عقل و دین از دیدگاه کانت

خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه : به نظر کانت، ایمان خردورزانه مبتنی بر زمینه عقل عملی است و نه عقل نظری؛ زیرا عقل نظری توانایی اثبات درستی یا نادرستی دعاوی دینی را ندارد. چنین ایمانی از وجدان اخلاقی انسان نشأت می گیرد. این ایمان گرچه امکان همراهی با باور نظری - نه شناخت نظری - به مفهوم خداوند از طریق ایده عقل محض، برهان نظم و غایت را نیز دربردارد ولی مراجعه مستقیم به کتاب مقدس و کاوش در محتوای آن، به منظور ساخته شدن انسان های بهتر و آراستگی به اخلاق و کردار نیک فرجامین غایت دینداری است.

به نظر کانت کلیت (فاقد شقاق و جدایی فرقه ای بودن) ، اصالت و پاکی، تغییر ناپذیری و رابطه بر زمینه اصل آزادی، چهار خصیصه یک نهاد دینی و نشانه های آن است. کانت در معرفی خداوند به اوصافی مانند محیط بودن بر زمان، صانع اخلاقی بودن،  لطف داشتن و غایت الغایات هستی بودن تکیه می کند. کانت به طور گذرا به مباحثی همچون شکر گزاری، توکل و رضا به قضای الهی نیز می پردازد.

کانت برای این مسئله که ذات خدا، ناشناختنی است مبنایی فلسفی به دست داده و راه را برای شناخت خداوند از طریق علم حصولی و با دلایل فلسفی، مسدود می داند. در عین حال باور صادق موجه به گزاره ها و اعتقادات دینی را ممکن می داند. کانت آنجا که از عقل محض عملی سخن می گوید برتقدم عقل بر دین حکم رانده و آنجا که به خدا و صفات او نزدیک می شود به تقدم دین و تدین بر عقل و تعقل تمایل نشان می دهد.

کتاب حاضر به منظور بازخوانی دیدگاههای کانت در خصوص رابطه عقل و اعتقاد دینی نگاشته شده است. این کتاب از 14 فصل تشکیل شده که عبارتند از: عقل؛ ابژه، تقسیم بندی احکام، حیات استعلایی، روش ریاضی و روش فلسفی؛ عقل به معنای اعم و دین؛ عقل به معنای اخص و دین؛ جدل استعلایی؛ ایده محض خدا، برهان وجودی و برهان حکمت؛ عقلانیت از راه تمثیل؛ فلسفه اخلاق کانت؛ خدای اخلاق کانت؛ دین از نظر کانت؛ نمونه هایی از آموزه های دینی در تفسیر عقل محض؛ دین طبیعی عقلانی و دین آسمانی؛ تعقل یا تعبد در مقام عمل.