نقش زبان و رسانه در هویت سازی

خبرگزاری مهر، گروه جامعه، کوثر دهدست: توسعه و پیشرفت چشمگیر در زمینه فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی در سال های اخیر تاثیرات شگرفی بر ابعاد مختلف زندگی انسان ها گذاشته است که با ایجاد دگرگونی در مفاهیم زمان و مکان  و با تغییر در اشکال نوین ارتباطی و با ایجاد مراجع جدید هویت موجب پیدایش ذهنیت های ناپایدار و هویت های جدید از طریق به کارگیری "زبان" های نوینی در فضای مجازی شده است.

در تمام این تحولات فناورانه و زبانی، با تغییر در نحوه شکل گیری و ابراز هویت های فردی و اجتماعی  جدید نیز روبرو شده ایم. زیرا از طریق این تحولات زبانی است که موجودیت و هویت افراد ساخته می شود و این همه آن چیزی است که نشان می دهد" ما چه کسانی هستیم و چه کسانی نیستیم و چه کسانی می خواهیم باشیم یا نباشیم.."

"زبان" ابزار خلق کردن و حفظ ارتباطات بین فردی، تعلقات گروهی، طبقه اجتماعی و هویت فردی است و در عصر حاضر که عصر جهانی شدن نام گرفته است، شکل گیری هویت ها و روابط اجتماعی در چارچوب محتوای گفتمانی و فرهنگی خاصی اتفاق می افتد که در ورای مرزها و محدودیت ها و به صورت سیال در حال ایجاد شدن است.

در این زمینه می توان ادعا کرد که به خاطر همین پدیده جهانی سازی و قدرت وسایل ارتباط جمعی، همگون سازی فرهنگی در حال وقوع است و دیگر ملیت گرایی به عنوان تنها ابزار در برابر تهدید های هویتی به کار نمی رود. در این حالت "زبان" که ابزار مستقیم ابراز فرهنگ هاست، تنها سنگر مقاومت فرهنگی و دفاع از مبانی هویتی هر فرد و هر کشور محسوب می شود که این به دلیل ماهیت دنیای پست مدرن است که در آن هویت های چندگانه ، پویا و حتی گاهی متضاد می شوند. در چنین دنیایی هویت افراد بیشتر به انتخاب های آنان در موقعیت ها و زمان های مختلف بستگی دارد تا به درک دائمی و تغییر ناپذیر آنها از ماهیت خودشان...

در این میان "زبان" شاخص مهم تری از طبقه اجتماعی، جنسیت و نژاد در تعیین هویت شده که به وسیله همین وسایل ارتباط جمعی و فناورانه و در یک کلام رسانه ها در سطح جامعه رواج پیدا می کنند. به این ترتیب که  متون رسانه ای با نحوه بازنمایی خود از الگوهای تبادلی افراد می توانند باعث ایجاد ارزش ها، معناها و یا سبک های زندگی خاصی و یا بر عکس حذف و به حاشیه راندن الگو یا ارزش یا سبک تفکر و زندگی دیگری شوند که زمینه ساز شکل گیری هویت هاست.

هال(۱۹۹۷)  یکی از چهره های شاخص مطالعات فرهنگی در این زمیته معتقد است که بازنمایی یک عمل برساختی است که میتوان آن را از خلال نگاه به "زبان" به مثابه رسانه محوری که در چرخه فرهنگ و اجتماع شکل می گیرد، و معانی به وسیله آن تولید و بازتولید و گفتمان سازی می شوند، بررسی کرد.

بر طبق نظریات  گفتمان سازی لاکلا و موف(۱۹۸۵) چگونگی تبدیل شدن یک گفتمان به تسلط فرهنگی یا هژمونی فرهنگی از طریق تبدیل آن گفتمان به تصور اجتماعی باید صورت گیرد که برای این منظور از دو ابزار "برجسته سازی" و "حاشیه رانی" اقدام به اسطوره سازی در پدیده مورد نظر می شود.

در این زمینه رسانه های عمومی مثل سینما، تلویزیون و شبکه های اجتماعی به عنوان  ابزارهای تحقق بخشی سیاست های فرهنگی در سطح جامعه به دلیل داشتن هر دو شرط در دسترس قرار دادن کردارهای زبانی و غیر زبانی در سطح جامعه و اعتبار بخشیدن به آنها زمینه گفتمان سازی و تبدیل آن به هژمونی فرهنگی و در نهایت شکل دهی به هویت های گوناگون را بر عهده دارند.

که در این میان نقش مشاوران و روان شناسان متعهد و متخصص آگاه پیرامون این فرایند شکل گیری گفتمان ها و هویت های فردی و اجتماعی از طریق کردارهای زبانی و غیر زبانی به کار رفته شده در رسانه های عمومی و آگاهی بخشی در سطح جامعه و عموم مردم میتواند گره گشای مشکلات هویتی در میان نوجوانان و جوانان کشورمان باشد.

* دانشجوی دکتری مشاوره دانشگاه علامه طباطبایی(ره)