خبرنگار خبر گزاري مهر : بفرماييد از منظرنقد مولف چگونه مي توان به بررسي آثار نادر ابراهيمي پرداخت ؟
سپهر : براي بررسي آثار هر نويسنده از اين منظر بايد به زندگي و بويژه متن آثار وي مراجعه كرد. من با توجه به اين مساله ناچارم براي شناخت جامعه مورد نظر ابراهيمي به سراغ نوشته هايش بروم و با متن خواني شروع كنم . طبعا بايد گفت ابراهيمي ابتدا نويسندگي را با نگارش قصه هاي كوتاه آغاز كرد . من مجموعه آثار او را به سه دسته بزرگ تقسيم مي كنم 1- مجموعه نه كتاب قصه كوتاه كه تا آستانه انقلاب اسلامي نوشته و چاپ شده اند ومجموعا 97 قصه كوتاه را در بر مي گيرند . 2- مجموعه شش جلدي براي كودكان ونوجوانان كه پس از انقلاب اسلامي به چاپ رسيد 3- رمانهاي قبل و بعد از انقلاب اسلامي .
مهر : از جهت ماهوي آثار و داستانها ي كوتاه او را چگونه تقسيم بندي مي كنيد ؟
سپهر: آثار و بويژه قصه هاي كوتاه ابراهيمي را مي توان به دوبخش واقع گرا و نمادين تقسيم كرد . وقتي كه به محتواي ادبيات پس از 28 مرداد 1332 مراجعه مي كنيم به يك نوع ادبيات سلحشور، طغيانگر ، ضد حكومت پهلوي ، ضد سلطنت و ضد آمپرياليسم بر مي خوريم . در پاره اي از اين قصه ها ، اشعار ، رمانها و نمايشنامه ها ، آثار نبرد طبقاتي در ايران آن زمان به خوبي قابل مشاهده است . بطور كلي 25 سال ادبيات ايران زمين پس از كودتاي آمريكايي 28 مرداد 1332 ، به يك سخن ادبيات سياسي است كه جلوه هاي گوناگون آن را مي توان در نزد بسياري از شاعران ونويسندگان همانند صادق چوبك ، جلال آل احمد ، محمود دولت آبادي ، احمد شاملو ، مهدي اخوان ثالث و بسياري ديگر مشاهده كرد . ابراهيمي از لحاظ قالب و محتوي درچهارچوب اين نوع اثار ادبي جاي مي گيرد. پس بطور كلي وماهوي مي تون آثار او را در بخش قصه هاي كوتاه به اثار سمبليك و واقع گرايانه تقسيم كرد .
مهر : با توضيحاتي كه ارايه كرديد ايا مي توان اين گونه ادبيات را دنباله روي ادبيات چپ با همان معيار ها از جمله آرمان زندگي در جامعه بي طبقه، فرض كرد؟
سپهر :البته در اين باره اظهار نظر ها مختلف است اما به نظر من نمي توان اين گونه ادبيات را دنباله روي آن ادبيات تك چهره دانست . ابراهيمي عاشق ايران و ايراني است و به همين دليل عليه حكومت ورژيم پهلوي مي نويسد و رژيم شاهنشاهي را نه مايه ارتقا كه مايه سرافكندگي ايران زمين مي داند. به قول خودش او تنها عاشق حرفه است در ايران .
مهر : به هر حال مجموعه آثار او بيانگر نوعي تضاد طبقات مختلف اجتماعي است .
سپهر :البته قصه هاي ابراهيمي به قول لوكاچ نظريه پرداز ادبي ، نمايانگر يك نبرد طبقاتي هم است . اين نبرد را مي توانيم در آثار نويسندگان و شاعران آن دوره به خوبي مشاهده كنيم . اما بايد گفت تنوع قصه هاي ابراهيمي اين اجازه را به منتقد مي دهد كه به راحتي و با ديد يك روانشناس اجتماعي به اثار او نگريسته شود . طبقه حاكم را به وضوح مي توان در قصه هاي وي چون اخلاق نو ، عقيق ، خوب ها كمي پايين تر زندگي مي كنند ، حساب پس انداز و قصه نقاشي كه عاشق شد و معشوق از او خانه ساخت مشاهده كرد . در دوران اختناق و استبداد رژيم پهلوي پس از مرداد 1332 خواه ناخواه زبان نمادين در جامعه ادبي ايران نضج يافت و به همين خاطر است كه زبان آثار ادبي اين دوره به ناخود آگاه دروني و ذهن جامعه انتقال مي يابد . البته در اين زبان نمادين ، گاه كلام بسيار ستيزه جويانه اي نيز ديده مي شود . ولي همانطور كه ابراهيمي در مقدمه خانه اي براي شب ، عنوان مي كند، وي مي خواهد بازباني جديد و ساختار كلامي نوين به بيان احساسات خود در جامعه بپردازد . جامعه اي كه در دوران قبل از انقلاب اسلامي بسياري از جوانان مبازر آن به زندان مي افتند و شكنجه مي شوند وما تبلور تمام اين حوادث را مي توانيم در قصه هاي گوناگون ابراهيمي شاهد باشيم . او با اين كارطبقه فرازين جامعه را رسوا مي كند و به ستيز با اخلاق و روانشناسي اين طبقه مي پردازد كه دربرخي داستانهاي او همچون كنگره حيوانات، فصل آواز قناري ها ولكه تازيانه شاهد آن هستيم .
مهر :به نظر مي رسد ابراهيمي پس از انقلاب اسلامي ، با ابراهيمي پيش از انقلاب تفاوت بسياري دارد . چرا او در اين دوره به سوي نوشته هاي عرفاني و بعضا عاشقانه مي رود ؟
سپهر :هدف ابراهيمي در نويسندگي پيش از انقلاب چنانكه گفتم تشويق مردم به مبارزه با رژيم پهلوي بود .به نظر مي رسد با وقوع انقلاب اسلامي طبعا آرمانهاي اوهم به نتيجه رسيده باشد . دردوره پس از انقلاب اسلامي ديد طبقاتي هنرمذد تغيير مي كند و چون باور ها و اعتقادات هر نويسنده مبتني بر فضايي است كه در آن شكل مي گيرد طبعا حوادث انقلاب اسلامي ، جنگ ، شهادت و موضوعات ومفاهيمي كه در بستر تاريخ پس از انقلاب روي مي دهند نويسنده را تحت تاثيرقرار مي دهند. از نگاه ديگر،يك نوعرفان جويي در آثار اخير او ديده مي شود . ابراهيمي در سالهاي اخير به سمت نگارش داستان براي كودكان ونوجوانان مي رود . شايد جهان منزه و پاك كودكان و صداقت و بي آلايشي آنها در اين دوره ، به نوعي آرامش روحي به نويسنده اعطا مي كنند . او نويسنده پركاري بوده است و هم اكنو ن نياز به دوره آرامش دارد.
مهر : تاكنون در اين بحث به نظرم منظر انتقادي شما و بستر مطالعاتي تان بر گرفته از نظريات ادبي گلد من و لوكاچ است كه هردوي اين ها تاحدودي به نقد آثار از منظر جامعه شناختي تكيه دارند.
سپهر: البته ديدگاه لوكاچ وگلد من به عنوان يك نگاه منتقدانه تا اندازه اي در شناخت آثار ادبي موثر است و تاحدودي هم تحليل من بر اساس آنهاست. اما در اين حال بايد بگويم كه امروز نمي توانيم همانند دوره اتحاد جماهير شوروي سابق باديدگاههاي قايل به شرق و غرب به بررسي آثار بپردازيم . بلكه در دوران حاضر و بوِيژه دردوران نقد پست مدرنيستي ، يك منتقد بايد از تمام دانش هاي علوم انساني بهره جويد تا بتواند جنبه هاي مختلف زيبايي شناختي يك اثر ادبي را باز شناسد . در دوره معاصر، اثر ادبي را به نظر من ، خارج از نظريات جامعه شناسانه، بايد در بافت زماني و مكاني و فضاي خود ملاحظه كرد . البته من تاحدودي نظريات لوكاچ را درباره اينكه اثر هنري در جامعه سرمايه داري همانند كالاست قبول دارم . ببينيد در اينگونه جوامع ممكن است يك اثر ادبي حتي سخيف ، به دليل اينكه از منظر كالا بدان نگريسته مي شود مورد تحسين قرار گيرد. نقد جامعه شاختي چنين مفهومي را عنوان مي كند ، در حاليكه ساير نظريه هاي انتقادي چنين مطلبي را قبول ندارند . مثلا فرماليست هاي روسي كه صرفا به متن اثر به عنوان يك امر مستقل از مولف ، نگاه مي كنند، به پيامد هاي اجتماعي و بستر زماني ومكاني خلق آن نمي نگرند .
مهر :بر گرديم به آثار اقاي ابراهيمي ، به نظر شما آيا آثار اين نويسنده مي تواند جهاني شود ؟
سپهر:برخي مي گويند هرچقدر اثر از مسايل قومي و منطقه اي دور تر شود وبا مشكلات ومسايل انساني گره بخورد به زبا ني جهاني رسيده است .من علاوه براين مطرح مي كنم كه مي توان با خلق حتي موقعيت ها و زبان خاص ، به زبان جهاني نزديك شد . آثار شاعران برجسته تاريخ ا دبيات ما از جمله حافظ ، فروسي و مولوي از اينگونه اند . بنابر اين اين خلاقيت است كه حرف نخست را مي زند. لذا پيوند نبوغ و خلاقيت و ارتباط ارگانيك آن با بخش هاي مختلف يك جامعه مي تواند اثري را رقم بزند كه جهاني باشد . به نظر مي رسد كه برخي اثارابراهيمي توانسته اند قدمي نو در خلاقيت و ارايه مفاهيم بردارند . لذا فكر مي كنم رمان بي مكان وزماني چون يك عاشقانه آرام مي تواند در سطحي جهاني به عنوان يك اثر موفق مطرح شود .
مهر : از اينكه وقتتان را در اختيار ما گذاشتيد. متشكرم .
نظر شما