نقدی بر روایی موجود از حفظ قرآن کریم

علیرضا کچوئیان، استاد دانشگاه امام صادق(ع) و حافظ کل قرآن کریم در خصوص آسیب شناسی فضای فعالیتهای قرآنی کشور درگفتگو با خبرنگار مهر گفت: ما در بحث فعالیت های قرآنی بایدبه میراث نقلی و روایی موجود رجوع کنیم، درحالیکه کنش های ما دراین زمینه با این مهم فاصله قابل توجهی دارد.

وی با اشاره به اینکه باید قرآن را از حیث رابطه مفهوم و لفظ دنبال کنیم؛ گفت: در قرآن وقتی از حیث رابطه مفهوم و لفظ، موضوعات را دنبال می کنید متوجه می شوید که قرآن مخاطب خودش را از باب هدی للناس و هدی للمتقین که اشاره به هدایت عامه وخاصه دارد می بیند.

وی با استناد به الفاظ قرآن افزود: قرآن در باب انس ظاهری از مخاطب خودش خواسته که یا قرآن را ترتیل یا تلاوت کند که هر کدام از واژگان مباحث مختص به خود دارد و ما واژه ای تحت عنوان حفظ  قرآن نداریم.

این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه باید بر منابع روایی بر همین اساس رجوع داشت تصریح کرد: بر اساس رابطه لفظ و معنا آنچه را که هست در آنها یافت نمی کنیم. بعضاً حامل قرآن را حافظ قرآن دانسته اند، اما آیا حفظ قرآن که خود لفظش در آیه «انا نحن نزلنا الذکر وانا له لحافظون» همان چیزی است که در عالم واقع وخارج داریم می بینیم؟

وی با تأکید بر ثقل اکبر و اصغر ادامه داد : ثقل اکبر قرآن است و ثقل اصغر روایات و آنچه را که باید برای مواجه  مورد استناد قرار بگیرد، ثقلین  است. قرآن آن چه را که خواسته از سه بخش خارج نیست. یعنی از حیث تکرار در قالب مختلفی تشکیل شده است و درهر لفظی توجه خاصی مبنا قرار گرفته است به عنوان مثال وقتی به معنای قراء نگاه می کنیم یک معنایی را یافت می کنیم به معنا و ریشه رَتَل یک معنای دیگری و در لفظ آخر که لفظ تلاوت قرآن که از ریشه تلی معنای دیگری استنباط می شود. اینها همدیگر را کامل می کنند.

 استاد دانشگاه امام صادق(ع) با اشاره به اینکه ما یک منظومه ای را در بحث الفاظ شاهد هستیم،  عنوان کرد: به طور مثال در بحث ترتیل یک لفظ به صورت امری و بصورت ماضی است که در سوره فرقان شیوه نزول آیات برپیامبر بیان شده است.«و رتلناه ترتیلا » و همین شیوه از پیامبر نیز خواسته شده است که می فرماید و«رتل القرآن ترتیلا» استاد کچوییان به نقش زبان عربی و تعدد معانی در این زبان اشاره کرد و ادامه داد: ما به خاطر اینکه  از الفاظی که بکار میبریم مواظبت نمی کنیم  و زبان عربی  به دلیل فراوانی مفاهیم و واژگانی که در آن وجود دارد هر لفظی معنایی مختص به خودش دارد به عنوان مثال  لفظ عین هفتاد معنی در زبان عربی دارد .

وی ادامه داد: اگر قرائت قرآن تنها مطرح  بود چرا از لفظ قرأ استفاده نکرده و از دو ریشه دیگراستفاده نموده و آن را مورد استفاده قرار داده است و از مخاطب خواسته که خودش اینها را رعایت کند تا به مرحله کمال تلاوت برسد .

وی با طرح سوالی جدی افزود: اینکه اگر تنها نظر به قرائت قرآن بود تنها یک لفظ در قرآن کفایت میکرد و یا تنها به پیغمبر امر به قرائت میکرد همانطور که در سوره مبارکه علق گفت«اقرأ» چرا در سوره مزمل گفت«و رتل»؟خیلی مهم است که به معانی توجه داشته باشیم زیرا ما مامور به انجام تکلیف هستیم  وی به مساله حفظ قرآن در ادامه اشاره کرد و گفت: آنچه که امروزه به عنوان  فعالیت های آموزشی انجام می دهیم فردی به عنوان مربی حفظ  بر طبق تجربیات شخصی خودش و اصول ثابت که هیچ سیره متشرع آن را حمایت نمی کند بلکه همان تجربه حافظان قبلی است طی یک دهه یا دو دهه قبل موفق به حفظ قرآن شدند را اجرا می کنند.موسسات نیز این را به شکلی در آورند که در قالب فعالیت حفظ که تجربه دهه هفتاد شخصی مثل محمد حسین طباطبایی به حفظ یکساله که امروزه به عنوان یک چالش به آن نگاه می شود و موسساتی مثل بیت الاحزان یا سایر موسسات متکی بر تجربیاتی از حافظان قبلی قرآن بوده اند.ما باید ببینیم که در بیست ساله اخیر مباحث تخصصی حفظ قرآن در موسسه ای مثل جامعه القرآن بعد از محمد حسین طباطبایی به چه سرنوشتی مواجه شده است و در سبدفرهنگی قاطبه جامعه چه نقشی ایفا می کند. مشکل عدم شناخت مناسب و مکفی زمانه و زمینه های موجود است که متاسفانه به خاطر تعاریف غلط که ناشی از تلقی ذهنی ماست انجام شده است.تکلیف خودمان را در خصوص با تعاریف یکسری از الفاظ روشن نکرده ایم و به سلایق شخصی یکسری افراد اکتفا کردیم مقوله ای را برجسته کردیم فارغ ازاینکه نیاز بدنه جامعه ما چیز دیگری است .الان کارایی که جلسات قرآن قبل از انقلاب داشته است از حیث  اداری متکثر شده ولی از نظر اقبالی توقعی که  میرود نیست.

این حافظ قرآن با تأکید بر معنای لفظ حامل قرآن افزود: در بحث حفظ قرآن هیچ کدام از سطح فعالیت ها مسابقات دوره ها و جشنواره ها  دال بر این حفظ قرآنی که معنای آیه این کتاب آسمانی را تکمیل کند نیست .

کچوییان با اشاره به اینکه باید در تمام حالات فردی و اجتماعی قرآن خوانده و ملازم و موانس قرآن بود اظهار داشت: وقتی در همه حال قرآن تلاوت شود خروجی و ماحصل طبیعی آن حفظ قرآن است چه دلیلی براین است که تاکید صرف و انحصاری بر برخی روش  ها کنیم که یک سری افراد خاص را جذب حفظ قرآن کنیم.

وی با اعلام اینکه در بحث حفظ و روش شناسی باید بازنگری صورت گیرد افزود: باید انس با قرآن و حفظ با قرآن که مترتب با قرآن است را همگانی تبلغ کنیم ما اگر آموزش انس با قرآن را همگانی ترویج  و برای آن پشتوانه آموزشی و نظری تعریف کنیم بجای ده میلیون حافظ   به آماری بیش از این و مانوس با قرآن دست پیدا خواهیم کرد.البته اگر به دنبال ارقام و اعداد باشیم که جای بحث دارد.

وی درپایان گفتگو  از تمامی فعالان قرآنی دراین عرصه دعوت به طرح نظرات و پیشنهادات خود درباره موضوعات مطروحه کرده و آمادگی خود را جهت برگزاری میزگردهایی تحت عنوان آسیب شناسی فعالیتهای قرآنی ازحیث محتوایی وشکلی اعلام کردند.