گزارشی از صنعت نشر الکترونیک در روسیه

به گزارش خبرنگار مهر، پژوهش‌های رایزنی فرهنگی ایران در روسیه گزارش جذاب و مهمی را در زمینه فعالیت و چند و چون صنعت نشر الکترونیک در روسیه تهیه کرده و برای انتشار در اختیار خبرگزاری مهر گذاشته است. محتوای این مطلب برای ناشران ایرانی فعال در عرصه نشر الکترونیک و کتاب‌های صوتی می‌تواند مفید باشد. این گزارش را در ذیل بخوانید:

امروزه یکی از بزرگترین مشکلات ادبی که ناشران و نویسندگان به آن اشاره می‌کنند، ناتوانی در جذب مخاطب و کاهش تعداد خوانندگان است. مؤسسه‌های ادبی و ناشران روسی چندان علاقه‌ای به کشف استعدادهای نویسندگان جوان ندارند. ارتقا سطح یک نویسنده جوان کاری پر هزینه برای ایشان تلقی می‌شود که نمی‌توان سود مالی آن را تضمین کرد، بنابراین نویسندگانی که در ابتدای راه هستند به ویژه آنها که در موضوعات و ژانرهای غیرتجاری فعالیت می‌کنند در ابتدا اوضاع بسیار ضعیفی خواهند داشت و شانس آنها برای انتشار کتاب تقریباً صفر است. اما این وضعیت با پیشرفت فن آوری‌های جدید و اینترنتی و ظهور کتاب‌های الکترونیکی تغییر یافته است. امروزه هفتاد درصد از مردم روسیه به کتاب‌های الکترونیکی روی آورده‌اند زیرا انتشار کتاب‌های الکترونیکی بسیار ارزان‌تر و راحت‌تر است، در حال حاضر کتاب فروشی‌های مجازی به میزان کتاب فروشی‌های حقیقی مخاطب و مشتری‌های خود را دارند، شاید هم بیشتر، زیرا هم خریدار کتاب ارزان‌تری خریداری می‌کند و هم فروشنده مجازی لازم نیست هزینه اجاره، نگهداری و… را پرداخت کند.

در روسیه نیز از مدت‌ها پیش، فروشگاه‌های اینترنتی کتاب، آغاز به کار کردند که نویسنده می‌تواند شخصاً کتاب‌های خود را منتشر کند. البته در این خصوص دو مشکل اساسی وجود دارد، نخست آن که نویسنده خودش باید کتاب را برای چاپ آماده کند که شامل: اصلاح، ویرایش، طراحی صفحه، طرح جلد و… می‌شود که تأثیر قابل توجهی بر کیفیت و فروش آن دارد و مشکل دوم عدم همکاری سایت‌های Самиздатовские (سایت‌های منتشر کننده کتاب و مقالات) است که با فروشگاه‌های دیگر همکاری نمی‌کنند و کتاب‌های منتشر شده را در پایین‌ترین بخش‌های سایت خود قرار می‌دهند که معمولاً کمترین توجه و استقبال را به همراه دارد.

اما امروزه در روسیه پروژه جدیدی به نام Ridero آغاز به کار کرده است که فرصتی را برای نویسندگانی که تمایل دارند کتاب‌شان را از طریق آنلاین منتشر کنند فراهم می‌کند در عین حال حق کپی رایت کتاب با نویسنده است. هنگامی که نویسنده کتاب خود را به عنوان یک کتاب الکترونیکی از طریق وب سایت به اشتراک می‌گذارد، خود نویسنده قیمت کتاب را تعیین کرده و سپس Ridero کتاب را بر اساس همین قیمت در بزرگترین فروشگاه‌های مجازی Runet منتشر می‌کند. این سیستم جدید نه تنها خوانندگان را با نویسندگان جوان و تازه کار آشنا می‌کند، بلکه یک تجربه خیلی خوب برای ناشران بزرگ است، همچنین Ridero به نویسندگان اجازه می‌دهد تا ازتباط مستقیم با خوانندگان کتاب‌های خود داشته باشند.

بر اساس گزارش اتاق «کتاب روسیه» انتشار کتاب‌های کاغذی هرساله کاهش پیدا می‌کند و این امر امروزه روند سریع‌تری به خود گرفته است. جامعه شناسان روس دریافته‌اند که که از هر ۱۰ روس، هفت نفر از کتاب‌های الکترونیکی استفاده می‌کنند یعنی ۷۰% این افراد. در این نظرسنجی ۱۰۰۰ نفر از پاسخ دهندگان بین سنین ۱۸- ۶۰ سال که در شهرهای با جمعیت ۱۰۰ هزار نفر در ۸ ایالت فدرال زندگی می‌کنند، شرکت کرده‌اند. در واقع بیش از دو سوم روس‌ها (۶۹%) پذیرفته‌اند که در سال‌های اخیر شروع به خرید کتاب‌های الکترونیکی کنند و یک چهارم از پاسخ دهندگان (۲۴%) کتاب‌های معمولی را با همان سبک قدیمی (کاغذی) خریداری می‌کنند.

اغلب کتاب‌های الکترونیکی به صورت رایگان در اینترنت بارگذاری می‌شوند که ۹۲ درصد از روس‌ها از این طریق کتاب مورد نظرشان را مطالعه می‌کنند، ۳۶% کتاب‌های الکترونیکی را از طریق دوستان و آشنایان کپی می‌کنند و ۱۵% که در اقلیت هستند از طریق سایت‌های فروشگاه کتاب خریداری می‌کنند.

طبق اطلاعات داده شده توسط شرکت Media scope، استفاده شهروندان روس بالای ۱۶ سال از فضای مجازی در سال ۲۰۱۷، ۸ ساعت و ۴۲ دقیقه بوده است که طی یک دوره ۵ ساله، ۳۶ دقیقه افزایش داشته است. ۷.۴ درصد از این افراد زمان خود را صرف خواندن می‌کنند، ۲.۹ % (پانزده دقیقه در شبانه روز) زمان خود را صرف خواندن کتاب‌های الکترونیکی، ۱.۴% (۷.۲ دقیقه در شبانه روز) خواندن روزنامه‌های الکترونیکی و ۱.۱ % (۵.۷ دقیقه در شبانه روز) خواندن مجلات الکترونیکی می‌کنند.

مقایسه این داده‌ها با نتایج پنج سال گذشته نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر نسبت زمان صرف شده در اینترنت به دلیل خواندن مطالب به میزان ۰.۶% افزایش داشته است، که در این میان نیز خواندن کتاب‌های الکترونیکی بیشترین سهم را داشته‌اند و در مقایسه با سال ۲۰۱۲ رشد ۱.۱ درصدی داشته است.

همانطور که در تصویر زیر مشاهده می‌شود، در سال ۲۰۱۲ میزان استفاده از اینترنت برای خواندن کتاب ۱.۸% بوده است (رنگ قرمز) در حالی که در سال ۲۰۱۷ این میزان به ۲.۹% رسیده است.

حجم کتاب‌های الکترونیکی در مسکو در نیمه اول سال ۲۰۱۷ نسبت به همان بازه زمانی در سال ۲۰۱۶، ۱۳ برابر افزایش داشته است. حجم سایت‌های کتاب و کتابخوانی و برنامه‌های تخصصی تلفن همراه که مربوط به کتاب‌های الکترونیکی است به بیش از ۱۷۰۰۰ ترابایت رسیده است. دلیل اصلی افزایش حجم کتاب‌های الکترونیکی مربوط به اپلیکیشن‌های کتابخوانی در تلفن همراه است که در سال ۲۰۱۷ سهم ۳۰ درصدی از کل حجم کتاب‌های الکترونیکی را به خود اختصاص داده است، لازم به ذکر است که این رقم در سال ۲۰۱۶، ۲۵% بوده است.

My book و МТС Книги و Book Mateمحبوب‌ترین برنامه‌های مجازی کتابخوانی هستند که نحوه جذب و سلیقه مخاطبان خود را به خوبی می‌دانند، بطور مثال با توجه به اعلام کتابخانه الکترونیکی МТС Книги مردم شهر مسکو در نیمه اول سال ۲۰۱۷ بیشتر جذب کتاب‌هایی با موضوعات پلیسی و افسانه‌ای شده بودند.

کتاب‌های صوتی با ۱۸% جایگاه دوم را در علت افزایش رشد کتاب‌های الکترونیکی دارند.

با توجه به اطلاعات سایت МГТС، کتابخانه‌های صوتی ЛИТРЕС و کتابخانه‌های اینترنتی webreading.ru و Альдебаран از پربازدیدترین‌ها هستند.

بطور مثال مهمترین مأموریت شرکت ЛИТРЕС طراحی پروژه‌های آموزشی و اجتماعی با هدف ارتقای سطح مطالعه مردم روسیه است. در سال ۲۰۱۷ تعدادی از این پروژه‌ها به مرحله اجرا گذاشته شد، به ویژه در شهرهای مسکو، سنت پترزبورگ و مناطق مختلف کشور از جمله حلقه مترو مسکو که مردم بتوانند از طریق تلفن‌های همراه خود بهЛитрес وصل شده و به آثار ادبی گوناگون دسترسی داشته باشند. برای استفاده از این نرم افزار کتابخانه تلفن همراه، کافی است بر روی کد QR یا لینک روی صفحه کلیک کنند تا به تمامی قفسه‌های مجازی دسترسی پیدا کنند.

جدول زیر قیمت متوسط کتاب‌های چاپی، الکترونیکی و صوتی را در بین سال‌های ۲۰۱۲ – ۲۰۱۷ نشان می‌دهد. (اعداد داخل نمودار به روبل هستند.)

در این جدول رنگ قهوه‌ای کتاب‌های چاپی، رنگ نارنجی کتاب‌های صوتی و رنگ زرد کتاب‌های الکترونیکی هستند.

افزایش انتشار کتاب‌های الکترونیکی در سال‌های اخیر تحت تأثیر چند عامل بوده است:

ظهور دستگاه‌های الکترونیکی برای خواندن کتاب‌های الکترونیکی به همراه دسترسی به اینترنت

دیجیتالی کردن کتابخانه‌ها و دسترسی رایگان به مجموعه کتاب‌های مختلف

راه‌اندازی پروژه‌های جدید کتاب و کتابخوانی

افزایش رشد و گسترش شرکت‌های متخصص در این حوزه

با توجه به عوامل بالا سایت МГТС پیش‌بینی کرده است که در سال‌های آتی نیز این میزان رشد، رو به افزایش خواهد رفت.

در این بین نیز باید به رده‌های سنی مخاطبان اصلی کتاب‌های الکترونیکی توجه داشت، تقریباً نیمی از نوجوانان روسیه، هر روز کتاب می‌خوانند، طبق آمار مؤسسه Deloitte این نوجوانان هم به دلیل لذت بردن از مطالعه درباره موضوعات مورد علاقه‌شان و هم به دلیل خواندن کتاب‌های درسی به سراغ کتاب‌های الکترونیکی می‌روند. در نظر سنجی که ۵۰۰ دانش آموز ۸-۱۱ سال از مناطق مختلف روسیه شرکت کرده‌اند، ۴۱% از دانش آموزان هر روز و ۴۳%، چندبار در هفته از کتاب‌های الکترونیکی استفاده می‌کنند.

روند بازار کتاب‌های الکترونیکی

بر اساس مطالعه انجام شده توسط مجله «صنعت کتاب» حجم فروش کتاب‌های الکترونیکی در بازار روسیه در سال ۲۰۱۷ به ۵۷/۳ میلیارد روبل رسید که ۴.۶% از گردش کل صنعت چاپ داخلی روسیه (کل فروش کتاب‌های چاپی و الکترونیکی) را شامل می‌شود. در پایان سال ۲۰۱۸ فروش کتاب‌های الکترونیکی با ۴۷% افزایش به ۵.۳ میلیارد روبل رسید، درآمد حاصل از کتاب‌های صوتی نیز دو برابر شد.

شرکت Литрес پیش‌بینی کرده است که اگر پویایی این بازار همچنان ادامه داشته باشد، حجم گردش مالی فروش کتاب‌های الکترونیکی تا سال ۲۰۲۰ به ۸ الی ۱۰ میلیارد روبل افزایش خواهد داشت.

با توجه به اطلاعات مجله صنعت کتاب، حجم فروش کتاب‌های الکترونیکی از طریق B2C (یک نوع تجارت الکترونیک که بازار کتاب الکترونیک را هم شامل می‌شود) در سال ۲۰۱۷ به ۲.۴۷ میلیارد روبل رسید که رشد ۱۲.۳ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۶ داشته است.

طبق گفته کارشناسان همین مجله، پیش‌بینی شده است که فروش کتاب‌های الکترونیکی در سال ۲۰۱۸ از طریق B2C به ۲.۷ میلیارد روبل خواهد رسید که این روند افزایش ۳۰ درصدی را در مقایسه با سال ۲۰۱۶ نشان می‌دهد.

در مقابل B2C، سیستم کتابخانه الکترونیکی ЭБС، امروزه یک دوره رکود را تجربه می‌کند. سالانه حدود ۱۰% از حجم فروش کتاب‌های الکترونیکی آن کم شده و فروش آن در سال ۲۰۱۷ تنها ۴۵۰ میلیون روبل بوده است.

در طی یک نظرسنجی که توسط مجله صنعت کتاب روسیه صورت گرفت، دانشگاه‌های زیر فعال‌ترین مشترکان کتابخانه الکترونیکی ЭБС در فوریه سال ۲۰۱۸ بوده اند:

دانشگاه مسکو ویت

دانشگاه دولتی اجتماعی روسیه

دانشگاه دولتی اورنبرگ

دانشگاه دولتی تومن

دانشگاه دولتی چلیابینسک

دانشگاه دولتی ویاتکا

بخش امیدوار کننده بازار کتاب‌های الکترونیکی، بخش کتاب‌های صوتی است. در حال حاضر گردش مالی کتاب‌های صوتی روسیه ۶۵۰ میلیون روبل است که رشد آن در سال ۲۰۱۷ نسبت به سال ۲۰۱۶، ۵۵% بوده است. یک رویداد قابل توجه در بازار کتاب صوتی، ظهور یک شرکت صوتی سوئدی به نام Storytel است که در سال ۲۰۰۹ در سوئد تأسیس شد و در سال ۲۰۱۷ شعبه خود را در روسیه افتتاح کرد و در کل سطح این کشور آغاز به فعالیت کرده است. هزینه اشتراک جهت استفاده از خدمات این شرکت ۴۴۹ روبل است. طبق اطلاعات اعلام شده توسط Storytel مخاطبان پروژه کتاب صوتی در روسیه در ژوئن سال ۲۰۱۷ به حدود ۵۰۰ هزار نفر رسید که در سه ماه اول سال ۲۰۱۷ درآمد این شرکت به ۲۰ میلیون دلار بود. همانطور که گفته شد هم اکنون دفتر روسی این شرکت در ایجاد زبان روسی کتاب‌های الکترونیکی فعالیت می‌کند. شرکای شرکت Storytel ناشرانی از قبیل: Альпина Паблишер، Рипол Классик، АзбукаАттикус و Эксмо-АСТ هستند.

جدول زیر مقایسه فروش کتاب‌های چاپی و الکترونیکی را در بین سال‌های ۲۰۱۱ – ۲۰۱۸ از طریق بازار فروش B2B وB2C نشان می‌دهد. (اعداد داخل جدول بر اساس میلیارد روبل)

رنگ سبز روشن مربوط به فروش کتاب‌های چاپی از طریق بازارهای B2B وB2C می‌باشد که در سال ۲۰۱۱، ۸۰.۵۸ میلیارد روبل فروش داشته است و در سال ۲۰۱۸ این رقم به ۷۲.۲۳ میلیارد روبل رسیده است.

رنگ و نمودار سبز تیره مربوط به فروش کتاب‌های الکترونیکی از طریق بازار B2B وB2C می‌باشد که در سال ۲۰۱۱، تنها ۰.۳۲ میلیارد روبل فروش داشته است اما در سال ۲۰۱۸ به ۳.۹۹ میلیارد روبل رسیده است.

جدول زیر نیز میزان رشد بازارهای قانونی کتاب‌های الکترونیکی را در بین سال‌های ۲۰۱۳ – ۲۰۱۸ نشان می‌دهد. (اعداد داخل جدول بر اساس میلیون روبل)

رنگ نارنجی مربوط به بازار فروش B2B است، فروش از طریق کتابخانه الکترونیکی ЭБС

رنگ زرد مربوط به بازار فروش کتاب‌های صوتی از طریق B2C است.

و رنگ کرم مربوط به فروش کتاب‌های الکترونیکی، از طریق B2C.

در سال ۲۰۱۷ فروش کتاب‌های الکترونیکی بطور فعال در تمام مناطق روسیه افزایش یافت. از جمله مناطقی که در روسیه با افزایش رشد فروش همراه بود عبارتند از: سامارا، تاتارستان، سرزمین کراسنودار، باشقیرستان، سرزمین آلتای و منطقه ساراتوف. شهرهای مسکو و سن‌پترزبورگ نیز رتبه‌های اول و دوم را در فروش کتاب‌های الکترونیک به خود اختصاص داده‌اند.

دو شرکت ЛитРес و GooglePlay تا سال ۲۰۱۷ نقش اصلی را در بازارهای کتاب الکترونیک بر عهده داشتند. Литрес دارای حدود ۸۷۰ هزار عنوان کتاب الکترونیکی است (۸۵۳ هزار کتاب و ۱۳ هزار کتاب صوتی) که ۲۵ الی ۳۰ درصد آنها به زبان روسی هستند.

به گفته کارشناسان، از جمله دلایل اصلی رشد فروش کتاب‌های الکترونیکی عبارتند از:

فروش بهتر کتاب‌ها در فرم الکترونیکی

هزینه‌های کمتر برای مخاطب و ناشر کتاب‌های الکترونیکی نسبت به کتاب‌های کاغذی

توسعه سامیزاد

محبوبیت و استقبال روبه رشد از کتاب‌های صوتی

تصویب برخی اصلاحات در قانون فدراسیون روسیه مبنی بر محدود کردن استفاده غیر قانونی از کتاب‌های دیجیتال

از سال ۲۰۱۷، بازار کتابخانه‌های دیجیتال برای تولید علم و محتواهای آموزشی دارای ساختاری رقابتی شده‌اند که از جمله بازیگران اصلی آن شامل:

کتابخانه دانشگاهی آنلاین (ООО Директ Медиа)

ZNANIUM.Com، انتشارات ИНФРА-М

IPRbooks (ООО Ай Пи Эр Медиа)

ЭБС، شرکت Гэотар Медиа

eLibrary

کتابخانه الکترونیکی انتشارات Лань

جدول زیر نیز ۱۰ نمونه برتر پرفروش‌ترین کتاب‌های الکترونیکی را در سال ۲۰۱۷ نشان می‌دهد.

مطابق با آن چه اشاره شد، گسترش استفاده از دستگاه‌های الکترونیکی از اصلی‌ترین دلایل افزایش استقبال از کتاب‌های الکترونیکی است. در سال ۲۰۱۷ شرکت ЛИТРЕС آمارهایی را از دستگاه‌هایی که مردم روسیه برای خواندن کتاب‌های الکترونیکی از آنها استفاده می‌کنند ارائه کرد.

همانطور که در تصویربالا نشان داده شده است، Литрес که از مجله‌های محبوب در میان مخاطبان فضای مجازی است، ۳۸% از طریق دستگاه کتابخوان الکترونیک، ۲۵% از طریق آی پد و ۲۱% از طریق تلفن همراه، مخاطب مجازی دارد.

در سال ۲۰۱۷ هیچ کتاب جدیدی در بازار کتاب الکترونیکی روسیه منتشر نشد، به دلیل مشکلات اقتصادی پیش آمده و عدم ثبات نرخ ارز، تعداد ناشران، توزیع کنندگان و سرمایه گذاران در این بخش بشدت کاهش یافته است.