انطباق رسوم ملی با ارزشهای اسلامی ؛ تحلیلی در باب نسبت نوروز و معنویت

 عید در لغت‏ شادى مجدد و سرورى را مى‏گویند که سالیانه تکرار مى‏شود.  گفته ‏اند: به روزى که مردم در آن تجمع یابند و در کنار هم گرد آیند عید گویند و نیز بازگشت ‏به فرح و شادمانى فراگیر را عید گویند و بعضى نیز مى‏گویند که در آن روز هر کس موقعیت‏ خود بازیابد و به جایگاه اجتماعى خود برگردد. چون تهیدستان ‏و فقرا نمى‏توانند لباس نو پوشند و لباسهاى کهنه آنها، آنان را از ثروتمندان ومرفهان جدا مى‏کند.

میبدى در کشف ‏الاسرار مى‏گوید " سمى العید عیدا لان الله تعالى یعود بالرحمة الى العبد و العبد یعود بالطاعة ‏الى الرب" عید که از کلمه بازگشت مى‏باشد براى آن است که خداوند رحمت ‏خود را متوجه بنده ‏اش مى‏نماید و انسان نیز با فرمانبرى خود به پروردگارش رو مى‏کند.

تا آنجا که در تاریخ امتها و اقوام مختلف مشاهده شده  و مى‏شود، جوامع انسانى به ‏تفاوت آداب و رسوم و اعتقادات خود هر یک، روز خاصى در سال را جهت ‏یادآورى و تجدید خاطره نسبت ‏به موضوعات ویژه ‏اى که در تاریخ و فرهنگ آن قوم اهمیت بسیاری ‏داشته است، مشخص نموده و هر سال مراسم ویژه ‏اى به آن مناسبت‏ برگزار مى‏کرده وآداب و رسوم خاصى را انجام مى‏داده‏اند.

در قرآن کریم وقتى یاران حضرت عیسى(ع) سفره ‏اى آسمانى را آرزو نموده و به‏ عنوان آیه و نشانه الهى مى‏طلبند حضرت عیسى از خداوند مى‏خواهد که منتى برآنها نهاده و روزى آسمانى به آنان عنایت کند تا آن روز را عید امت قرار دهند وهمواره سالروز آن را پاس دارند.

علامه طباطبایى(ره) در تفسیر این آیه آورده است "خصوصیت عید این است که زمینه وحدت کلمه و تجدید حیات اجتماعى و نشاط و سرزندگى مى‏آفریند و هر بار که فرا مى‏رسد عظمت دین را تجدید مى‏کند." سخن مرحوم‏علامه در اینجا شبیه سخن دیگر ایشان در ذیل آیه 5 از سوره ابراهیم است که درتفسیر آیه "... و ذکرهم  بایام الله‏" مى‏گوید: گر چه همه روزها به خدا منسوب است اما این آیه ‏اشاره به روزهاى ویژه‏اى دارد که در آن روزها آیات و علائم سلطنت و قدرت الهى ‏ظهور یافته و حادثه خاصى در تاریخ آن امت اتفاق افتاده و یا نعمتهاى ویژه الهى ‏تجلى یافته است.

عیدهایى که جوامع داراى سابقه تاریخى امروزه برگزار مى‏نمایند، هر یک یادآور حادثه بزرگى است که در تاریخ و فرهنگ آن جوامع اتفاق افتاده و یا هر سال تجدید مى‏شود و در تاریخ ادیان آسمانى تنها اسلام است که عیدهاى بزرگ او براى حادثه‏ تاریخى گذشته نیست و بلکه هر سال و براى همگان تجدید مى‏شود، همانگونه که ‏امام خمینی(ره) در پیام نوروزى خود مى‏فرماید "مسلمانان پس از پایان دادن کار مهم‏ عبادى سالیانه خود به شکرانه موفقیت در عبادت خود جشن مى‏گیرند".

امام (ره) مى‏فرماید "... البته از عیدهایى که اسلام تأسیس فرموده است ‏به حسب نظرهاى مختلف‏ برداشتهاى مختلفى وجود دارد، آن برداشتى که اهل معرفت از عید دارند با آن‏ برداشتى که دیگران مى‏کنند بسیار متفاوت است، آنها بعد از ریاضتهایى که در ماه‏ رمضان مى‏کنند روز عید را روز لقاء الله مى‏دانند و آن روز براى آنها "الغیرک ‏من الظهور ما لیس لک " است، آنها همه چیز را از او مى‏دانند و آن روز را عید مى‏کنند براى اینکه بعد از ریاضت، یوم ورود به حضرت است.

و در عید قربان نیز بعد از اینکه تمام عزیزانشان را از دست دادند، مهیا براى ‏ملاقات مى‏شوند، بعد از این که نفس خودشان را کشتند و هر چه عزیز است در راه خدا از آن گذشتند آن وقت است که روز لقاء است.

و جمعه نیز در اثر اجتماعاتى که مسلمین با هم دارند، اهل معرفت مهیا مى‏شوند براى لقاء الله.  پس برداشت آنها از عید غیر برداشت ماست و ما امیدواریم که به ‏تبع اولیای خدا به جلوه‏اى از آن جلوه‏ها برسیم و ذره ‏اى از آن معارف در قلب ما واقع بشود.

در روایات معصومین صلوات الله علیهم عید مفهوم دیگرى نیز دارد. در بعضى از روایات تحقق حاکمیت ‏حق و ولایت الهى در جامعه مهمترین عید شمرده شده است زیرا همانگونه که در مفهوم عید تجدید حیات و نشاط مجدد نهفته است ‏باید روزى را عید گرفت که جامعه به حیات و حرکت و امید و اطمینان مى‏رسد. امام صادق(ع) مى‏فرماید: "... فان الانبیاء صلوات الله علیهم کانت تامرالاوصیاء بالیوم الذى کان یقام ‏فیه الوصى ان یتخذ عیدا" سیره انبیاء همواره این چنین بوده که به جانشینان ‏خود امر مى‏نمودند تا روز تعیین و نصب وصى و جانشین را عید بگیرند.

و به همین دلیل در فرهنگ اهل بیت علیهم السلام اولین عید تاریخ، انتظار تحقق ‏حاکمیت‏ حق بوده است و امروز نیز عملا بزرگترین عید شیعیان روز تحقق حاکمیت ‏مستضعفان و حکومت عدل و قسط و نابودى جور و ظلم است. حضرت امام باقر(ع)مى‏فرماید: "... و قد کان آدم(ع) وصى هبة الله ان یتعاهد هذه الوصیه عند راس‏ کل سنه فیکون یوم عیدهم «یوم عید لهم‏» فیتعاهدون نوحا و زمانه الذى یخرج فیه.»

(حضرت آدم(ع) پس از جنایت قابیل، به جانشین خود شیث هبة‏الله فرمود: ظلم ‏همچنان گسترش مى‏یابد تا آنگه که فرزندم نوح بیاید و به سبب نفرین او طوفانى ‏برخیزد و همه ظالمین را نابود کند، و مؤمنان نجات یابند.) آنگاه حضرت آدم به ‏هبة‏الله وصیت کرد که این مژده را هر سال به یاد آورد و این روز را براى خود و فرزندانش روز عید قرار دهد. آنان نیز به این وصیت عمل کردند و همواره سالروز این مژده نوید بخش و ظهور حضرت نوح را گرامى مى‏شمردند.

این است که حضرت امام رضا(ع) مى‏فرماید: " ... و ان یوم الغدیر بین الاضحى والفطر و الجمعه کالقمر بین الکواکب ... و هو یوم التهنئه یهنى‏ء بعضکم بعضا ...

یقول: " الحمدلله الذى جعلنا من المتمسکین بولایه امیرالمؤمنین و الائمه(ع) وهو یوم التبسم فى وجوه الناس من اهل الایمان ... و هو یوم الزینه ..." ... و البته روز عید غدیر در میان عید فطر و اضحى و جمعه همانند ماه در میان ستارگان ‏است. روز تبریک و تهنیت‏ به یکدیگر، و زمان گفتن این سخن است که حمد و ستایش‏ خدایى را که به ما توفیق تمسک به ولایت امیرالمؤمنین و فرزندان معصومش را عنایت‏ فرمود.

آنگاه فرمود: روز عید غدیر، روز شکفتن لبخند بر چهره مؤمنان و روز آرایش و زینت است.

در زمینه جایگاه عید نوروز در فرهنگ اسلامى و بیان اهل بیت عصمت و طهارت باید گفت:

اسلام و پیامبر گرامى آن در تأیید و یا رد سنن و آداب و رسوم ملى و مذهبى‏ اقوام و جوامع دیگر، دو شرط اساسى و یک شرط توجیهى را همواره در نظر داشتند:

- سنتهاى پذیرفته شده، مبتنى بر خرافات و آئین‏هاى شرک، بت‏ پرستى، ارزشها و قداستهاى غیر الهى نباشند.

- از سنتهایى نباشند که موجب وابستگى سیاسى، اجتماعى و ... به بیگانه ‏شوند، و یا به نحوى استقلال مسلمین را در ابعاد مختلف زیر سؤال ببرد .

جهت ‏گیرى سنتهاى معقول و غیر مضر به استقلال نیز، چون مجموعه بینش ‏توحیدى اسلام، باید معنوى و در جهت متبلور ساختن عبودیت انسان در برابر حق تعالى ‏باشند.