به گزارش خبرنگار مهر، نشست «پرسش از امر دینی در عصر حاضر» که به بازخوانی روایت بیژن عبدالکریمی از امر دینی اختصاص داشت در سالن اندیشه و حکمت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
دغدغه مواجهه متفکرانه با معنای زندگی
آیدین ابراهیمی دانشجوی دکترای جامعه شناسی در این نشست در مقاله ای با عنوان احیای امر دینی در عصر سلطه نیهیلیسم و ناممکنی فلسفه به نقدی بر عدم بازشناسی فرم های جدید دین ورزی در روایت عبدالکریمی از امر دینی اشاره کرد و گفت: بیژن عبدالکریمی در روایت خویش از امر دینی به عنوان یک فیلسوف همواره دغدغه مواجهه متفکرانه با معنای زندگی و به چنگ آوردن تجربه زیسته خود را داشته است. او همواره در چارچوب سنت فلسفی سعی در صورت بندی زندگی و سوژه ایرانی و حتی بشر امروز داشته است تا با استفاده از عناصر هستی اجتماعی ما صورتی مفهومی و فلسفی به آن ببخشد و از بن بست معنایی و تحلیلی این زمانه بکاهد.
وی افزود: سویه های تفکر فلسفی نزد عبدالکریمی همواره نوید فهمی آنتولوژیکال و فرازمانی را به ما می دهد تا با درک عمیق نیهیلیسم و سوژه محوری بتوانیم در زمان خویش و برای زندگی خویش معنایی بیابیم، اما به نظر می رسد عدم ارتباط بین وجوه معرفتی و اجتماعی در تفکر فلسفی او و همچنین یگانه انگاشتن و ارزشمند دانستن معنا به جای عمل در ساحت فکری باعث شده است که او راهی به سوی تغییر و حتی تفسیر سوژه در جهان معاصر ایرانی و غیر ایرانی نیابد.
ابراهیمی با بیان اینکه عبدالکریمی در نقد سنت به مثابه نظام فکری همان متدی را مدنظر دارد که در نقد مدرنیته از آن استفاده می کند و همزمان ضمن انتقاد از تئولوژی به مثابه علم کهن، الگوهای باطل شده به نقد مدرنیته به عنوان دوره ای از شکل گیری الوهیت انسان و سلطه معرفتی عقل ابزاری و انسانی بر تمامی حوزه ها دست می زند. حال در تمامی این بررسی ها جای خالی هستی اجتماعی ایرانیان نه به عنوان یک عنصر فلسفی که عبدالکریمی آن را در بحث تفسیر خویش و نقد خویش بر جهان معاصر قرار می دهد و گاهی آن را تفکر می نامد و گاهی فلسفه! بلکه به عنوان شیوه زیستی تاریخی که در دیالکتیک مداومی با تفکر در جریان است، به چشم می آید. فلسفه جدید بیژن عبدالکریمی قراردادن تفکر به جای فلسفه است و مجدداً سلطه معرفتی فلسفه را در روایات او از دین و امکان امر دینی در جهان معاصر شاهدیم.
انقلاب اسلامی نقیض بزرگ نظریه سکولار شدن
در ادامه این نشست سید حسین سراج زاده در سخنانی با موضوع پارادوکس دینی شدن حکومت و عرفی شدن جامعه در ایران امروز گفت: نظریه سکولار شدن جامعه جدید و افول نقش و اثر دین در جامعه و سیاست، نظریه غالب در بین صاحب نظران علوم اجتماعی در بین سالهای پیش از دهه ۸۰ میلادی است. وقوع انقلاب اسلامی ایران در سالهای پایانی دهه ۷۰ میلادی منجر به پیشروی نهاد دین در سپهر سیاست و تشکیل یک حکومت دینی شد. این رویداد یک نقیض بزرگ برای نظریه سکولار شدن جامعه جدید تفسیر شد و موجب شد نظریه سکولار شدن بازبینی شود. رویدادهای دیگری هم که حاکی از ماندگاری نقش موثر دین در جامعه جدید بودند این نظریه را به چالش کشیدند.
دانش یار گروه جامعه شناسی دانشگاه خوارزمی ادامه داد: درباره اثر انقلاب اسلامی و به دنبال آن تشکیل یک حکومت به نام دین و با تقدم نهاد دین بر سایر نهادهای جامعه بر فرآیند سکولار شدن جامعه ایران، دیدگاه های متفاوتی وجود دارد. به نظر می رسد ایجاد حکومت دینی و شکل گیری هژمونی نهاد دین از حیث اثر عرفی کننده فرآیندهای تناقض آمیزی را در درون جامعه ایران و نهاد دین فعال کرده است.
وی تأکید کرد: اتفاقی که در ایران افتاده این است که نهادهای دین در مقابل نهاد حکومت، جایگاه ممتازتری پیدا کرده اند و همه نهادهای دیگر تابع آن شده اند. عرفی شدن از نظر دابلر سه سطح دارد که یکی عرفی شدن فرد به معنای کاهش پذیرش باورهای دینی در بین افراد و کاهش تأثیر نفوذ دین در آنها در جامعه است. باید دید در این سه سطح دینی، حکومت با کنترل نهاد دین و سایر نهادهای دولتی چه پیامدهایی را به دست آورده است.
محمد توکل، استاد جامعه شناسی معرفت دانشگاه تهران در سخنانی با موضوع تصورات انسان شناختی به مثابه تحمیلات وجود شناختی اظهار کرد: سه مقاله ای که در ذیل فصل دوم کتاب امکان امر دینی تألیف بیژن عبدالکریمی تحت عنوان متون مقدس آمده مورد نقد این جانب است. اگرچه اساس بحث های ارائه شده در این فصل در مقالات فصول دیگر مولف محترم هم تکرار شده است آن اساس این است که در سپهر تفکر و مشخصاً تفکر دینی دو اردو وجود دارد که در تاریخ اندیشه با هم و مقابل هم ایستاده اند. عقلانیت متافیزیکی یونانی و عقلانیت دینی یهودی، عبری و سامی و در دوره های اخیر سنت تاریخی عقلانیت مدرن.
وی افزود: عبدالکریمی در سنت تئولوژیک دینی نقد دارد و آن را نمی پسندد اما در مقابل از عقلانیت متافیزیک یونانی تا عقلانیت مدرن هم واهمه دارد چون فکر می کند اینها به سکولاریسم و نهیلیسم ختم می شوند. نگاه تاریخمند هرمنوتیکی را می پسندد اما تا آنجا که به ساحت قدسی معرفت های دینی آسیب نرساند.
توکل در ادامه با اشاره به مقاله اول فصل دوم کتاب امکان امر دینی تصریح کرد: عبدالکریمی مجادله تاریخ مندی متون دینی را در تاریخ اسلام به دعوای معتزله و اشاعره در مورد حادث یا قدیم بودن کلام خدا به عقب برمی گرداند. در حالی که فی الواقع حرف این و آن یکی نیست و در نهایت هم دودل است که علیرغم دوست داشتن نگاه معتزلی و نگاه تاریخ مند به سنت دینی مبادا امر دینی از قدسیت بیفتد.
این استاد جامعه شناسی ادامه داد: در مقاله دوم این فصل عبدالکریمی به تأیید مشروط و نقد دلسوزانه و مال اندیش تئوری رویاهای رسولانه دکتر سروش می پردازد. از آن خرسند است که عنصر تاریخی این تئوری به صحنه منجمد تفسیر عالمان سنتی دین می تازد اما در عین حال مضطرب است که انسانی کردن آیات به عنوان رویاهایی که محمد(ص) گزارش کرده است چیزی از وحی به عنوان کلام قدسی از بالا باقی نگذارد و باز سکولاریسم میدان دار شود. این است که در این معرکه دکتر سروش را هم اسیر چارچوب عقلانیت دکارتی کانتی و تبعات ناپسند آن می بینید.
توکل گفت: چنین خوانش و برداشتی از عبدالکریمی در مقاله آخر فصل دوم کتاب هم با عنوان هرمونیتیک متن مقدس و متافیزیک یونانی تکرار می شود. در این مقاله بدون آنکه داییه و احتجاجات محتوایی بزرگان هرمنوتیک از شلایرماخر و دیلتای تا متاخرین بپردازد سخنانش در سطح باقی می ماند و علیرغم دلخوشی اش از چنین تحلیل در به هم زدن سلطه مفسران سنتی متون دینی دلهره وی از ختم نگاه هرمونیتیکی به ریسک جایگاه قدسیت متن دینی و با هدایت فلسفه یونانی به سکولاریسم خود را نشان می دهد.
نظر شما