به گزارش خبرگزاری مهر، تحقیقاتی که مستشرقین و اسلام شناسان درباره عرفان و هنر اسلامی داشته اند، گاه به کشف مبانی حکمی و رازوارانه این هنر و گاه به نفی هویت هنری این دین انجامیده است. از این لحاظ بازنگری عمیق و تاملی دقیق درمتن مصادیق و مبانی هنر اسلامی امری ضروری است.
دکتر حسن بلخاری نیز در کتاب " مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی " چنین هدفی را دنبال می کند. البته کتاب در دو دفتر فراهم آمده، دفتر اول در بحثی حکمی به بررسی و تبیین " اصل وحدت وجود " در ادیانی چون مسیحیت ، هندوئیزم و اسلام و حکمت یونانی می پردازد. اما در دفتر دوم نیز قرار است که آرای حکیمان مسلمان در این زمینه بررسی شود.
بلخاری در طلیعه کتاب(دفتر اول) خود آورده است: " ورود به بطن و متن هنری که نه می توان آن را به تمامی انتزاعی و مجرد نامید و نه به تمامی تقلید و تشبیه، نظری تازه و منظری تازه تر را می طلبد، نگاهی که به ریشه و آغاز برگردد. اساس عرفان اسلامی در طریقت، "وحدت وجود" است و در غایت و حقیقت وحدت شهود."
مولف طی شش فصل بحث خود را پیش می برد. نویسنده در ابتدای بحث خود به تعریف و تبیین مفهوم وحدت وجود می پردازد و تفاوت آن را با معادل لاتین یعنی پانتئیزم بیان می کند. با این مقدمه است که در فصل اول تحت عنوان " کلیات "، رویکردهای مختلف در بحث وحدت وجود و وحدت وجود آفاقی و انفسی تشریح می شود. در ادامه در پاسخ به این سوال مهم که آیا وحدت وجود در دنیای ذهنی سالک رخ می دهد یا اینکه درعالم واقع جریان دارد و توسط سالک ادراک می شود، مبانی و منشا اعتقاد به وحدت وجود مورد بررسی قرار می گیرد. دربخش بعدی کتاب " وحدت وجود در ادیان و مکاتب " موضوع بحث است که فصل دوم به بررسی " وحدت وجود در هندویئزم " اختصاص دارد.
اما فصل سوم با عنوان " وحدت وجود در ذهن و زبان غربیان "،این مسئله در دو بخش از نگاه اندیشمندان و متالهان یونانی و مسیحی ، یعنی از نظر بزرگانی چون افلاطون، آگوستین،اکهارت،بوهه و اسپینوزا تبیین می شود.
فصل چهارم کتاب به نحوی مفصل تر از بخش های دیگر، شامل توضیح و تشریح " وحدت وجود در حکمت و عرفان اسلامی " از دیدگاه متفکران بزرگی مانند شیخ اشراق،محی الدین عربی،مولانای رومی و صدرالمتالهین شیرازی می شود. درمقابل مفهوم وحدت وجود یک مفهوم دیگر نیز در مباحث عرفانی مطرح است که مفهوم وحدت شهود است. اینکه آیا این واژه چیزی جدا از مفهوم وحدت وجود است یا نه، موضوع بخش بعدی کتاب است که در همین زمینه نظرات اشخاصی چون شیخ علا الدوله سمنانی وشیخ احمد سر هندی ارائه سده است.
فصل نهایی کتاب نیز به تشریح و تبیین مفهوم " تجلی " به عنوان حلقه وصل حق و خلق در عرفان و هنر اسلامی، اختصاص دارد. تجلی به این معنی است که تمام موجودات(کثرت) جلوه ای از ذات الهی (وحدت) هستند.
به هر صورت مبحث وحدت وجود از جمله موضوعات مهم در مباحث فلاسفه و حکیمان الهی است که دکتر بلخاری این مسئله را در عرفان وهنر اسلامی مد نظر داشته است.
نظر شما