به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام والمسلمین حمیدرضا مطهری، ۳۱ اردیبهشت در نشست علمی اهل بیت (ع) در آثار مفسران آندلس که در نمایشگاه دستاوردهای قرآنی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد، اظهار داشت: اولین حکومتی که در اندلس شکل گرفت حکومت امویان بود لذا تمایلی به ارائه اسلام با نگاه اهل بیت (ع) به مردم وجود نداشت؛ بنابراین طبیعی بود که مخالف جریان شیعی باشند.
وی افزود: شکل گیری حکومت فاطمیون هم سبب شد تا دشمنی اموی‌ها با شیعه بیشتر شود و از طرفی مذهب مالکی، مذهب مسلط بر این مناطق بود؛ مذهبی که سایر مذاهب اهل سنت را تحمل نمی‌کردند و اگر به فردی شیعی دست می‌یافتند او را می‌کشتند.
رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت (ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: عموم آثاری که در اندلس تولید می‌شد ضدیت با اهل بیت (ع) بود که به خصوص در تفسیر هم این مسئله مشاهده می‌شود؛ البته در برخی موارد از جمله ادبیات و شعر، به خصوص در دوره‌های بعد، گرایش به تشیع در میان علما دیده می‌شود.
وی گفت: مفسران منطقه اندلس عمدتاً شاگرد مفسران مدینه، مکه و … بودند ولی این به معنای آن نیست که لزوماً آثارشان همانند آنها باشد؛ و گرایش مذهبی مالکی به وضوح در آثارشان دیده می‌شود؛ همچنین نوع بیان آنها نسبت به امام علی (ع) کاملاً متفاوت از امام حسن (ع)، امام حسین (ع) و حضرت زهرا (س) است؛ یعنی در حالی که مثلاً در جریان مباهله، امام علی (ع) را نفی و یا حذف می‌کنند، و از مابقی اهل بیت (ع) نام برده‌اند.
حجت الاسلام والمسلمین مطهری با تاکید بر اینکه باید جریان مباهله را مورد تاکید بیشتر و حتی به عنوان غدیر دوم معر فی کنیم، اظهار کرد: مفسران اندلس در ذیل این آیه مطالبی دارند؛ از جمله ابن عربی که از فقها و بزرگان اهل سنت است، در تفسیر این آیه آورده که بعد از نزول این آیه، پیامبر (ص)، دخترش فاطمه (س) و فرزندانش را فراخواند و اشاره‌ای به نام امام علی (ع) ندارد؛ در حالی که فرزند پیامبر بودن حسنین (ع) را پذیرفته است.
وی افزود: همچنین ابن عطیه اقوال مختلفی را در تفسیر این آیه ذکر کرده ولی به گونه‌ای بیان کرده که به خواننده القا می‌شود که امام علی (ع) در این جریان نبوده است؛ در قول مختار وی هم نام حضرت امیر (ع) نیامده است و در برخی اقوال دیگر که نام امام هست گفته است که روایات متعدد هستند ولی بیشتر روایات شبیه قول مختار وی هستند که امام علی (ع) در آن ذکر نشده است.
رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت (ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: همچنین در آیه ولایت "انما ولیکم الله والذین آمنوا" این تعصب دیده می‌شود؛ این آیه شرح معروفی دارد و آن اینکه امام علی (ع) انگشتری خود را در هنگام نماز به فقیر دادند ولی عمده تلاش این مفسران آن است که انحصار نزول آیه به امام علی (ع) را بشکنند و حتی استناد به روایتی از امام باقر (ع) هم می‌کنند ولی به اینکه ایشان در چه شرایطی بحث را مطرح کرده‌اند توجهی ندارند؛ قرطبی نیز در ذیل این آیه با استناد به روایت امام باقر (ع) که از ایشان سوال شد که مراد از "الذین آمنوا"، امام علی (ع) است؟ ایشان فرمود امام از مؤمنان است، انحصار آیه برای امام علی (ع) را زیر سوال برده است.
مطهری با بیان اینکه آیه تطهیر نیز معرکه آرا مفسران اهل سنت برای مقابله با اهل بیت (ع) است، گفت: اگرچه این آیه اختصاص به ۵ تن آل عبا دارد؛ ولی در ذیل این آیه برخی مفسران اهل سنت طوری مطالب نوشته‌اند که کاملاً مشخص است هدفشان اضافه کردن افرادی غیر از اهل بیت (ع) به عنوان مصداق آیه هستند یا تلاش کرده‌اند که انحصار آیه به ۵ تن را بشکنند؛ قرطبی که تعصب سنی دارد در تبیین اهل البیت (ع) آورده که منظور از بیت، مکان سکونت پیامبر (ص) است لذا اهل بیت شامل همسران پیامبر (ص) هم می‌شود.
وی افزود: در مورد سوره برائت هم که ابلاغ پیام برائت به مشرکان است این مسئله دیده می‌شود؛ پیامبر ابتدا ابوبکر را برای ابلاغ فرستادند ولی امام علی (ع) را بعد از مدتی فرستادند تا مأموریت ابلاغ را از او بگیرد و خودشان انجام دهند، زیرا دستور خداوند این بود که فردی از اهل بیت (ع) باید این ابلاغ را انجام دهند.
این محقق و پژوهشگر دینی با بیان اینکه مفسران اهل سنت به نوعی تلاش می‌کنند تا این فضیلت را از امام علی (ع) بگیرند، گفت: مطرح می‌کنند که این سنت عربی و باقیمانده از عصر جاهلی بوده است که اعلام انقضا پیمان‌های میان قبایل را باید فردی از خود آن قبیله انجام دهد؛ بنابراین اگر پیامبر (ص) ابلاغ را از ابوبکر گرفت به این دلیل بود؛ برخی نیز می‌گویند که امام (ع) مامور ابلاغ و ابوبکر سرپرست حاجیان شد، در حالی که براساس تاریخ، ابوبکر، به مدینه برگشت؛ ضمن اینکه در آن زمان هنوز چیزی با عنوان امارة الحج وجود نداشت که او بخواهد امیرالحاج باشد.
باید نظرات مفسران شیعه بیشتر مورد توجه قرار می‌گرفت
در ادامه بحث‌های مطرح شده از سوی ارائه دهنده این بحث، حجت الاسلام و المسلمین عیسی عیسی زاده، به عنوان ناقد، در سخنانی اظهار داشت: حجت الاسلام والمسلمین حمیدرضا مطهری در کتاب (اهل بیت (ع) در آثار مفسران آندلس)، بیوگرافی مختصر و در عین حال جذابی را از جهات مختلف در مورد سرنوشت فرهنگی و علمی اندلس ارائه کرده‌اند.
وی افزود: پیشنهاد بنده این است که ترجمه انگلیسی این کتاب هم آغاز شود چرا که قطعاً طرفدار زیادی خواهد داشت؛ زیرا بیش از ۱۷۰ منبع اصیل برای استفاده مطالب مورد تحقیق قرار گرفته و سند بسیار ارزشمندی برای مباحث تاریخی در مورد اندلس است.
مدیر گروه فرهنگنامه‌های قرآنی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم، بیان کرد: نمایی از دانشمندان گروه‌های مختلف مانند فقه، تاریخ، ادبیات، تفسیر، صوفیان و …، در کتاب مذکور بیان شده و بر جذابیت آن افزوده است؛ ضمن اینکه مقدمه زیبا و جالبی هم در کتاب بیان شده است.
حجت الاسلام عیسی زاده تصریح کرد: آقای دکتر مطهری باید در کتاب خود، به شخصیت ابوالحسن علی بن احمد حرالی صاحب تفسیر مفتاح الباب هم توجه و اشاره داشت؛ چنانکه سیدرضا مؤدب در مورد این تفسیر، آن را با ارزش ترین تفسیر غرب جهان اسلام برشمرده که از تفاسیر اهل بیت (ع) هم تأثیر گرفته است؛ بنابراین خوب بود که این تفسیر هم مورد توجه آقای مطهری قرار می‌گرفت؛ این دانشمند معتقد است که دانش تفسیر در اختیار امام (ع) است و فهم واقعی آیات نیازمند موهبت الهی و توفیق خدا است.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن افزود: دومین مفسری که لازم بود در کتاب آقای مطهری قید می‌شد، جناب محمدبن سلمان شاطبی است؛ وی از مفسران و محدثان بزرگ اندلس بوده است؛ و از آموزه‌های سلف، استفاده خوبی برده است؛ لذا حداقل این دو مفسر ارزش دارد در زمره مفسران اندلس قرار گیرند.
حجت الاسلام عیسی زاده ادامه داد: استاد اشاره اجمالی به مفسران کرده ولی در توضیح شرح حال مفسران، تنها ولی بن مخلد را توضیح مختصر داده و از توضیح در مورد بقیه مفسران خودداری می‌شود، که ای کاش یک یا دو صفحه برای آشنایی بیشتر با آنان مانند قرطبی و ابن عربی نوشته می‌شد.
این محقق و پژوهشگر حوزوی ادامه داد: نویسنده این کتاب در برخی صفحات، به نقد دیدگاه‌های مفسران در ذیل برخی آیات مرتبط با اهل بیت (ع) پرداخته است؛ با توجه به این سبکی که ایشان داشته، انتظار می‌رود این نقد در تمامی موارد از جمله در رد دیدگاه همسی از سوی رازی انجام می‌شد؛ همچنین در صفحه‌ای از کتاب استاد به بحث قرطبی از روایت امام باقر (ع) پرداخته است ولی تبیین کمی در مورد روایت صورت گرفته است.
عیسی زاده ادامه داد: از نکاتی که لازم است اضافه شود این است که وقتی بحث از مفسران اهل سنت مطرح شده، خوب بود نقد مفسران شیعه در مورد سخنان این افراد هم به نحوی پررنگ‌تر بیان می‌شد؛ ضمن اینکه ایشان نام شش تن از مفسران را در کتاب آورده ولی در ذیل برخی آیات، صرفاً نظر چهار و یا پنج تن از مفسران نقل شده است که لازم است علت پرداخته نشدن به دیدگاه بعضی مفسران هم اشاره شود که آیا این مفسران نظری نداشته‌اند و یا اینکه نویسنده کتاب آن را بیان نکرده است.
*پاسخ به ناقد بحث
حجت الاسلام و المسلمین مطهری همچنین بعد از شنیدن نقدهای عیسی زاده در مطالبی بیان کرد: بنده افرادی را یافتم که دیدگاهشان نزدیک به تشیع است؛ به خصوص بعد از حکومت امویان این گرایش کاملاً دیده می‌شود و باید قطعاً برای تکمیل کتاب، به این موارد هم اضافه شود؛ گرچه ممکن است حجم مطالب بسیار زیاد شود.
وی ادامه داد: عمده مطلب مد نظر من این بود که دیدگاه نویسندگان این خطه را با استناد به آثار خودشان نقد کنم؛ به همین دلیل رجوع به مفسران شیعه در این مسئله کمتر مدنظر بوده است.
رئیس انجمن تاریخ حوزه تصریح کرد: آوانگاری که در کلام منتقد محترم هم وجود داشت، باید در تمامی آثار به خصوص آثار تاریخی انجام شود تا اسامی عالمان و اندیشمندان به درستی برای مخاطب قابل فهم باشد.
نظر شما