رشد یعنی صیرورت درجهت حق/ در رجوع به متون دینی با خلأ روش مواجهیم

به گزارش خبرنگار مهر، جلسه اول از کارگاه روش‌شناسی استخراج منظومه رشد از قرآن کریم با تدریس «احمد رضا اخوت» ۳۰ فروردین در مدرسه دانشجویی اهل بیت (ع) برگزار شد.

اخوت در این نشست اظهار کرد: در بحث روش درباره نحوه استخراج نظریه رشد از قرآن باید بگویم که از روش تدبر در قرآن استفاده کرده‌ایم. مفهوم رشد برای ما اهمیت دارد نه صرفاً واژه رشد. روش ما با سوال آغاز می‌شود. سوال اول ما این است که آیا در قرآن چیزی به نام سن وجود دارد یا خیر و در هر مرحله چه ویژگی‌هایی وجود دارد؟ در این باره نزدیک‌ترین کلمه در قرآن «بلوغ» است (بلغ اشده). یا در آیه «قد تبیّن الرّشد من الغی» از کلمه رشد استفاده شده است. در این باره پرداختن به کلمه «خلقت» نیز اهمیت دارد. مباحث خَلقی و خُلقی قرآن درباره انسان اهمیت دارد. کلمات «سیر» و «صیرورت» نیز اهمیت دارد. صیرورت به تحول و حرکت درونی اشاره دارد.

احمد رضا اخوت در ادامه افزود: انسان در سنین ابتدایی بیشتر در حوزه محسوسات سیر می‌کند. در دوره بعدی تخیلات در او موضوعیت پیدا می‌کند. در دوره بعد عقل عنصر قابل توجه است که در این مرحله فرد به دنبال جستجوی علم می‌رود. جهت حرکت انسان نیز از دیگر مفاهیم مورد توجه قرآن است. گاهی لازم است برای استخراج مفهومی از قرآن از روش استقرایی استفاده کنیم. به این معنا که درباره مفهومی که مد نظر داریم، از ابتدا تا انتهای قرآن را بارها بررسی کنیم تا آیات پیرامون آن مفهوم را استخراج کنیم.

وی افزود: در قرآن به این موضوع اشاره می‌شود که انسان در یک دورانی به دنیا می آید و پس از آن از بین می رود. این نکته را تبدیل به مولفه‌های جزئی کردیم. مثلاً داده‌هایی که خداوند به انسان داده را استخراج کردیم. قرآن دارایی‌های انسان را با تعبیر «نعمت» از آن یاد می کند. در این مسیر انسان با دو نوع حرکت مواجه است. حرکت درونی و حرکت بیرونی. در آیه اول سوره ابراهیم به این موضوع و به موضوع سیر حرکت انسان از ظلمات به سمت نور اشاره می‌شود.

احمد رضا اخوت همچنین عنوان کرد: یکی دیگر از مفاهیمی که قرآن درباره انسان بیان می‌کند مفهوم «هدایت» است. همچنین قرآن از مفهوم «نفع و ضرر» سخن به میان می‌آورد. نفع و ضرر پایه‌ای‌ترین مفهوم در سیر است که مربوط به برآورده شدن و نشدن نیاز هاست. روی این مفهوم خیلی می‌توان کار بینادین انجام داد. چرا که این مفهوم از اولین مفاهیمی است که برای انسان شکل می‌گیرد و از کودکی تا انتهای عمر با انسان همراه است. سیر رشد انسان، تغییر مفهومی نفع و ضرر است. مفهوم مهم دیگر «رشد و غی» است که برآیند سایر مفاهیم است.

وی در ادامه اظهار کرد: بنده روی بحث روش خیلی تأکید دارم. ما در رجوع به متون دینی خلأ روشی بسیار داریم. در هر کتابی سعی داشته‌ام که از روش متفاوتی استفاده کنم تا تنوع روش ایجاد شود و بدانیم که می‌توان انواع و اقسام روش‌های مطالعه قرآن را در پیش گرفت. در پاسخ به سوال رشد چیست؟ باید گفت رشد عبارت است از مفهوم هدایت و نور و استفاده صحیح از امکانات و سیر و صیرورت در جهت حق. باید مفهوم رشد را از مفهومی که در حال حاضر رایج است خارج کنیم. اگرچه رشد طبیعی هم در این تعریف وجود دارد. آن چه امروز از رشد یاد می شود را بیشتر مراحل بلوغ باید نام نهاد.

احمد رضا اخوت افزود: ما در عالم خَلق زندگی می‌کنیم. عالمی که دارای ویژگی‌های متناسب با خود ماست. انسان علاوه بر ویژگی‌های عالم خلق دارای امتیازاتی است که بر اساس آن‌ها می‌تواند تنوعی از زندگی را برای خود انتخاب کند و از ابتدای ورود به دنیا دارای امکانات درونی و بیرونی است. درجات تکامل انسان در طول این مسیر تغییر می‌کند و مسیری که برای انسان در نظر گرفته شده دارای مراحلی در سطح طبیعی و وجودی و اجتماعی است. درجه تکاملی که انسان دریافت می‌کند سیر یا صیرورت گفته می‌شود که واژه رشد را می‌توان به جای آن قرار داد. طی کردن مسیر مداوم زندگی سیر نام دارد. هر سیری دارای ویژگی‌ها و مختصاتی است.

وی سپس گفت: هر انسانی می‌تواند در دو نوع سیر گام بردارد. سیری که او را به نور می‌رساند و سیری که ظلمات را عاید او می‌کند. مراحل زندگی انسان دو جهت کلی دارد که همان نور و ظلمات است. مرحله ساختار وجودی فرد تعیین کننده جهت نور یا ظلمات زندگی اوست. اگر انسان نور را انتخاب کند که همان مسیر ایمان است، اضطراب و تزلزل نخواهد داشت و به شکوفایی استعدادهای درونی می رسد. نقطه مقابل این مسیر نیز ضلالت است. مسیر این دو نوع زندگی از گذرگاه دنیا عبور می کند و با هم منافات دارد. می‌توان از مواهب دنیا استفاده کرد و اخروی زندگی کرد و یا دنیوی زندگی کرد.

احمد رضا اخوت در ادامه عنوان کرد: خداوند برای هر دو نوع زندگی دو مفهوم کلیدی نفع و ضرر را به عنوان محرک حرکت قرار داده است. تا نفع یک نوع زندگی را برای فرد مشخص نکنیم، نمی‌توانیم در او حرکت ایجاد کنیم. مالک نفع و رشد خداوند است. رشد یافتگان از گناه بیزارند و با طاغوت سر ناسازگاری دارند و اهل دعا هستند. رشد با خارج شدن فرد از ولایت شیطان حاصل می‌شود. تفاوت رشد با نور این است که نور، سیر ندارد. اما رشد نوری است که سیر دارد. مطالعه مفاهیم قرآن از منظر فرآیند شناسی، معنا شناسی و یا نظام سازی اهمیت دارد و با هم متفاوت است. در این حالت برداشت ها از آیات مشابه متفاوت می‌شود.