌خرابه و کلیسای سنت استپانوس از جاذبه‌های کهن جلفا هست ولی کسی که به منطقه آزاد ارس سفر می‌کند، ممکن نیست چشمش را روی بازارهای مدرن و پیشرفته و گردشگرطلب آن ببندد.
یک شمال کوچک در آذربایجان شرقی
اول گزارش هم اشاره کردیم که استان ما یک شمال کوچک در دل خودش دارد: «کلیبر». در مورد این شهرستان سبز و بهشتی آذربایجان شرقی کافی است که به نظر یک گردشگر خارجی گوش کنیم.
یک گردشگر کانادایی کلیبر را این‌گونه توصیف می‌کند: «شهری دورافتاده و خواب‌آلود در میان کوه‌های سر به فلک کشیده‌ای که قله‌هایشان در زیر مه غلیظ از دیده پنهان‌شده‌اند... مکانی است عالی؛ به طراوت و سر سبزی انگلیس و ورای ذهنیت ما از طبیعت کویری و خشک ایران.»
وقتی قصد دارید به همراه خانواده به آذربایجان شرقی سفر کنید، می‌توانید با خیال راحت شکمتان را هم صابون بزنید.
استان آذربایجان شرقی استانی است که در حوزه تغذیه و محصولات خوراکی، صاحب برندهای زیاد هست. البته منظورمان از برند، مارک‌های تجاری شرکت‌ها یا کارخانه‌ها نیست. ما از خوراکی‌هایی صحبت می‌کنیم که می‌شود با آن‌ها تبریز را معرفی کرد یا با تبریز آن‌ها را شناخت.
هرچند همه‌جا آجیل پیدا می‌شود اما آجیل تبریز یک چیز دیگر است. چیزی که باعث می‌شود آجیل در تبریز خوشمزه‌تر شود، فقط نحوه تهیه آن هست. اصلاً خوراکی‌های آذربایجان شرقی واقعاً آن‌قدر زیاد هستند که نمی‌دانیم درباره کدامشان صحبت کنیم، درباره «نوقا»، «ریس» یا «باقلوا» که همه‌شان سبد سوغاتی‌های استان را تکمیل می‌کنند.
برندهای خوراکی آذربایجان شرقی
محصولی که در برند بودن آن هیچ شبهه‌ای وجود ندارد «پنیر لیقوان» آذربایجان هست. پنیر لیقوان طعم ترد و شوری دارد و از شیر تازه گوسفند تهیه می‌شود. این پنیر که به‌عنوان پنیر سفید در همه دنیا شناخته‌شده، طرفدار زیادی دارد و بیش‌تر به خاطر اینکه بویی شبیه سایر پنیرهای طبیعی ندارد بین مردم شهرهای مختلف ایران محبوب است و صبحانه همراه با نان صرف می‌شود.
اگر راه‌تان به یکی از مجالس رسمی و شیک تبریز افتاد، محال است که در ظرف شیرینی «قرابیه» را نبینید. قرابیه نوعی شیرینی است که در تبریز، زنجان، قزوین، ترکیه و جمهوری آذربایجان پخته می‌شود ولی به‌عنوان سوغات مخصوص تبریز شناخته شده است.
شیشلیک، دلمه، کوفته، قویماق، شیله عدسی و بسیاری از غذاهایی که روزانه میل می‌کنید و از اسم‌شان هم پیداست ریشه آذری دارند. غذاهای استان آذربایجان شرقی را نه می‌توانیم توصیف کنیم و نه دوست داریم توصیف کنیم، فقط طعم و ترکیب بی‌نظیر آن‌ها رو با چشیدن‌شان می‌شود فهمید.
ما داریم استانی را به شما معرفی می‌کنیم که با تمام حواس‌تان سروکار دارد و طبیعتاً بعد از دیدنی‌ها و چشیدنی‌ها، می‌رسیم به پوشیدنی‌ها یا پوشاندنی‌ها. در مورد پوشیدنی‌ها که اصلاً لازم به توضیح نیست که کیف و کفش‌های چرم تبریز از قدیم‌الایام مشهور و محبوب است و اولین کارخانه چرم‌سازی هم مثل اولین‌های دیگر، در این استان و در تبریز بنا شده است.
اما منظور از پوشاندنی‌ها چیست؟ همان‌هایی که لباس خانه‌مان می‌شوند؛ فرش‌ها و تابلوفرش‌ها. اینکه تبریز شهر جهانی بافت فرش هست، عنوانی است که هم مردم جهان به تبریز می‌دهند و هم شورای جهانی صنایع‌دستی.
فرش تبریز به قول جوان‌های امروزی دیگر از کالاهای لاکچری و گران‌قیمت حساب می‌شود و باید هم این‌طوری باشد چون هزاران گره در طول ماه‌ها و شاید سال‌ها یک فرش اصیل تبریز را به وجود می‌آورند؛ اما اگر دنبال فرش‌هایی با قیمت پایین‌تر بودید که کیفیت بالایی هم داشته باشند، روی فرش شهرستان‌ها و روستاهای اطراف تبریز هم حساب کنید.
یک سفر تمام و کمال به آذربایجان شرقی، علاوه بر حس دیداری و شنیداری و چشایی و... به یک حس گرفتاری هم مبتلا می‌کند شما را! مهمان‌نوازی اهالی آذربایجان شرقی شاید بین تمام مراسم‌ها و آداب‌ورسومی که برای جشن و شادی یا غم و عزاداری دارند، بهترین رسم باشد که هر مسافری را گرفتار و ماندگار می‌کند.
خلاصه همه این‌هایی که گفتیم مربوط به یک استان می‌شوند. البته نتوانستیم همه آن‌هایی که لازم است را بگوییم. اما حالا تصور کنید این داشته‌های دیدنی، چشیدنی، پوشیدنی و دوست‌داشتنی را ضرب‌در ۳۱ استان کشور کنیم چراکه هر یک از استان‌های این سرزمین لبریز از زیبایی‌ها هستند و آن موقع است که واقعاً به وسعت داشته‌های تاریخی و فرهنگی ایران عزیزمان پی می‌بریم.
نظر شما