داوری جشنواره فیلم فجر نامتعادل بود؛ نگاهی به دلایل اعتراض فیلمسازان به رای داوران جشنواره فیلم فجر

به گزارش خبرنگار مهر، به نظر می رسد مشکل داوری جشنواره از انتخاب این هئیت شروع می شود. در ترکیب داوران بیست و پنجمین جشنواره بین المللی فیلم فجر سه کارگردان (محمدعلی نجفی، محمدرضا هنرمند و شهریار بحرانی) یک فیلمبردار (محمد داودی)، یک منتقد (جواد طوسی)، یک طراح صحنه و لباس (عبدالحمید قدیریان) و یک بازیگر (علی نصیریان) حضور داشتند.

البته در هیچ جشنواره ای در هیچ کجای دنیا از تمام صنوف و بخش های مختلف سینما در هیئت داوران یک نماینده انتخاب نمی شود. چون در این شرایط باید چند نفر فیلم ها را داوری کنند، ولی همواره باید نوعی تعادل و حرکت به سمت حضور صنوف مهم سینمایی وجود داشته باشد تا به همان نسبت برگزیدگان با دقت بیشتری معرفی شوند. تهیه کننده، صدابردار و صداگذار، آهنگساز، تدوینگر، بازیگر زن و فیلمنامه نویس از جمله عواملی هستند که می توانند در هیئت داوری گنجانده شوند. حضور دو نماینده از صنوفی که نام برده شد، به جای سه کارگردان و حتی حضور یک منتقد اهمیت زیادی دارد.

بحث سلیقه گرایی یا جانبداری مطرح نیست. مسئله این است که یک بازیگر یا کارگردان درباره صداگذاری یا صدابرداری تخصصی ندارد که بخواهد در این باره نظر قطعی بدهد. همه عوامل سینما طی چند سال تجربه از تمام عناصر ساختاری یک اثر آگاه می شوند، اما هر اندازه که صاحب تجربه باشند، احتمال اینکه به جهت تخصصی جلوه های شنیداری یک موسیقی زیبا را متوجه نشوند، امری کاملا طبیعی است که به تخصص آنها برمی گردد. نگاهی به نامزدها و برندگان جوایز بخش های مختلف جشنواره فجر امسال این موضوع را بهتر نشان می دهد.

امسال در بخش های بهترین فیلم سه نامزد و یک برگزیده، بهترین کارگردانی پنج نامزد و دو برگزیده، بهترین بازیگر نقش اول مرد پنج نامزد، یک جایزه و یک دیپلم افتخار، بهترین فیلمبرداری پنج نامزد، یک جایزه و یک سیمرغ ویژه، بهترین بازیگر زن نقش مکمل سه نامزد یک جایزه، بهترین بازیگر مرد نقش مکمل پنج نامزد، یک جایزه و سه تقدیر و بهترین طراحی صحنه و لباس پنج نامزد و یک جایزه اعطا شده است. این جوایز با توجه به ترکیب هیئت داوران کاملا منطقی است. اما نگاهی کنیم به بخش هایی که داوران جشنواره تخصصی در آنها نداشته اند.

در بخش های بهترین تدوین چهار نامزد، یک جایزه و یک دیپلم افتخار، بهترین موسیقی متن چهار نامزد یک دیپلم افتخار، بهترین صدابرداری چهار نامزد یک جایزه، بهترین جلوه‌های ویژه‌ سه نامزد یک جایزه و بهترین چهره‌پردازی سه نامزد یک جایزه اهدا می شود. در بخش بهترین فیلمنامه فقط دو نامزد معرفی می شود. در بخش بهترین صداگذاری هیچ نامزدی معرفی نمی شود و فقط یک سیمرغ بلورین می دهند.

یکی از نکاتی که از این نوع داوری برداشت می شود، این است که در جشنواره امسال فیلمنامه قابل توجهی وجود نداشته، یا جلوه های ویژه فیلم ها به لحاظ کیفی در سطح قابل قبول نبودند. در حالی که امسال در جشنواره فیلم هایی همانند "پاداش سکوت" یا "سنگ، کاغذ، قیچی" از جلوه های ویژه تصویری و صوتی خوبی برخوردار بودند، اما حتی در جمع نامزدها قرار نداشتند. به نظر می رسد این اتفاق حاصل نداشتن احاطه یا دقت کافی داوران جشنواره بر عوامل مختلف تولید است.

جواد شمقدری مشاور رئیس جمهور در امور هنری درباره جشنواره فجر امسال گفته بود: "از روزی که بخش مسابقه سینمای ایران در جشنواره فیلم فجر امسال به "سودای سیمرغ" تغییر نام یافت، همواره این سئوال که حکمت این نامگذاری‌ها چیست در ذهنم خلجان می‌کرد تا اینکه با اعلام کاندیداها و برگزیدگان جشنواره امسال، باب این حکمت به رویم گشوده شد ... سودا در فرهنگ معین به معنای داد و ستد، خرید و فروش و معامله است ... سوداپرست کسی است که مطیع هوی و هوس خویش است و سودا پختن به معنای آرزوی دور و دراز و خیال باطل کردن است. اینجاست که به همه فیلمسازان و هنرمندانی که اثر آنها اصلا دیده نشد و بانگ اعتراض نسبت به داوری جشنواره بیست و پنجم گشوده اند، باید گفت لختی درنگ کنند و تصور نکنند اثر آنها دارای ارزش های هنری و زیباشناسانه نبوده، بلکه همانطور که مسئولان جشنواره اذعان داشته اند، باید می توانستند گوی سوداگری را بربایند تا به سیمرغ دست یابند."

علیرضا رضاداد در گفتگویی در خصوص ایرادهایی که به آرای هیئت داوران جشنواره فیلم فجر وارد آمده و راجع به دلیل معرفی نکردن پنج نامزد در هر رشته و شیوه اعلام برگزیدگان پاسخ داده است: "عرف این بوده است که در هر رشته چهار نامزد معرفی شود که گاه این تعداد به سه و در برخی اوقات به پنج نامزد رسیده است. ویژگی داوری جشنواره امسال این بود که داوران بیشتر دنبال یافتن آثار برجسته بودند و دقیق تر به کار هنرمندان و فیلم ها نگاه می کردند. داوران امسال در مورد تعداد نامزدها و برگزیدگان وفاق داشتند، اما در دوره های قبل مواردی وجود داشت که برای نمونه نامزد اول با هفت رای و نامزد چهارم با دو رای نامزد شود. اما امسال فاصله ها کم هستند."

وی در مورد دلیل اعلام نکردن نامزد در حوزه صداگذاری اظهار داشت: "داوران جشنواره امسال آدرس های دقیق تری برای ارزشیابی سینمای ایران و تعالی آن ارایه کردند. در حوزه فیلمنامه همچنان آدرس می دهند که ما با ضعف فیلمنامه رو به رو هستیم و اتفاقا در انتخاب شان هم دارند آدرس می دهند که کار گروهی اگر از پشتوانه تحقیق طولانی و بهره مندی از نظریات جمعی برخوردار باشد، بیشتر موفق می شود." دبیر امسال جشنواره فیلم فجر ندادن جایزه به آثار بنیاد سینمایی فارابی و فیلم های اقتباسی را دلیلی بر صحت و دور از سلیقه گرایی هیئت داوران جشنواره فجر عنوان کرد.

بخش عمده ای از اعتراض هایی که توسط سینماگران صورت گرفت، از سوی مسعود ده نمکی در خصوص نامزد نشدن عوامل تولید "اخراجی ها" در بخش های مختلف جشنواره بوده است. وی که نخستین تجربه ساخت فیلم بلند سینمایی و حضور در جشنواره فجر را تجربه می کرد در نشست خبری و گفتگوهای مختلفی که در طول جشنواره انجام داد، بر این نکته تاکید داشت که فعالیت عوامل تولید کننده فیلم به خاطر حضور او دیده نشده است. ده نمکی بیش از همه بر کیفیت بالای بازیگری در فیلم خود تاکید می کرد. وی همواره بر اهمیت نظر مردمی و ارجح بودن آن بر نظر داوران جشنواره تاکید داشت؛ اما جالب اینکه در مراسم اختتامیه جشنواره فیلم فجر از دریافت سیمرغ بلورین اثر برگزیده مردمی خودداری کرد!

دیگر معترض جشنواره امسال مریلا زارعی بود که از دیده نشدن فیلم "دست های خالی" به شدت اظهار نارضایتی می کرد. البته وی به مسئله انتخاب نشدن بازیگران فیلم در جمع نامزدهای جشنواره به طور مستقیم اشاره نداشت و به بی توجهی نسبت به دیگر عوامل تولید این فیلم اعتراض می کرد. این در حالی بود که ابوالقاسم طالبی به عنوان کارگردان فیلم در این خصوص بسیار آرام و حتی ساکت بود.

محمدحسین صفارهرندی در خصوص انتقادهایی که نسبت به داوری بیست و پنجمین جشنواره فیلم فجر می شود، گفت: "جشنواره فجر در سال 85 به خوبی برگزار شد و برآیند عمومی کار مثبت بود. باید دلسوزان سینما برای برگزاری بهتر این جشنواره در آینده عزم خود را جزم کنند. همیشه در قضاوت و داوری چون و چرا وجود دارد و چه بسا بعضی از این چون و چراها بجا هم هست. آقای ده نمکی کار قشنگی تولید کرده که مورد استقبال و حمایت مردم قرار گرفته و ما از این جهت خدا را شاکریم. اما روا نمی دانم درباره قضاوت ها و داوری های صورت گرفته بدون تامل اظهار نظر کنم."

در مورد داوری های جشنواره یک نکته حایز اهمیت است؛ اینکه توجه خاصی به انتخاب و تشویق فیلمسازان اول و دوم شده بود. این امر در دادن اعتماد به نفس جوانان بسیار مهم است. توجه به جوانان را در معرفی برگزیدگان می توان به خوبی شاهد بود. سیمرغ بلورین بهترین فیلم اول برای "پابرهنه در بهشت"، دیپلم افتخار به کارگردان "آخرین ملکه زمین"، دیپلم افتخار به سازنده فیلم "خدا نزدیک است" و جایزه ویژه دبیر جشنواره به کارگردان "آخرین ملکه زمین" اهدا شد. این بخش بیشترین تعداد جایزه را دربر داشت.