به گزارش خبرنگار مهر، یکصد و هشتاد و هشتمین جلسه گروه علمی کلام مجمع عالی حکمت اسلامی با موضوع مدل علم دینی با تأکید بر اتحاد علم، عالم و معلوم با ارائه محمد الله نیا و با حضور اعضای گروه ۴ تیرماه در مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار شد.
خلاصه مباحث مطرح شده بدین شرح است:
در بحث علم دینی، ترکیب وصفی از «علم + دین» با عنایت به معانی مختلف برای «علم» و «دین» الگوهای مختلفی برای ترکیب «علم دینی» به دست داده است. گاهی اساساً غیرقابل تحقق و گاهی با نگاه حداکثری، هر علمی که کاشف از تکوین است، علم دینی قلمداد گردیده است.
غایت عمومی از طرح الگوهای مختلف، اسلامی نمودن مراکز علمی به ویژه دانشگاه‌ها و غایت نهایی آنها پایه‌گذاری تمدن نوین اسلامی بوده است.
سؤال اساسی این بوده که: آیا می‌توان «علمی» داشت که هم «عقلانیت بشری» را جدی بگیرد و هم توجه جدی و عمیقی به آموزه های «وحیانی» داشته باشد؟
علم دینی در واقع پیشنهاد دانشمندان مسلمان برای خروج از بحران‌های به وجود آمده پس از دوران رنسانس است تا ضمن ادامه رشد علمی، انسانیت انسان هم کامل‌تر گردد.
در مبحث علم دینی، دو مسأله اساسی وجود دارد:
أ) امکان و عدم امکان علم دینی؛ ب) راهکارهای تحقق علم دینی.
مهم‌ترین الگوهای ارائه شده برای علم دینی
۱- علم غیر مخالف با دین؛
۲- علم موافق با دین؛
۳- علم به دست آمده از راه منابع دینی؛
۴- علم با نگاه الهی.
الگوی پیشنهادی:
از لحاظ معرفت شناسی، شناخت دین و آموزه های آن در فضایی شکل می گیرد که از حداکثر منابع استفاده شده است.
«حَسَن بودن فعل» در علم اخلاق، مشروط به دو شرط است: ۱- حُسن فعلی ۲- حُسن فاعلی
بر مبنای حکمت صدرایی، «علم، عالم و معلوم» با یکدیگر متحد می شود.
با این مبنا بر خلاف همه الگوهای گذشته که بر علم دینی پیشینی تأکید داشت، علم دینی در الگوی جدید، یک علم پسینی است؛ یعنی با توجه عالم به معلوم، علم نو پدید می آید که غیر از معلومات گذشته است و بنا به نیت عالم و التزام او، می تواند دینی یا غیر دینی باشد.
این نگاه، به یک معنای نو، «غایت انگارانه» است؛ و مبتنی بر این فهم است که اسلام به دنبال جوشان کردن کانون ها در آحاد جامعه و خیر رسانی به همگان می باشد.
به فرمایش حضرت آیت الله جوادی آملی: همه علوم اکتسابی ظرف ساز بوده و سعه وجودی و ظرفیت درونی انسان را افزایش می دهند تا بتوانند پذیرای مظروف اصلی غیر اکتسابی (اعطایی) باشند و آن علوم، بالاصاله مطلوب نیستند.
استشهاد روایی:
علم نور است (اگر دانش حجاب بیاورد، نور نیست)
«قال الصادق (ع) لیس العلم بکثره التعلم و إنما هو نور یقذفه الله تعالی فی قلب من یرید الله أن یهدیه: علم با کثرت یادگیری به دست نمی‌آید بلکه علم نوری است که خداوند در قلب آنکه بخواهد هدایتش کند می‌افکند.» (منتیه المرید، ص ۱۶۷)
تفضیل علم بر مال به ۷ دلیل
پنجم: دارایی برای مؤمن و کافر فراهم می آید، اما دانش جز برای مؤمن حاصل نمی شود. (منیه المرید، ص ۱۱۰)
«إنّه عَمَلً غَیرُ صالح» به علم هم قابل تسری است.
جمع بندی:
علم دینی، ترکیبی وصفی از دو واژه «علم» و «دین» است که معنای خاصی از علم را به ذهن متبادر می نماید. از آنجا که برای علم و دین معانی بسیاری ذکر شده است، وجوه ترکیبی آنها، الگوهای مختلفی را به دست می دهد. گاهی اساساً تدوین چنین علمی انکار شده و غیر قابل تحقق دانسته می شود و گاهی با نگاه حداکثری، هر علمی که کاشف از واقع است، علم دینی قلمداد می گردد. بین این دو نظریه سلبی و ایجابی مطلق، مدلهای گوناگونی از علم دینی طرح شده که عموماً غایت آنها، نیل به آرمان اسلامی نمودن مراکز علمی به ویژه دانشگاه ها می باشد. نظریه هایی که تاکنون به تبیین «علم دینی» پرداخته اند، ناظر به معلوم پیشینی هستند.
در نگاهی نو، با تکیه بر اصل «اتحاد علم، عالم و معلوم» در حکمت صدرایی و با عنایت به «حُسن فعل اخلاقی»، علم، معنایی گسترده‌تر و عمیق‌تر می یابد. این علم، ناظر به معلوم پسینی است؛ به نحوی که علم، یک تولید جدید خواهد بود که دینی بودن آن به «حَسَن» بودن آن از نگاه تعالیم متعالی اسلام باز می گردد. این تبیین از علم دینی، شمولی بیش از تعاریف سابق داشته و حتی می تواند شامل معلومات به ظاهر غیردینی هم بشود. نگاه از این دریچه بیان می دارد بنا به شاکله ترکیب یافته از علم، عالم و معلوم، موضوعاتی مانند «اخلاق، عرفان، توحید» گرچه معلومی دینی دارند، اما می توانند به تولید علم غیردینی منجر شوند؛ و موضوعاتی مانند «مغالطه، بیماری، خدعه» گرچه معلومی غیردینی دارند، اما می توانند مولد علم دینی باشند.
از آنجایی که علم دینی به مثابه نظریه ای است که حامل قوی ترین بن مایه تمدن نوین اسلامی است، این نگاه می تواند ضمن جذابیت و کیفیت‌بخشی، به فرهنگ پذیری اسلام در بین مسلمانان و غیرمسلمانان، کمک شایانی بنماید.
نظر شما